Qazaq poeziiasynyŋ HH ǧasyrdaǧy alyp şyŋy - Mūqaǧali Maqataev. Aqyn turaly estelıkterdıŋ özı de bırqydyru. Solardyŋ bırı de bıregeiı - aqyn, jazuşy Ūlyqbek Esdäuletovtyŋ "MEN KÖRGEN MŪQAǦALİ" atty essesı.
- Sen qai balasyŋ? – dedı oǧan Qadyr aǧa. Külıp jıberdık. Mūqaŋ jymiyp, ezuın jiǧanşa Aian aǧamyz da əzılmen:
- Mūqaǧali Maqataev. Məskeu. Student! – dep şūqşiyp tızımge engızgen boldy. Taǧy da du küldık. Söitsek, Mūqaǧali aǧa şynynda da Məskeuden kelıptı. M. Gorkii atyndaǧy Ədebiet institutynyŋ Joǧary ədebi kurstarynda oqyp jürgen kezı eken. Ol:
- Myna jas perılerdıŋ öleŋderın tyŋdauǧa keldım, – dep, ūsynǧan törge şyqpai, bır şetke otyra saldy.
Retımen öleŋ oqimyz. Alma-kezek talqylau. Mūqaǧali da bar ynty-şyntymen tyŋdap otyr. Kökşetaudan kelgen Jərken Bödeşev, Jezqazǧannan Jürsın Ermanov erekşe jyrlarymen közge şalyndy. Qadyr aǧamyz bır jas aqynnyŋ (atyn ūmyttym) öleŋderı turaly aita kelıp:
Söz saptasynda erkındık bar. Tabiǧilyq sezıledı. Tura Mūqaǧalişa jazady eken, – dep maqtaŋqyrap edı, Mūqaǧali aǧamyz:
- Əi, Qadyr, sen mynau bala ekeumızdı bır qapqa salyp qoidyŋ ǧoi. Syia qoiar ma ekenbız? – dep ornynan tūryp, syrtqa şyǧyp kettı.
Tüskı üzılıs kezınde Mūqaǧali aǧa kezdesıp qalyp, manaǧydai emes, səl qyzyŋqyrap alǧan eken:
- Qyztalaqtar, berı kelıŋder. Qadyrdyŋ seminary bıtse, endı menıŋ seminarym bastalady, kəne, öleŋ oqyŋdar, – dep bızge de oqytyp, özı de oqi bastady. Ol kürkıregen dausymen bır öleŋın oqyp tūrǧan kezde keudesı talystai, moiny bıteu, döi qara bıreu kele sala, ai-şai joq, Mūqaǧalidyŋ arqasynan juan jūdyryǧymen bar küşımen düŋk etkızıp bır qoidy. Öleŋ oqyp tūrǧan Mūqaŋ yŋq etıp qatty auyrsynyp qalyp, mol denesımen būrylyp:
- Öi, jyndy, senbısıŋ? Jönşılıkpen öleŋ de oqytpaisyŋdar. Men būl jerde öz seminarymdy aşyp tūrsam... Ökpemdı auzyma tüsıre jazdadyŋ ǧoi. Jyndy... – dep keŋk-keŋk küle berdı de, bızge. – Būl Ramzai ǧoi... Ramazan Toqtarov degen prozaik aǧalaryŋ, – dep tanystyryp, – «Ertıs mūhitqa qūiady», – dep qosyp qoidy. «Ertısımız» qarq-qarq külıp, «mūhityna» qarai jöneldı. Qaisysy «jyndyraq» ekenın aiyra almai qaldym.
Taǧy bır sabaqtarda nemıs aqyny Rainer Mariia Rilkenıŋ «Dauystar» atty poemasyndaǧy «Jetımder jyry», «Jesırler jyry», «Soqyrlar jyry», «Qaiyrşynyŋ jyry», «Alapester jyry» siiaqty tolǧaulary söz boldy. Mūqaǧali aǧamyzǧa Puşkin men Rilkenıŋ osy şyǧarmalary qosa-qabat qatty əser etıp, «Rekviemdı» tuǧyzǧany aidan anyq.
Būl jauhar tuyndylardy men de oqyp, men de tyŋdadym. Maǧan da əserı erekşe boldy. Alaida, Mūqaŋnyŋ «Rekviemındei» tylsym syrly dünie menıŋ qalamyma orala qoimady...
Tver bulvaryndaǧy instituttyŋ bız oqityn korpusynda ülken qara divan tūratyn. Oqu bölımınıŋ meŋgeruşısı Vera Averianovna Maliukova: «Būl – Qazaqstannyŋ divany», – deitın. Onyŋ sebebın keiın tüsındım. Aleksandr Mejirov bırde üzılıs kezınde: «Myna divanda bızde tyŋdauşy bolǧan qazaq aqyny Mūqaǧali Maqataev keide ūiyqtap jatatyn dep estıdım. Ony jūrt ışedı destı. Bıraq ol menıŋ sabaǧyma eşqaşan ışıp kelgen emes. Joiqyn talant edı. Ony nege saqtai almadyŋdar?» – dep sūrady.
Būl maǧan ǧana emes, bükıl ūltymyzǧa, qoǧamymyzǧa, memleketımızge qoiylǧan sūraq edı.
- Ūlyqbekke «sət sapar» kerek emes. Qadyr Myrzaliev jazyp qoiǧan, – dedı menıŋ «advokatym» Baihonov.
- Ə, Qadyr taǧy aldymdy orap ketken eken ǧoi, – degen ol, – sen osy aqyn Esdəulet Kəndekovtıŋ kımısıŋ? Balasy emespısıŋ? – dep sūrady. Ondai qart aqynnyŋ bolǧanynan habardar edım, közəinektı, üşkır seldır saqaldy suretın de körgenmın. Men jauap berıp ülgergenşe, auzy jyldam Serık Baihonov:
- Dəl özı! Ūlyqbek sol Esdəulettıŋ balasy, – dep jıberdı. Menıŋ ünım şyqpai qaldy.
- Alǧaşqy öleŋıŋdı qaita oqyşy, – dedı Mūqaǧali. Qaita oqydym. Baiqaimyn, əser etken siiaqty.
- Jaŋa öleŋderımdı jatqa bılmei tūrǧanym. Senıŋ myna öleŋderıŋe jauap beretındei jyrlar üidegı qara dəpterde. Üige jürıŋder, öleŋ oqimyn, – dedı Mūqaǧali.
