Ötken jeksenbı küngı «Habar 24» telearnasyna bergen sūhbatynda el Prezidentı Q.Toqaev saiasi korpusta kadrlyq defisit bar ekenı turasynda aitty.
Endeşe qysqaşa ǧana jazbamdy osy mäselenıŋ töŋıregınde örbıtsem be deimın. Rasynda, bızdıŋ saiasi korpusta azamattyq qoǧam qūndylyqtaryn jan-tänımen tüsınetın parasatty şeneuınıktıŋ joqtyǧy(defisitı) şyndap baiqaldy ǧoi.
Mūny airyqşa aityp otyrǧanym, qaŋtarda elımızdıŋ är töŋıregınde teŋızdei tolqyǧan halyqqa memlekettık bır kadrdyŋ kelıp, öz sözın ötkızıp, toqtam jasai almaǧany – osy oiymyzdyŋ bailamy. Ädette jai künderı qudai sūŋǧyldaityn bilıktıŋ Bekbolat Tıleuhan syndy «oratorlary» atalǧan alaŋǧa kelıp, bır auyz söz aitpaq tūrmaq, ägäräki, kelgen jaǧdaida qara basynyŋ aman-sau qaitpaǧynyŋ özı ülken mäselege ainalatyn edı.
Qysqasy, keşegı qaŋtar oqiǧasy halyqtan saiasi bilıktıŋ qanşalyqty jyraqtap ketkenın naqty körsetıp berdı. Endı osy defisittı joiudyŋ aila-şarǧysy bar ma? Bar. Būǧan deiın halyqtyŋ yqylasyna bölenıp, köŋılınen şyqqan, kerek deseŋız sol üşın şetqaqpai bolǧan, elge özındık bet-bedelı bar ıştegı äm jyraqta jürgen saiasi tūlǧalar men qairatkerlerdı syrtqa teppei, barynşa qyzmetke tartu kerek dep esepteimın. Däl qazır «Jaŋa Qazaqstan» qūramyz dep jantalasyp-aq jatyrmyz.
Osy su jaŋa reformada mümkındıgınşe köne täsılder men eskı kadrlardyŋ bolmaǧany jön. Ärine, būǧan qatysty aitar ūsynysymyz şaş etekten. Sonyŋ özım eŋ qajet dep tanyǧan beseuın ǧana syǧymdap, nazarlaryŋyzǧa ūsynsam ba deimın.
1. Otandyq telearnalarǧa jappai özgerıs kerek. Tördegı teledidardy qaraudy qoiǧanymyz qaşan... Sentimental baǧdarlamalar üşın tölenıp jatqan qairan qyruar aqşa. Endı öz oiymdy külbıltelemei, bırden ortaǧa salaiyn. Däl qazır «Habar» men «Qazaqstan» arnasyn tamaşa diktor men jaqsy jurnalist basqaryp otyrǧan şyǧar, bıraq eşqandai TŪLǦA basqaryp otyrǧan joq. Qaiyra aitaiyn, kez kelgen basşylyqta el közaiymyna ainalǧan ruhani ırı tūlǧalar otyruǧa tiıs. Äigılı Älihannyŋ «Eldıŋ tūrmysyn, tılın, mınezın bılmegen kısı köş basyn alyp jüre almaidy» dep otyrǧany da osy.
BASŞYNYŊ TANYMY QANDAI BOLSA, ONYŊ ÖNIMI DE SONDAI BOLYP, OL JAPPAI EKRAN ARQYLY EL SANASYNA SALTANAT QŪRADY.Bızde būl jaǧynan da ülken defisit bar. Būl şaruany ornyna keltıretın bır kadr bolsa, ol teleindustriiada özderın äldeqaşan däleldep qoiǧan Ǧalym Dosken men Ǧalym Boqaş ıspettı tūlǧalar der edım. Taǧy da qaitalap aituǧa mäjbürmın. Basşylyqta şeneunıktıŋ şen-şekpenı men avtoritetı emes, tūlǧanyŋ ruhani aqyl-oiy alǧa şyǧuǧa tiıs. 2. Tıl mäselesı. Tıl turaly derbes zaŋnan bölek onyŋ ǧylymi ädısnamasy men tehnikalandyru täsılı jolǧa qoiyluy şart. Tıldı tehnikalandyrudyŋ eŋ basty şarty äuelı 2 GİS(tu gistıŋ) qazaqşa nūsqasyn jasaudan bastalady. Memlekettık mehanizm mümkındıgınşe qazaq tılın zamanaui aqparat pen qarajat közıne ainaldyǧanda ǧana, ol jastardyŋ süiıp söileitın negızgı tılıne ainalady. Ärine, tıl turaly talqylaityn äŋgıme köp. Bır sözben tüiındep aitqanda, Qanaǧat Jükeşevtıŋ būǧan deiın köz maiyn tauysyp zerdelegen «Tıl filosofiiasy» konsepsiiasyn ǧylymi ainalymǧa tüsırudıŋ naqty mezetı tudy. 3. Dın mäselesı. Dınge de jaŋa reforma kerek. Zamanaui tūrǧydan kez kelgen şariǧat qaǧidasyna su jaŋa interpretasiia bermese, myna eskı täsılmen muftiiat eş alysqa bara almaidy. Būl jerde eŋ astyn syzyp aitatyn dünie – dındegı destruktivtı toptar mäselesı. Onyŋ ışınde säläftar jamaǧatyn memleket tolyǧymen auyzdyqtamasa bolmaidy. Būl jaǧynan käsıbi teologtar Zıkıriia Jandarbek pen Dosai Kenjetai şamasy jetkenşe bır kısıdei-aq şyryldap baqty. Z.Jandarbek kötergen elımızdegı säläftyq toptardyŋ syrttan qyruar qarajat alu mäselesıne qatysty bilık tarapynan eşqandai da jauap berılgen joq. Atalǧan osy toptyŋ ışınde bolyp, keiın öz üiırın tapqan adam retınde aitaiyn, būlar – bastaryna temır telpek kigen qūltemır jandar. Rasional aqyldan jyraq būl şırkınderdıŋ mūrnyna demokratiia şarttary men azamattyq qoǧam qūndylyqtarynyŋ iısı de barmaidy. Endı ekıjüzdılıgıne(özderınıŋ tılımen aitsaq mūnafyqtyǧyna) kelsek, qūryq boilamaidy. Būlar – kez kelgen situasiiaǧa bailanysty saiasi közqarasyn jedel özgerte beretın «hameleondar». Qazır de joǧary jaqqa saŋylau tabuǧa qaderi-hälınşe talaptanyp-aq jatyr. Aitpady demeŋızder, el prezidentı osy topqa jedel qataŋ tosqauyl qoimasa, özı de eks-prezidenttıŋ aiaǧyn qūşuy ǧajap emes. 4. Būrynda aitqanmyn, taǧy da qaitalaimyn. Ädıl sailau mäselesın öz qalpyna keltırmese bolmaidy. Atalǧan aşyq sailau bäsekesınıŋ negızınde saiasi özgerıstı jan-düniesımen qalaǧan, kerek deseŋız, sol üşın qudalanǧan naǧyz demokrattar parlamentte otyruǧa tiıs(Olar eŋ äuelı azamattyq qoǧam men azattyq ideiasynyŋ töl avtorlary ǧoi). Men būl jaǧynan kelgende pıkırlerın ūdaiy aşyq aitatyn Darhan Äbdık pen Qasym Amanjol, Bolat Mürsälım men Janbolat Mamai, Maks Boqaev pen Sanjar Boqaev syndy azamattardyŋ parlamentke keluın dūrys dep sanaimyn. 5. Halyqty mümkındıgınşe kez kelgen ahualǧa älemdık mädeniet konteksınde qarai alatyndai deŋgeige köteru kerek. ÖITKENI ÄLEMDIK MÄDENİETTEN ǦANA ADAMZATTYQ ÖLŞEM TUADY. Ol üşın aǧartu jūmystary tolasyz jürgızıluge tiıs. Aitalyq, «Ruhani jaŋǧyru» baǧdarlamasynyŋ negızınde ana tılımızde tärjımalanǧan äigılı 100 kıtaptyŋ köbı batys elderınde şamamen 1960-70 jyldarynda jaryqqa şyqqan. Däl qazır taza qaza tıldı oqyrmannyŋ būl eŋbekterdegı aqparmen 62 jyldan keiın tanysuynyŋ özı obal ǧoi. Özıŋız oilap körıŋızşı, 1960 jyldardyŋ özınde osyndai oilau rakursyna köterılgen sana men deŋgeiden İlon Mask pen Stiv Djobs ıspettı fenomenderdıŋ şyqpauy mümkın emes qoi.
NE NÄRSENIŊ BOLSYN JELILIK SABAQTASTYǦY BOLADY DESEK, ÜLKEN TANYM MEN IRI PAIYM, ÖZINE DEIINGI OI QABATTARYNYŊ ÜSTINDE ǦANA PATŞALYQ QŪRADY.Endeşe eldıŋ kritikalyq oilau auqymyn arttyryp, kökjiegın keŋeitetın eŋbekter men tuyndylar memleket tarapynan ūdaiy qoldau tauyp, ol bır sätke de bolsyn toqtamauǧa tiıs. Sebebı bız mädeniettı, sauatty halyqpen ǧana salauatty memleket qūra alamyz. P.S. Äzırge aitaiyn degenım, negızı osylar-tūǧyn. Būdan keiın de memlekettıŋ bet alysyn jıtı baqylap, syn-eskertpelerımızben öz ūsynystarymyz bolsa, der kezınde jazyp otyratyn bolamyz...
Yqylas OJAIŪLY
