Bügın taǧy bylyǧy bastan asyp jatqan bılım ministrlıgı jaily söz etpekpız. Dälırek aitsaq, Saǧadiev tızgının ūstap otyrǧan ministrlıktıŋ biudjettı josaparlau departamentı direktorynyŋ orynbasary Janar Rahmetova hanymnyŋ ädepsız äreketıne qatysty söz bolmaq.
Mäsele bylai: mektep mūǧalımı Aiman Saǧidolla men ministrlıktıŋ bıldei bır departament direktorynyŋ orynbasary Janar Rahmetova arasynda äŋgıme bolǧan. Söz tüiını tıldık mäselege kep tırılgen. Sodan, Aiman Saǧidolla memlekettık qyzmetkerdıŋ ädep normasyn öreskel būzyp, tıl turaly zaŋdy tabanyna taptap söilegen Janar Rahmetovanyŋ üstınen şaǧymdanyp, sotqa deiıngı talap-hat joldaidy. Memlekettık tıldı mensınbeitın, kelımsek tıldı kekıreige şara qoldanyp, jazalanuyn talap etedı. Sebebı, ministrlık ökılı ekı bırdei normany būzǧan. Bırınşısı – memlekettık tıl turaly zaŋdy, ekınşısı – memlekettık qyzmetkerdıŋ ädep normasyn. Mıne, sol jazylǧan talap-hatqa bügın resmi jauap kelıptı.
Bız Aiman Saǧidolla hanymdy sözge tarttyq. Mäselenıŋ anyq-qanyǧyn sūrap bıldık. Sonymen, üştıldılıkpen ūşyqtalǧan ministrlıktıŋ dardai departament «basşysy» ne dep söiledı? Oǧan qandai şara qoldanatyn boldy?
Prezidenttıŋ mūǧalımderdıŋ jalaqysyn ösıru turaly arnaiy tapsyrmasy bar-tūǧyn. Bılesızder ǧoi... Sol tapsyrma boiynşa qaŋtar aiynan bastap mūǧalımderdıŋ ailyqtaryna aqşa qosyluy kerek edı. Mıne, kökek tudy. Kök tiyn qosylmapty. Sosyn Aiman hanym Saǧidolla öz direktorynan jalaqynyŋ köbeimei jatqanyn anyqtap sūraǧan ǧoi. Söitse, ministrlık eşqandai būiryq tüsırmegen eken. Direktor sony aitady. Būl aqpanda bolǧan jait.
Söitıp, BǦM biudjettı josparlau departamentıne qoŋyrau şalyp, nege jalaqy öspei jatqanyn sūraǧan. Telefonǧa departament direktorynyŋ orynbasary Janar Rahmetova jauap qatady. Qazaq tılıne qyryn qaraityn Ükımettıŋ qatardaǧy qyzmetkerınıŋ bırı ǧoi. Orysşa şüldırleidı.
«Men: Sız qazaqşa söileŋızşı, bolmasa qazaqşa söileitın adamǧa berıŋız. Men orysşa tüsınbeimın degen edım, ol kısı maǧan: "Iа ne govoriu po kazahskii. Pochemu vy ne razgovorivaete na angliskii ili na ispanskii? U nas trehiazychie esli chto" dep söiledı. Men būl dialogty diktafonǧa jazyp alǧanmyn. Osyǧan bailanysty būl ministrlıktı sotqa bermek bolyp, sotqa deiıngı talap-hat jazdym», - deidı Aiman Saǧidolla.
İä, äuelı memlekettık qyzmetkerdıŋ ädep normasyn eskermesten, dörekı mınez tanytqany üşın jazalanuy tiıs. Qyzmettık etika erejelerı eskerılmegen. Būl anyq. İä, memlekettık tıl turaly zaŋdy tabanyna taptap, memlekettık tıldı, qazaq tılın mensınbei, aidaladaǧy aǧylşyn men orystyŋ, itım bılmeitın ispannyŋ tılın mındettep sūrau – minisitrlıktıŋ dardai "depbasşysyna" jarasymdy qylyq pa?! Būl üşın de jazalanuy tiıs!