- Baramyz! – dedı Baihonov. Qūrqol barmaiyq dep, jolda bırer şölmek şarap aldyq.
Alaköleŋke ortaŋǧy bölmenıŋ tereze perdesın ysyryp edı, samaladai jarqyrap kettı.
- Mynau menıŋ jazu üstelım, al mynau tūrǧan menıŋ Abaiym, – dedı Mūqaǧali kırgen bette. Üstel üstınde aq gipsten somdalǧan ūly aqynnyŋ bas müsını tūr eken. – Osyndaǧy «Men – abaitanuşymyn» dep keude qaǧyp jürgenderdıŋ eşbıreuınıŋ üiınde mūndai Abai müsını joq. Mende ǧana bar! Kördıŋder me? Eger men üige keide sılteŋkırep kelsem – Abai atam terıs qaraidy, al sau kelsem – oŋ qabaǧyn beredı. Sondaida men jazuǧa otyrsam – Abai atam diktovat ete bastaidy. Menıŋ jazyp jürgenderım – öz öleŋderım emes, Abaidyŋ diktovkasy, – dedı Mūqaǧali Maqataev aǧamyz.
Bız müsındı tamaşalap tūrǧanda Mūqaŋ menı şyntaǧymnan ūstap, asüige jetelep əkelıp, əielıne:
- Laşyn, süiınşı, mıne, men senıŋ bauyryŋdy tauyp əkeldım. Būl – Ūlyqbek degen senıŋ Esdəulet ataŋnyŋ balasy eken, özı de tūqymyna tartqan, myqty aqyn, – dedı. Sol-aq eken, Laşyn jeŋgei menı bas salyp qūşaqtap, körıse jöneldı:
- Ainalaiyn bauyrym, barmysyŋdar?! Menıŋ de artymnan ızdep keletın tuystarym bar eken ǧoi! Jezdeŋnıŋ jürısı bolsa mynau, osynyŋ etegınen ūstaimyn, babyn tabamyn, balasyn baǧamyn dep jürıp törkınımnen ajyrap qaldym. Qalai, el-jūrt, auyl-aimaq aman ba? – dep közınen jasy möltıldep, et jaqyndarynyŋ attaryn atap sūrap, jık-japar boldy. Mūndaidy kütpegen men abdyrap, sasyp, auzymnan sözım tüsıp, kümıljıp tūrmyn. Ne aitarymdy bılmei, bırese bas şaiqap, bırese bas izep, mūrnymnan mıŋgırlei berdım.
Mūqaǧali menıŋ sasqan türımdı baiqady ma, tez ajyratyp ala jöneldı de «üiırıme» əkelıp qosyp kettı. Ol qaita ainalyp kelgen kezde men:
- Mūqa, sızdıŋ əlgı aitqan Esdəuletıŋız kım edı? – dep sūradym.
- Esdəulet Kəndekov degen aqyndy estuıŋ bar ma? Sen sonyŋ balasy emes pe edıŋ?
- Joǧa... bərın büldırgen anau Serık Baihonov qoi. Men sonau Öskemennıŋ Zaisanynda tuǧam, Esdəulet degen babam eken, körgen de emespın, ol kısı basqa adam, sızdıŋ Kəndekovke sorpasy qosylmaidy.
- O, qyztalaq, men senıŋ əkeŋdı Qaskeleŋnıŋ Esdəuletımen şatastyrǧam ǧoi. Ondai-ondai bola beredı. Eşteŋe etpeidı. Eŋ bastysy, kımnen tusaŋ da sen aqynsyŋ.
- Oǧan tük qatysym joq. Laşyn apaidan ūiat boldy ǧoi. Men ol kısıge baryp aityp, eşqandai da tuysy emestıgımdı tüsındırıp kele qoiaiyn, – dep asüige ūmtylyp edım, Mūqaŋ:
- Endı bolar ıs boldy, typyrlamai otyr. Menıŋ baiqauymşa, qazanǧa qazy-qarta tüstı, toŋazytqyşqa köp jūldyzdy koniak kelıp qaldy. Sonyŋ bərı Laşynnyŋ törkınınen kelgen «ınısı» – senıŋ qūrmetıŋe. Sen – baldyz, men jezde boldym. Osy tuystyqty juu kerek. Əitpese, qazır baryp şynyŋdy aita qaldyŋ deiık, odan ne ūtamyz? Onda jeŋgeŋ aşulanyp, myna mol dastarqannan tük tatyrmai, özıŋdı üiden quyp şyǧady. Senımen qosa menı de quady. Sondyqtan endı qyŋq etpe! – dep basu aitty. Ötırık aita almaityn kezım edı, ılkıde nəumezdenıp otyryp, bırazdan soŋ, qyza kele, «baldyzdyŋ» rölıne kırıp ketıp, Qūdai bere salǧan «jezdemmen» qyljaqqa bastym. Tıptı bır sətte:
- «Öleŋ oqi almaisyŋ, olai oqymaidy, bylai oqu kerek!» – dep qolyndaǧy qara dəpterın jūlyp alyp, şyryldap oqyp tūr ekenmın.
- Əi, mynau baldyz tentek qoi özı, – dep Mūqaŋ keŋk-keŋk küle beredı. Keiın estısem, Mūqaǧali Maqataev radioda diktor bolyp ıstegen, jyrdy mənerlep oqudyŋ has şeberı eken. Ony men qaidan bıleiın?!
«JYNDY»
1973 jyly qysqa salym Almatyda jas aqyn-jazuşylardyŋ keŋesı öttı. Seminarlarǧa böle bastaǧanda men Qadyr Myrzalievtıŋ seksiiasyn taŋdadym. Jazuşylar odaǧynyŋ bırınşı qabatyndaǧy keŋ kabinet. Qadekeŋnıŋ kömekşısı retınde aqyn Aian Nysanalin şetımızden tızımdep otyr. Ərqaisysymyz ornymyzdan tūryp, qai oblystan kelgenımızdı, qaida oqyp, qaida jūmys ısteitınımızdı sairap jatyrmyz. Bır mezette taudai denesımen Mūqaǧali Maqataev kırıp kelıp, şüŋırek közın jaǧalata barlai qarap tūrdy...- Sen qai balasyŋ? – dedı oǧan Qadyr aǧa. Külıp jıberdık. Mūqaŋ jymiyp, ezuın jiǧanşa Aian aǧamyz da əzılmen:
- Mūqaǧali Maqataev. Məskeu. Student! – dep şūqşiyp tızımge engızgen boldy. Taǧy da du küldık. Söitsek, Mūqaǧali aǧa şynynda da Məskeuden kelıptı. M. Gorkii atyndaǧy Ədebiet institutynyŋ Joǧary ədebi kurstarynda oqyp jürgen kezı eken. Ol:
- Myna jas perılerdıŋ öleŋderın tyŋdauǧa keldım, – dep, ūsynǧan törge şyqpai, bır şetke otyra saldy.