Oǧan qosa memlekettık qyzmetkerdıŋ ädep normalary jäne mınez-qūlyq qaǧidalaryn odan ärı jetıldıru şaralary turaly Prezident Nazarbaevtyŋ 2015 jyldyŋ 29-jeltoqsanyndaǧy Jarlyǧy bar. 153-Jarlyq. Sonda joǧarydaǧy bız söz etken etika erejelerı taiǧa taŋba basqandai körsetılgen. Osyǧan süienıp, talap-hat jazylady. Ärine, Saǧadievtıŋ öz atyna. Qaramaǧyndaǧy qyzmetkerınıŋ qylyǧyn tyiyp, tärtıpke saludy sūraidy.
Hatta memlekettık tıl mäselesı köp aitylǧan. Qazaq tılınde söileuden qasaqana bas tartyp, üştıldılıktı alǧa tartqan säusälımnıŋ sol bır soraqylyǧy jaily söz boldy.
Minisitrlıktıŋ ekı bölımı bar eken. Bırınşısı – tıl mäselelerın qaraityn bölım bolsa, ekınşısı – ädep bölımı. Aiman Saǧidollanyŋ haty ainalyp jürıp, ädep bölımınıŋ qarauyna tüsken. Mıne, sol ädep bölımı "äibätıläp" tūryp jauap jazyp jıberıptı. Şara qoldanylatynyn jazǧan.
«Sızdıŋ hatyŋyzda atalǧan faktı boiynşa memlekettık qyzmet salasyndaǧy zaŋnamany jäne Ädep kodeksın saqtau mäselelerı boiynşa J.Rahmetovaǧa tüsındıru jūmystary jürgızıldı. Sonymen qatar, ädep normalaryn būzǧan qyzmetşını jauapqa tartu üşın Jauapty hatşynyŋ 16.03.2018 jylǧy būiryǧymen qyzmettık tekserıs jürgızu taǧaiyndaldy. Prezidenttıŋ 2015 jylǧy 29-jeltoqsandaǧy 152-Jarlyǧymen bekıtılgen memlekettık qyzmetşılerge tärtıptık jaza qoldanu qaǧidalarynda körsetılgen tärtıpte qaralatyn bolady. Ministrlık tarapynan memlekettık qyzmet salasyndaǧy zaŋnamany jäne Ädep kodeksın būzu profilaktikasy jäne oǧan jol bermeu maqsatynda ıs-şaralar qabyldanady. Atalǧan şeşımmen kelıspegen jaǧdaida belgılengen tärtıppen qaita aryzdanuyŋyzǧa qūqyŋyz bar», - dep jazylǧan qysqaşa.
Ministrlık şara qoldanatynyn aitqan. Degenmen naqty qandai jaza qoldanylatyny aitylmaǧan. Onan soŋ, resmi jauapta memlekettık tıl turaly bır auyz söz aitylmaǧan. Tek qyzmetkerdıŋ beiädep qylyǧy jaily söz bolǧan.
«Jalpy hatty jazardan būryn, ministrlıktıŋ tıl bölımıne habarlasyp, sūraǧan edık. Mıne, bız osylai hat jazǧaly jatyrmyz dep aittyq. Olar jalpy ministrlıktıŋ atyna jazsaq, bızdıŋ hatty özderı-aq, tıl bölımıne jetkızetının aitty. Söitıp, tıl jaily sosyn ädep jaily jazyp, hat joldaǧanbyz. Bızdıŋ hatymyz tıl bölımıne emes, ädep bölımıne tüsken eken. Sondyqtan onda tıl erejelerın būzu jaily söz aitylmaǧan. Bız advokat Marjan Aspandiiarova apaiymyzben aqyldasyp şeşemız. Ärı qarai sotqa beremız be, joq pa aqyldasuymyz kerek. Ne degenmen, Janar Rahmetova jazasyz qalmaityny aitylǧan», - deidı Aiman Saǧidolla.
Tüiın. Üş tılge üiır Ükımettıŋ memlekettık tılge, qazaq tılıne nemkettı qaraityny jaily jaza jaza qalam, aita aita auyz taldy. Statistikany körsettık. Söilemedı. Prezidenttıŋ naqty tapsyrmalaryn taǧy körsettık. Taǧy söilemedı. Özgelerden mysal keltırdık. Bedıreigen betterı būrylmady. Endı būlarǧa qaitpek kerek? Zaŋ bar. Mıne, sol zaŋǧa jügınu kerek. İä, qazaq tılıne qairylyp qaryq qylmasa da, dämelı qyzmetın saqtap qalu üşın tıl syndyrary sözsız.