Retımen öleŋ oqimyz. Alma-kezek talqylau. Mūqaǧali da bar ynty-şyntymen tyŋdap otyr. Kökşetaudan kelgen Jərken Bödeşev, Jezqazǧannan Jürsın Ermanov erekşe jyrlarymen közge şalyndy. Qadyr aǧamyz bır jas aqynnyŋ (atyn ūmyttym) öleŋderı turaly aita kelıp:
Söz saptasynda erkındık bar. Tabiǧilyq sezıledı. Tura Mūqaǧalişa jazady eken, – dep maqtaŋqyrap edı, Mūqaǧali aǧamyz:
- Əi, Qadyr, sen mynau bala ekeumızdı bır qapqa salyp qoidyŋ ǧoi. Syia qoiar ma ekenbız? – dep ornynan tūryp, syrtqa şyǧyp kettı.
Tüskı üzılıs kezınde Mūqaǧali aǧa kezdesıp qalyp, manaǧydai emes, səl qyzyŋqyrap alǧan eken:
- Qyztalaqtar, berı kelıŋder. Qadyrdyŋ seminary bıtse, endı menıŋ seminarym bastalady, kəne, öleŋ oqyŋdar, – dep bızge de oqytyp, özı de oqi bastady. Ol kürkıregen dausymen bır öleŋın oqyp tūrǧan kezde keudesı talystai, moiny bıteu, döi qara bıreu kele sala, ai-şai joq, Mūqaǧalidyŋ arqasynan juan jūdyryǧymen bar küşımen düŋk etkızıp bır qoidy. Öleŋ oqyp tūrǧan Mūqaŋ yŋq etıp qatty auyrsynyp qalyp, mol denesımen būrylyp:
- Öi, jyndy, senbısıŋ? Jönşılıkpen öleŋ de oqytpaisyŋdar. Men būl jerde öz seminarymdy aşyp tūrsam... Ökpemdı auzyma tüsıre jazdadyŋ ǧoi. Jyndy... – dep keŋk-keŋk küle berdı de, bızge. – Būl Ramzai ǧoi... Ramazan Toqtarov degen prozaik aǧalaryŋ, – dep tanystyryp, – «Ertıs mūhitqa qūiady», – dep qosyp qoidy. «Ertısımız» qarq-qarq külıp, «mūhityna» qarai jöneldı. Qaisysy «jyndyraq» ekenın aiyra almai qaldym.
<<REKVİEM» QALAI TUǦAN?>>
Keiınırek, sodan on şaqty jyl ötkende, Mūqaǧali alty ai oqyǧan sol Məskeudegı Ədebiet institutynyŋ Joǧary ədebi kursynda Ramazan Toqtarov aǧa ekeumız de ekı jyl bırge oqydyq. Jetekşımız, orystyŋ belgılı aqyny Aleksandr Mejirovtyŋ alǧaşqy dərısterın tyŋdaǧanda-aq men Maqataevtyŋ «Rekviem. Jan azasy» poemasynyŋ qalai tuǧanyn tüsındım. Orys aqyndary qūrmettep «metr» ataityn Mejirov alǧaşqy bırneşe sabaqty qatarynan Puşkinnıŋ «Mosart pen Saleriıne» arnady. Aldymen spektakl mətını jazylǧan küitabaq oinatty. Opera ariialaryn magnitofon taspasynan tyŋdatty. Özı ər şumaq, ər sözıne tereŋ taldau jasap, janyn sala tüsındıruge tyrysty. Soŋynan ataqty bır teatr ərtısın şaqyryp əkelıp, poemany mənerlep oqytty. Mosart: Tak sluşai. Nedeli tri tomu, prişel ia pozdno Domoi. Skazali mne, chto zahodil Za mnoiu kto-to. Otchego – ne znaiu, Vsiu noch ia dumal: kto by eto byl? İ chto emu vo mne? Nazavtra tot je Zaşel i ne zastal opiat menia. Na tretii den igral ia na polu S moim malchişkoi. Kliknuli menia; Iа vyşel. Chelovek, odetyi v chernom, Uchtivo poklonivşis, zakazal Mne «Requıem» i skrylsia. Sel ia totchas İ stal pisat – i s toi pory za mnoiu Ne prihodil moi chernyi chelovek; A ia i rad: mne bylo b jal rasstatsia S moei rabotoi, hot sovsem gotov Uj Requıem. No mejdu tem ia... Saleri: Chto? Mosart: Mne sovestno priznatsia v etom... Saleri: V chem je? Mosart: Mne den i noch pokoia ne daet Moi chernyi chelovek. Za mnoiu vsiudu Kak ten on gonitsia. Vot i teper Mne kajetsia, on s nami sam – tretii sidit. Būl üzındıden Puşkinnıŋ būl şaǧyn tragediiasynyŋ Mūqaǧaliǧa «Rekviemge» ǧana emes, orys aqyny Sergei Eseninge de «Qara kısı» poemasyn jazuǧa türtkı bolyp, qozǧau salǧany anyq baiqalady.Taǧy bır sabaqtarda nemıs aqyny Rainer Mariia Rilkenıŋ «Dauystar» atty poemasyndaǧy «Jetımder jyry», «Jesırler jyry», «Soqyrlar jyry», «Qaiyrşynyŋ jyry», «Alapester jyry» siiaqty tolǧaulary söz boldy. Mūqaǧali aǧamyzǧa Puşkin men Rilkenıŋ osy şyǧarmalary qosa-qabat qatty əser etıp, «Rekviemdı» tuǧyzǧany aidan anyq.
Būl jauhar tuyndylardy men de oqyp, men de tyŋdadym. Maǧan da əserı erekşe boldy. Alaida, Mūqaŋnyŋ «Rekviemındei» tylsym syrly dünie menıŋ qalamyma orala qoimady...
Tver bulvaryndaǧy instituttyŋ bız oqityn korpusynda ülken qara divan tūratyn. Oqu bölımınıŋ meŋgeruşısı Vera Averianovna Maliukova: «Būl – Qazaqstannyŋ divany», – deitın. Onyŋ sebebın keiın tüsındım. Aleksandr Mejirov bırde üzılıs kezınde: «Myna divanda bızde tyŋdauşy bolǧan qazaq aqyny Mūqaǧali Maqataev keide ūiyqtap jatatyn dep estıdım. Ony jūrt ışedı destı. Bıraq ol menıŋ sabaǧyma eşqaşan ışıp kelgen emes. Joiqyn talant edı. Ony nege saqtai almadyŋdar?» – dep sūrady.
Būl maǧan ǧana emes, bükıl ūltymyzǧa, qoǧamymyzǧa, memleketımızge qoiylǧan sūraq edı.
«BATYR BALA BOLATBEK»
Bırde aqyn Dəuıtəlı Stambekov ekeumız bas poştanyŋ tūsynan öte bergende: - Əi, batyr bala Bolatbek, berı kel! – degen zor dauysqa jalt qarasaq, eŋgezerdei, aq köilegı alqam-salqam bır kısı Dəuıtəlını sausaǧynyŋ ūşymen şaqyryp tūr eken. - Mūqaǧali aǧa ǧoi, səlem bereiık, – dedı Dəuıtəlı. Jaqyndap, jarysa səlem berdık. - Äi, batyr bala Bolatbek, mende ataŋnyŋ basy bar, sende ne bar, qosylmaimyz ba? – dep ol qaltasynan Leninnıŋ beinesı bederlengen bır somdyq sölkebaidy şyǧaryp, alaqanynda salmaqtai sekırttı. Bız soŋǧy aqşamyzdy jūmsap qoiǧan edık, qaltamyzdan ondai «atamyzdyŋ basy» da tabylmai, qibyjyqtap, tezırek jylystai jöneldık. - Aǧamyz qoiǧan atyŋ jaqsy eken, – dedım jolda. Menıŋ «Baldyrǧanǧa» Bolatbek turaly öleŋım şyqqan edı, sodan berı menı Mūqaŋ «Batyr bala Bolatbek» dep ataityn boldy, – dedı Dəuıtəlı.<<QOLTAŊBA>>
Bır künı QazMU-degı sabaq üstınde esık sart aşylyp, auditoriiaǧa kurstasymyz, ənşı Jənıbek Kərmenovpen bırge Mūqaǧali Maqataev kırıp keldı. Stilistikadan dərıs beretın ūstazymyz Bəri Manasbaev: - Ainalaiyn Mūqaǧali, men sabaq ötkızıp jatyrmyn ǧoi. Bolmaidy. Keiınırek üzılıste kelersıŋ. Bara tūr... – dep şyr-pyr boldy. - Əi, Böri, – dedı Mūqaǧali onyŋ esımın būrmalap, – sen ylǧi oqytyp jürsıŋ ǧoi, myna jas aqyndarǧa men de bır ret sabaq berıp köreiın. Bızge qyzyq kerek: - Oqytsyn, oqytsyn! – dep şuyldap, öre türegeldık. Bəri aǧai amalsyz kelısıp, mınbedegı ornyn bosatyp beruge məjbür boldy. Mūqaǧali mınbege şyqqannan keiın qoltyǧyna qysqan kıtaptaryn alyp şyǧyp, joǧary kötere körsetıp: - Mynau – menıŋ baspadan jaŋa ǧana şyqqan «Aqqular ūiyqtaǧanda» degen öleŋ jinaǧym. Boiauy kepken joq, satuǧa əlı tüspegen. Menen basqa aqyndar osyndai kıtaby şyǧa qalsa, eŋ aldymen bastyqtarǧa, redaktorlarǧa, özın maqtap jazatyn synşylarǧa jaǧympazdanyp aparyp syilaidy. Al men ondai atqamınerlerge emes, özderıŋe əkelıp otyrmyn. Avtorǧa tiesılı on danasyn jaŋa ǧana aldym, sony endı senderge taratamyn, – dep qolyna qalam alyp, qoltaŋba beruge yŋǧailana bastady. Jıgıtter: «Maǧan! Maǧan!» – dep ūmtylysqanda arasyna men de qystyrylyp, kıtapqa qol sozyp jatyr edım, eŋ alǧaşqy bolyp avtograf alǧan Jənıbek Kərmenov qolymnan tartyp: «Berı şyq», – dep jūrttan jyryp alyp şyqty. Aqyn aǧanyŋ kıtabyn tegın taratyp alǧanymyz ūiat bolady. Sen ekeumız jıgıtterden aqşa jinap jıbereiık, – dedı. Bız tiyn-teben jinap bolǧanşa Mūqaŋ da qoltaŋba berıp, kıtaptaryn taratyp ülgergen edı. Bıreuden bır som, bıreuden üş som, bes som dep jürıp, qaltamyzdaǧy barymyzdy jinap, Jənıbektıŋ qolyna ūstattyq. Ol büktep aparyp, Mūqaǧalidyŋ keŋ şalbarynyŋ qaltasyna süŋgıtıp jıberdı. Aqyn aǧamyz kıtaptaǧy öleŋderınıŋ bır-ekeuın oqyp berıp, bızdı de qaryq qylyp, özı de razylyqpen qoştasty. Mūqaŋa aqşa jinaimyn dep jürıp kıtapsyz, qoltaŋbasyz qaldym. Bərıbır bərımızge tügel jetpeitın edı. Tüsten keiın sabaqtan şyqsaq, universitet qarsysyndaǧy «Aqqu» kafesı tūsyndaǧy arqalyqty ūzyn oryndyqta manaǧy Mūqaǧali aǧamyz qoly salbyrap, şaşy şaşyrap, şalqasynan, beimaral ūiyqtap jatyr eken. Qasynan ötken milisiianyŋ bırde-bırı oǧan tiıspedı. Taŋyrqap, qarai-qarai ainalyp öttık.«JEZDE»
QazMU men «Almaty» qonaqüiınıŋ ortasyndaǧy jūrt «garmoşka» atap ketken «Gülder» kafesınde syra ışıp, öleŋ oqyp otyr edık, Mūqaǧali aǧa kırıp keldı. Törımızge şyǧaryp, syilai bastadyq. Işımızdegı etı tırı eresegımız Serık Baihonov ol kısımen būrynnan aralas-qūralas eken. Bızben tanystyrdy. - Aqyn bolsa öleŋ oqysyn, – dedı Mūqaŋ. «Ymyrtta yzǧyn qolatta», – dep jailap bastap oqyp şyqtym. Ol səl tūnjyrap otyrdy da: - Taǧy oqy! – dedı. Bırneşe öleŋdı taǧy jatqa soqtym. Mūqaǧali aǧa yqylasyn jasyrmady. Maǧan alǧy söz sūrap talailar keledı. Nesıpbek Aitovtan basqasyna jazǧan joqpyn. Ol da talant. Qaisybıreuge jazǧanşa osy saǧan nege jazbaimyn? Saǧan sət sapar tılep, alǧy söz jazyp bereiın, – dedı.- Ūlyqbekke «sət sapar» kerek emes. Qadyr Myrzaliev jazyp qoiǧan, – dedı menıŋ «advokatym» Baihonov.