Kelısmek tıldı kemtar bilıktıŋ – körşı eldıŋ memlekettık tılıne täueldılıgın – jaŋaǧy Janar Rahmetova deitın departament orynbasarynyŋ orynsyz talabynan anyq kördık.
Qarapaiym mektep mūǧalımı Aiman Saǧidollanyŋ sauatty talap-arazy az da bolsa jemısın bergenın kördık. Būl bärımızge ülgı bolsa kerek. Sız de öz qūqyŋyzdy osylai qorǧaŋyz. Qazaq tılınıŋ qūqyn osylai qorǧaŋyz! Nätijesı bolady. Būl anyq!
Prezidenttıŋ mūǧalımderdıŋ jalaqysyn ösıru turaly arnaiy tapsyrmasy bar-tūǧyn. Bılesızder ǧoi... Sol tapsyrma boiynşa qaŋtar aiynan bastap mūǧalımderdıŋ ailyqtaryna aqşa qosyluy kerek edı. Mıne, kökek tudy. Kök tiyn qosylmapty. Sosyn Aiman hanym Saǧidolla öz direktorynan jalaqynyŋ köbeimei jatqanyn anyqtap sūraǧan ǧoi. Söitse, ministrlık eşqandai būiryq tüsırmegen eken. Direktor sony aitady. Būl aqpanda bolǧan jait.
Söitıp, BǦM biudjettı josparlau departamentıne qoŋyrau şalyp, nege jalaqy öspei jatqanyn sūraǧan. Telefonǧa departament direktorynyŋ orynbasary Janar Rahmetova jauap qatady. Qazaq tılıne qyryn qaraityn Ükımettıŋ qatardaǧy qyzmetkerınıŋ bırı ǧoi. Orysşa şüldırleidı.
«Men: Sız qazaqşa söileŋızşı, bolmasa qazaqşa söileitın adamǧa berıŋız. Men orysşa tüsınbeimın degen edım, ol kısı maǧan: "Iа ne govoriu po kazahskii. Pochemu vy ne razgovorivaete na angliskii ili na ispanskii? U nas trehiazychie esli chto" dep söiledı. Men būl dialogty diktafonǧa jazyp alǧanmyn. Osyǧan bailanysty būl ministrlıktı sotqa bermek bolyp, sotqa deiıngı talap-hat jazdym», - deidı Aiman Saǧidolla.
İä, äuelı memlekettık qyzmetkerdıŋ ädep normasyn eskermesten, dörekı mınez tanytqany üşın jazalanuy tiıs. Qyzmettık etika erejelerı eskerılmegen. Būl anyq. İä, memlekettık tıl turaly zaŋdy tabanyna taptap, memlekettık tıldı, qazaq tılın mensınbei, aidaladaǧy aǧylşyn men orystyŋ, itım bılmeitın ispannyŋ tılın mındettep sūrau – minisitrlıktıŋ dardai "depbasşysyna" jarasymdy qylyq pa?! Būl üşın de jazalanuy tiıs!
Oǧan qosa memlekettık qyzmetkerdıŋ ädep normalary jäne mınez-qūlyq qaǧidalaryn odan ärı jetıldıru şaralary turaly Prezident Nazarbaevtyŋ 2015 jyldyŋ 29-jeltoqsanyndaǧy Jarlyǧy bar. 153-Jarlyq. Sonda joǧarydaǧy bız söz etken etika erejelerı taiǧa taŋba basqandai körsetılgen. Osyǧan süienıp, talap-hat jazylady. Ärine, Saǧadievtıŋ öz atyna. Qaramaǧyndaǧy qyzmetkerınıŋ qylyǧyn tyiyp, tärtıpke saludy sūraidy.
Hatta memlekettık tıl mäselesı köp aitylǧan. Qazaq tılınde söileuden qasaqana bas tartyp, üştıldılıktı alǧa tartqan säusälımnıŋ sol bır soraqylyǧy jaily söz boldy.