- Ə, Qadyr taǧy aldymdy orap ketken eken ǧoi, – degen ol, – sen osy aqyn Esdəulet Kəndekovtıŋ kımısıŋ? Balasy emespısıŋ? – dep sūrady. Ondai qart aqynnyŋ bolǧanynan habardar edım, közəinektı, üşkır seldır saqaldy suretın de körgenmın. Men jauap berıp ülgergenşe, auzy jyldam Serık Baihonov:
- Dəl özı! Ūlyqbek sol Esdəulettıŋ balasy, – dep jıberdı. Menıŋ ünım şyqpai qaldy.
- Alǧaşqy öleŋıŋdı qaita oqyşy, – dedı Mūqaǧali. Qaita oqydym. Baiqaimyn, əser etken siiaqty.
- Jaŋa öleŋderımdı jatqa bılmei tūrǧanym. Senıŋ myna öleŋderıŋe jauap beretındei jyrlar üidegı qara dəpterde. Üige jürıŋder, öleŋ oqimyn, – dedı Mūqaǧali.
- Baramyz! – dedı Baihonov. Qūrqol barmaiyq dep, jolda bırer şölmek şarap aldyq.
Alaköleŋke ortaŋǧy bölmenıŋ tereze perdesın ysyryp edı, samaladai jarqyrap kettı.
- Mynau menıŋ jazu üstelım, al mynau tūrǧan menıŋ Abaiym, – dedı Mūqaǧali kırgen bette. Üstel üstınde aq gipsten somdalǧan ūly aqynnyŋ bas müsını tūr eken. – Osyndaǧy «Men – abaitanuşymyn» dep keude qaǧyp jürgenderdıŋ eşbıreuınıŋ üiınde mūndai Abai müsını joq. Mende ǧana bar! Kördıŋder me? Eger men üige keide sılteŋkırep kelsem – Abai atam terıs qaraidy, al sau kelsem – oŋ qabaǧyn beredı. Sondaida men jazuǧa otyrsam – Abai atam diktovat ete bastaidy. Menıŋ jazyp jürgenderım – öz öleŋderım emes, Abaidyŋ diktovkasy, – dedı Mūqaǧali Maqataev aǧamyz.
Bız müsındı tamaşalap tūrǧanda Mūqaŋ menı şyntaǧymnan ūstap, asüige jetelep əkelıp, əielıne:
- Laşyn, süiınşı, mıne, men senıŋ bauyryŋdy tauyp əkeldım. Būl – Ūlyqbek degen senıŋ Esdəulet ataŋnyŋ balasy eken, özı de tūqymyna tartqan, myqty aqyn, – dedı. Sol-aq eken, Laşyn jeŋgei menı bas salyp qūşaqtap, körıse jöneldı:
- Ainalaiyn bauyrym, barmysyŋdar?! Menıŋ de artymnan ızdep keletın tuystarym bar eken ǧoi! Jezdeŋnıŋ jürısı bolsa mynau, osynyŋ etegınen ūstaimyn, babyn tabamyn, balasyn baǧamyn dep jürıp törkınımnen ajyrap qaldym. Qalai, el-jūrt, auyl-aimaq aman ba? – dep közınen jasy möltıldep, et jaqyndarynyŋ attaryn atap sūrap, jık-japar boldy. Mūndaidy kütpegen men abdyrap, sasyp, auzymnan sözım tüsıp, kümıljıp tūrmyn. Ne aitarymdy bılmei, bırese bas şaiqap, bırese bas izep, mūrnymnan mıŋgırlei berdım.
Mūqaǧali menıŋ sasqan türımdı baiqady ma, tez ajyratyp ala jöneldı de «üiırıme» əkelıp qosyp kettı. Ol qaita ainalyp kelgen kezde men:
- Mūqa, sızdıŋ əlgı aitqan Esdəuletıŋız kım edı? – dep sūradym.
- Esdəulet Kəndekov degen aqyndy estuıŋ bar ma? Sen sonyŋ balasy emes pe edıŋ?
- Joǧa... bərın büldırgen anau Serık Baihonov qoi. Men sonau Öskemennıŋ Zaisanynda tuǧam, Esdəulet degen babam eken, körgen de emespın, ol kısı basqa adam, sızdıŋ Kəndekovke sorpasy qosylmaidy.
- O, qyztalaq, men senıŋ əkeŋdı Qaskeleŋnıŋ Esdəuletımen şatastyrǧam ǧoi. Ondai-ondai bola beredı. Eşteŋe etpeidı. Eŋ bastysy, kımnen tusaŋ da sen aqynsyŋ.
- Oǧan tük qatysym joq. Laşyn apaidan ūiat boldy ǧoi. Men ol kısıge baryp aityp, eşqandai da tuysy emestıgımdı tüsındırıp kele qoiaiyn, – dep asüige ūmtylyp edım, Mūqaŋ:
- Endı bolar ıs boldy, typyrlamai otyr. Menıŋ baiqauymşa, qazanǧa qazy-qarta tüstı, toŋazytqyşqa köp jūldyzdy koniak kelıp qaldy. Sonyŋ bərı Laşynnyŋ törkınınen kelgen «ınısı» – senıŋ qūrmetıŋe. Sen – baldyz, men jezde boldym. Osy tuystyqty juu kerek. Əitpese, qazır baryp şynyŋdy aita qaldyŋ deiık, odan ne ūtamyz? Onda jeŋgeŋ aşulanyp, myna mol dastarqannan tük tatyrmai, özıŋdı üiden quyp şyǧady. Senımen qosa menı de quady. Sondyqtan endı qyŋq etpe! – dep basu aitty. Ötırık aita almaityn kezım edı, ılkıde nəumezdenıp otyryp, bırazdan soŋ, qyza kele, «baldyzdyŋ» rölıne kırıp ketıp, Qūdai bere salǧan «jezdemmen» qyljaqqa bastym. Tıptı bır sətte:
- «Öleŋ oqi almaisyŋ, olai oqymaidy, bylai oqu kerek!» – dep qolyndaǧy qara dəpterın jūlyp alyp, şyryldap oqyp tūr ekenmın.
- Əi, mynau baldyz tentek qoi özı, – dep Mūqaŋ keŋk-keŋk küle beredı. Keiın estısem, Mūqaǧali Maqataev radioda diktor bolyp ıstegen, jyrdy mənerlep oqudyŋ has şeberı eken. Ony men qaidan bıleiın?!
<<ŞYT ORAMAL>>
Sol bır tūsta Almatyda qalyŋ tūmau örşıp tūrǧan. Bızdı qoiyp, Məskeudegı Brejnevtıŋ özı tūmaudan qajyp, KSRO Ǧylym akademiiasynyŋ prezidentın şaqyryp alyp: «Gripke qarsy bomba oilap tabyŋdar!» – dep būiyrypty dep estıgen kezımız. Bır uaqta, mūrnym bıte bergen soŋ, qaltamnan betoramalymdy şyǧaryp edım, Mūqaǧali aǧa baiqap qalyp: - Oramalyŋ jaqsy eken, qaidan aldyŋ? – dep sūrady. Onyŋ dardai basymen qaidaǧy bır tükke tūrmaityn betoramalǧa közı tüskenı taŋyrqatyp: - Osy joly auylǧa kanikulǧa barǧanda... Bır naǧaşymyz qaitys bolyp, janazada jyrtysqa tigen, – dedım. - Qanşaǧa kelıp edı? - Jüz törtke kelıp qaitty, – dedım men. - Jüz törtke deimısıŋ? Apyrym-ai, ə?! Ūzaq jasaǧan eken. Aljymai öldı me? – dep Mūqaŋ yntyǧa tüstı. - Joq, aljymai öldı. Ony jüzden asty dep eşkım de oilaǧan joq. Öitkenı öle-ölgenşe aulanyŋ qaryn kürep, sypyryp-siyryp, typyŋdap, tynym almai jürıp, auyrmai-syrqamai jürıp ketıptı. Pysyq şal bolatyn. - Qane, bere tūrşy, – dep Mūqaŋ qolyn sozdy. Ūstata berdım. Betoramal degenım aqzu şyt matanyŋ qiyǧy bolatyn, ədemı teŋbılderı bar. Mūqaǧali ony qolymen aialai ūstap, betıne, maŋdaiyna tigızıp, umajdap-umajdap qoidy da: - Əi, baldyz! Men keiıngı kezde ölıp qalamyn ba dep əldeneden qaradai qorqyp jürmın. Sen myna oramaldy maǧan ber. Yrym bolsyn. Jüz jasaǧan naǧaşyŋnyŋ jasyn berer me eken? Al sen menıŋ oramalymdy al. Aiyrbastaiyq. Jassyŋ ǧoi. Aldymen menıŋ jasyma jetıp al. Arǧy jaǧyn taǧy köre jatarsyŋ, – dep, qaltasynan öz oramalyn suyryp alyp, maǧan ūstata saldy. Şyty şylqyldaǧan ter eken. Bırden qaltama süŋgıttım... Bıraz uaqyttan keiın üige qaityp kele jatyp, tūmaudyŋ kesırınen taǧy da mūryn sürtuge tura keldı. Qaltamnan alyp şyqqan şyt oramaldy tūmsyǧyma aparar-aparmastan bırden tyjyryndym: aşy terdıŋ qoŋyrsyǧan külımsı iısı müŋk etıp, qolqamdy ūrdy, özı şylq-şylq! Kırpiiaz emes edım, sonda da bolsa jaǧymsyz jat iıstı jaqtyrmai, jiırkenıp, jolǧa laqtyryp jıberıp, kete bardym. ...Künder öttı. Bırde Jazuşylar odaǧynda Jarasqan Əbdıraşevtı kütıp tūrsam, bır saqaldy orys maǧan qarap: - Sen kımsıŋ? – dedı. - Men – aqynmyn! – dedım şırenıp. - Qandai aqynsyŋ? - Myqty aqynmyn. - Atyŋ kım senıŋ? - Ūlyqbek Esdəuletov. - Ondai aqyndy estımeppın... - Estımeseŋ – estisıŋ! - Al men senıŋ aqyndyǧyŋdy bırden teksere alamyn. - Qalai teksermeksıŋ? Men orysşa jazbaimyn. Tüktı de tüsınbeisıŋ ǧoi. - Qazır menıŋ bır dosym osynda keluı kerek. Soǧan teksertemın. Ol bərın dəl synaidy. - Ol kım? - Kelgende bılesıŋ. - Özıŋ kımsıŋ? - Aqyn Sergei Kiselevpın. - Toqta, sen Öskemennensıŋ ǧoi. Estıgenmın. Ekeumız jerlespız. - Menı bılemısıŋ? – dep saqaldy orysym kədımgıdei quanyp qaldy. Sosyn: - Mıne, menıŋ əlgı aitqan dosym keldı, – dedı. Qarasam – kelgen Mūqaǧali Maqataev eken. - Mūqaǧali, dosym, – dedı Sergei, – myna jas jıgıt myqty aqynmyn deidı. Synap berşı. - Sen, Sergei, əlı künge deiın Ūlyqbektı tanymaisyŋ ba? Men ony bılemın. Baldyz, sen syilaǧan oramaldy men əlı saqtap jürmın. Mıne, kördıŋ be? – dep ol aqşūbar betoramaldy qaltasynan köleŋ etkızıp suyryp aldy da, – menıŋ saǧan bergen oramalym qaida? – dep sūrady. - Men... ony... – dep kümıljıp baryp, «...laqtyryp jıbergenmın» dep aityp qala jazdap, – basqa kiımnıŋ qaltasynda qaldyryp ketıppın... – dep qūtyldym. «Nesıne laqtyrdym eken?». Osy oi menı əlı künge deiın müjidı. «Tym bolmasa juyp aluǧa bolar edı ǧoi...» Aqyn aǧa qaitys bolǧannan keiın, jetısı ötken künı, küiıkten ışken onyŋ dosy Sergei Kiselev: «Mukagali, postoi!» – dep aiǧailap, biık balkonnan sekırıp öldı dep estıdık...«MŪQAǦALİ MAQATAEVQA JOL BERIŊDER!»