Minisitrlıktıŋ ekı bölımı bar eken. Bırınşısı – tıl mäselelerın qaraityn bölım bolsa, ekınşısı – ädep bölımı. Aiman Saǧidollanyŋ haty ainalyp jürıp, ädep bölımınıŋ qarauyna tüsken. Mıne, sol ädep bölımı "äibätıläp" tūryp jauap jazyp jıberıptı. Şara qoldanylatynyn jazǧan.
«Sızdıŋ hatyŋyzda atalǧan faktı boiynşa memlekettık qyzmet salasyndaǧy zaŋnamany jäne Ädep kodeksın saqtau mäselelerı boiynşa J.Rahmetovaǧa tüsındıru jūmystary jürgızıldı. Sonymen qatar, ädep normalaryn būzǧan qyzmetşını jauapqa tartu üşın Jauapty hatşynyŋ 16.03.2018 jylǧy būiryǧymen qyzmettık tekserıs jürgızu taǧaiyndaldy. Prezidenttıŋ 2015 jylǧy 29-jeltoqsandaǧy 152-Jarlyǧymen bekıtılgen memlekettık qyzmetşılerge tärtıptık jaza qoldanu qaǧidalarynda körsetılgen tärtıpte qaralatyn bolady. Ministrlık tarapynan memlekettık qyzmet salasyndaǧy zaŋnamany jäne Ädep kodeksın būzu profilaktikasy jäne oǧan jol bermeu maqsatynda ıs-şaralar qabyldanady. Atalǧan şeşımmen kelıspegen jaǧdaida belgılengen tärtıppen qaita aryzdanuyŋyzǧa qūqyŋyz bar», - dep jazylǧan qysqaşa.
Ministrlık şara qoldanatynyn aitqan. Degenmen naqty qandai jaza qoldanylatyny aitylmaǧan. Onan soŋ, resmi jauapta memlekettık tıl turaly bır auyz söz aitylmaǧan. Tek qyzmetkerdıŋ beiädep qylyǧy jaily söz bolǧan.
«Jalpy hatty jazardan būryn, ministrlıktıŋ tıl bölımıne habarlasyp, sūraǧan edık. Mıne, bız osylai hat jazǧaly jatyrmyz dep aittyq. Olar jalpy ministrlıktıŋ atyna jazsaq, bızdıŋ hatty özderı-aq, tıl bölımıne jetkızetının aitty. Söitıp, tıl jaily sosyn ädep jaily jazyp, hat joldaǧanbyz. Bızdıŋ hatymyz tıl bölımıne emes, ädep bölımıne tüsken eken. Sondyqtan onda tıl erejelerın būzu jaily söz aitylmaǧan. Bız advokat Marjan Aspandiiarova apaiymyzben aqyldasyp şeşemız. Ärı qarai sotqa beremız be, joq pa aqyldasuymyz kerek. Ne degenmen, Janar Rahmetova jazasyz qalmaityny aitylǧan», - deidı Aiman Saǧidolla.
Tüiın. Üş tılge üiır Ükımettıŋ memlekettık tılge, qazaq tılıne nemkettı qaraityny jaily jaza jaza qalam, aita aita auyz taldy. Statistikany körsettık. Söilemedı. Prezidenttıŋ naqty tapsyrmalaryn taǧy körsettık. Taǧy söilemedı. Özgelerden mysal keltırdık. Bedıreigen betterı būrylmady. Endı būlarǧa qaitpek kerek? Zaŋ bar. Mıne, sol zaŋǧa jügınu kerek. İä, qazaq tılıne qairylyp qaryq qylmasa da, dämelı qyzmetın saqtap qalu üşın tıl syndyrary sözsız.
Kelısmek tıldı kemtar bilıktıŋ – körşı eldıŋ memlekettık tılıne täueldılıgın – jaŋaǧy Janar Rahmetova deitın departament orynbasarynyŋ orynsyz talabynan anyq kördık.
Qarapaiym mektep mūǧalımı Aiman Saǧidollanyŋ sauatty talap-arazy az da bolsa jemısın bergenın kördık. Būl bärımızge ülgı bolsa kerek. Sız de öz qūqyŋyzdy osylai qorǧaŋyz. Qazaq tılınıŋ qūqyn osylai qorǧaŋyz! Nätijesı bolady. Būl anyq!
Nūrgeldı ÄBDIǦANİŪLY,
Abai.kz