Bırde aqyn dosym Erlan Baǧaev ekeumız trotuarda kele jatyr edık, soŋymyzdan: - Jol berıŋder! Jol berıŋder! – dep aiǧailaǧan zor dauys estıldı. Aŋtarylyp tūra qaldyq. Kürkırep keledı. - Jol berıŋder! Jol berıŋder! Mūqaǧali Maqataevqa nege jol bermeisıŋder? Əlde onyŋ eŋbegı sıŋgen joq pa? Jol berıŋder! Jol berıŋder! Əlgınde ǧana «Şahta» degen ashanada qos qolyn qaişylap, şaşy tögılıp: - «Əldile, ölım, əldile», – dep öleŋ oqyp otyrǧanyn körgen edık. Baryp səlem bergenbız. Şarabyn əpergenbız. - Jol berıŋder! Yǧysyp jol berdık. Kündei kürkırep, būlttai būrqyrap qasymyzdan öte şyqty. Soŋymyzdan myrs-myrs külkı estıldı. Moiyn būrsaq, joǧary kurs studentterı Sauytbek Abdrahmanov pen Zamanbek Əbdeşev eken. Mysqylşyl Sauytbek: - Ülken aqyn kele jatqanda kışkentai aqyndar jol beredı eken ǧoi, – dep tüiredı. Səl jüre tüskende Almatynyŋ qazırgı Abylai han jəne Bögenbai köşelerınıŋ qiylysynda əlgınde ǧana ekpındei ozyp ketken Mūqaǧali aǧamyz tūr eken. - Əi, balalar, berı kelıŋder. Myna qaptaǧan maşinalardyŋ bıreuı menı basyp keter nemese men bıreuın basyp ketermın. Köşeden ötkızıp jıberıŋder, – dep Erlan ekeumızdı qūşaǧyna aldy. Söitıp qoltyǧyna kıre bergen bızge alma- kezek qarap qoiyp: - Senıŋ əkeŋ Ūzaq maǧan köp jaqsylyq jasaǧan. Sen menıŋ öz bauyrymsyŋ. Ony bılemısıŋ? – dep Erlannyŋ betınen süidı de, maǧan būrylyp, közın alaityp: - Sen qyztalaq qaidan jürsıŋ? – dedı köşeden ötıp bolǧan kezde. – Qazır Jazuşylar odaǧyna baramyn. Men kırgende ondaǧy otyrǧandardyŋ bərı qaşyp, ınderıne tyǧylady. Tıptı kabinetterın kılttep alady. Bırge jürıŋder, qyzyq köresıŋder, – dedı. «Izdegenge – sūraǧan», bız ekeumız eleŋdep, eleurei bastap edık, Mūqaŋ Jazuşylar odaǧynyŋ tabaldyryǧyna jete bere kılt toqtady. – Joq, «qyzyq körsetem» dep senderge ziianym tiıp keter. Əlı jassyŋdar. Bolaşaqtaryŋ aldaryŋda. Menımen jürgenderıŋdı bıreu-mıreu körıp qalsa: «Būl ekeuı Mūqaǧalimen bırge ışıp jürgen», – dep aǧaş atqa terıs mıngızer. Qaityŋdar, qyztalaqtar! – dep ekeumızdı öz qolymen kerı būryp, sauyrymyzdan sipap qoia berdı de özı ışke enıp kettı. «Qait» degenge qaita qoiar degen, ızınşe bız de kırdık. Mūqaǧali aǧa kıreberıstegı aina aldyna baryp, şaşyn tarap, kostiumınıŋ jaǧasyn, öŋırın tüzep, tüimesın salyp, saliqaly-salmaqty bolyp şyǧa keldı. Sol-aq eken, ışten şyǧyp kele jatqan bırneşe jazuşy būryla qalyp, onymen jamyrasa amandasyp jatty. Bız jaqyndamai, syrttai baqylap tūrdyq. Əlgı jazuşylardyŋ bıreuı: - Əi, Mūqaǧali, sen endı adam bolypsyŋ ǧoi, – dep qalyp edı, Mūqaŋ bırden şart kettı: - Sen, nemene, menı būǧan deiın adam emes, esek dep pe edıŋ?! Aǧamyz nıldei būzylyp, būrqan-talqan aşulanyp, «Qalamgerge» qarai tartty. Əlgı abaisyz ba, qasaqana ma, aitylǧan bır auyz sözden-aq jaralanyp qalǧany anyq edı...<<QAZ ŪRLAU>>
«Jazuşy» baspasyna Narynqoldan aqyn Erkın Ibıtanov keldı. Onyŋ esımıne mektep oqulyǧyna kırgen «Qoişylar» poemasy men kurstasym, narynqoldyq aqyn Batyq Məjitūlynyŋ dərıpteulerı arqyly qanyq edım. Qoljazbasynyŋ jaiyn söilesıp otyrǧanda üstımızge ekpındei basyp Beken Əbdırazaqov kırdı. Amandyq-saulyqtan soŋ: - Əi, Erkın, künde kelıp jatqan joqsyŋ, bylai şyǧyp, jüz gramm əpermeisıŋ be? – dedı ol. Erkın aǧa şyrt ettı: - O nenıŋ aqysy? - Bız senen künde ışıp jürgen joqpyz ǧoi... - Auylǧa kelseŋder: «Būlar astanadan kelıp qaldy», – dep bız jaiylyp jastyq, iılıp tösek bolamyz, mal soiyp, aldaryŋa araqtan dariia aǧyzamyz. Endı qalaǧa kelsek taǧy da solai, bız syilaimyz. Sonda ədılet qaida? «Dünie – kezek» degen bar emes pe edı? Qonaqjailyqty ūmyttyŋdar ma? Qaita Almatyǧa anda-sanda bır kelgenımde menen dəmete bermei, bır uaqyt özderıŋ de bırdeŋe əperulerıŋ kerek emes pe? - Erkın, berı qarap, söz tyŋdaşy. Alla taǧalanyŋ özı bızdı mynau aş qalaǧa qamap qoiǧanda, bızdı asyrap, basymyzdy jazyp berıp tūru üşın senderdı berekelı auylda qaldyrǧan. - Sender – auylda, bız – qalada. Auyl qalany asyrauy kerek. Būl – taǧdyrdyŋ jazmyşy, Qūdaidyŋ būiryǧy. Odan qaşyp qūtyla almaisyŋ. Auyldan kelgen ekensıŋ, qaladaǧy dostaryŋa jüz gramm əperu – aqyndyq paryzyŋ. Būǧan toqtamasaŋ özıŋ bıl. Əitpese maǧan myna Ūlyqbek ınım-aq əperedı. - Jas balalarda qaidaǧy aqşa? Bauyrlaryma salmaq salǧanşa özım-aq kötereiın. Al, kəne, jürıŋderşı, – dep Erkın aǧa «Qalamger» kafesıne qarai jol bastady. Əŋgıme aǧytylyp qoia berdı. Men retı kelgende söz jelısın özı bırge ösken Mūqaǧali aqynmen dostyǧyna būrdym. Būrynyraq Batyq Məjitūlynan tyŋdap, qūlaqta qalǧan kei əŋgımelerdı öz auzynan estıgım keldı. - Bır künı audandaǧy maǧan auyldaǧy Mūqaǧali telefon soqty. «Osylai da osylai, jeŋgeŋ törkınımdı saǧyndym dep auylyna kettı, balalardyŋ bərın naǧaşylaryn aralatuǧa ertıp əkettı. Üi de bos, qol da bos. Jalǧyz qaldym, ış pysty, bərın tastap tez jet!» – dedı ol. Jūmys ornym – Narynqoldyŋ audandyq gazetı, aty «Sovettık şekara», redaktordan auyldyŋ bır nauqanyn jazyp keluge sūranyp, Qarasazǧa tarttym. Mūqaǧali onda mektepte mūǧalım. Jaz kezı, oquşylar kanikulda. Tau qandai, auyl qandai, salqyn samal, qūlpyryp tūr. Ekeumız bırer kün körmesek saǧynysyp qalatyn edık. Kelsem Mūqaǧali aǧam qazanǧa bylqytyp et asyp qoiyp, kütıp jatyr eken. Portfelıme bırer şölmek sala kelgem. Sony şyǧaryp jatsam, Mūqaǧali: - Ondaidy özıŋ keletın bolǧan soŋ jəşıgımen alyp qoiǧanmyn, nesıne əure bolyp jürsıŋ? – deidı. – Ekeumızge jetedı, eşkımdı şaqyrǧam joq, keregı de joq. Basqalar bızdıŋ əŋgımenı tüsınbeidı. - Sodan bastaldy deisıŋ! Buda-buda öleŋ oqimyz. Balalyq şaqtyŋ əŋgımelerın aitysamyz, poeziia turaly, aqyndar turaly, oqyǧan kıtaptarymyz turaly, özımız turaly, bolaşaq turaly... tausylmaityn taqyryptar... Armandarymyzdy aitysamyz, syr şertısemız. Əzıl-qaljyŋ, əŋgıme men öleŋdı de, arasyndaǧy jüz gramdy da üzgenımız joq. - Erkın, senıŋ jasyŋ kışı bolǧandyqtan menen keiın ölesıŋ. Keiın ekeumız tuǧan auylǧa aldymen ketken menıŋ atymdy qoiady. Sonda saǧan auyl jetpei qalatyn boldy ǧoi... - Oqasy joq, Mūqaş, auyldy senıŋ atyŋmen-aq atai bersın, maǧan audannyŋ aty da jetedı, – deimın men. Sonymen közdı aşyp-jūmǧanşa duyldaǧan tört kün ötıptı. Sol tört kün boiy üiden attap şyqpappyz. Törtınşı künı qarasaq, esımız kıresılı-şyǧasyly. Araq əlı jetkılıktı bolǧanmen üidegı azyq tausylǧan. Qaryn aş. Aş özegımdı jalap barady. Işken u ıştı küidıre bastady. Baiqaimyn, Mūqaǧali da oŋyp otyrǧan joq. - Mūqaş, şipa bıttı, asqazan küiıp barady. Būdan ərı zakuskasyz ışuge şamam joq. Qaidan tapsaq ta tamaq tauyp jeiık. Şırkın, sorpa bolsa... – deimın ışım qyjyldap. - Keş tüssın, Erkın, – dedı Mūqaş aǧam, – köz bailanǧanşa tıskebasarsyz-aq lajdai tūraiyq, sosyn syrtqa şyǧamyz, bərı de bolady... Onyŋ «syrtqa şyǧamyz» degenın men qas qaraia bıreudıŋ üiıne qonaqqa baramyz dep ūǧyndym. Keş tüsıp bolmady. Aş qarynǧa aqaŋ jürmeidı, sonda da tauyp-tauyp tost aityp, ar jaǧymyzdy aldarqatyp, zorlanyp jöneltumen boldyq. Öleŋ oquǧa şama bolmai qaldy. Sodan əupırımdep keşke deiın jettık. El orynǧa otyra Mūqaǧali ornynan türegelıp, auladan ekı taiaq tauyp əkelıp, bırın maǧan ūstatty, bırı – öz qolynda. - Al, kettık! – dedı. Taiaqtyŋ ne keregı baryn tüsınbedım... «Şamasy, bos jürgen qabaǧan itterden qorǧanatyn bolarmyz...» Işek tügel şūryldaidy, qaryn ūlidy. «Kımnıŋ üiıne barar ekenbız?» Köz aldyma daiyn dastarqan elesteidı. Tört kün, tört tün boiy tapjylmai ışkılıktıŋ tübın tüsırgen adamnyŋ türın de, jaǧdaiyn da özderıŋ bılesıŋder. Betımız şalbar-şalbar, maŋdaiymyz myj-myj, qolymyz qalt-qalt... Köşege körınıp, basqa jora-joldas, tuǧan-tuystyŋ üiıne baratyn bet joq. Sonda da qaltyrap-dırıldep auladan şyqtyq. Auyldyŋ maujyraǧan qoŋyr keşı. Üidı ainala bergende, qaidan kezdeskenı belgısız, aldymyzdan qyrqyldaǧan ekı qaz köldeneŋdep şyǧa keldı. Sol-aq eken, Mūqaǧali: - Mynauy – menıkı, anausy – senıkı, ūr taiaqpen! – dep bır qazdyŋ qylqiǧan ūzyn moinynan perıp qaldy. Men de jalma-jan qūlaştap, ekınşısınıŋ soraiǧan moinyna taiaq sıltedım. Qatyp-semgen qatty taiaq qoia ma? «Qyrq» etuge şamasy kelmei, qyljyŋ etıp ekeuı de qūlady. Typyrlaǧan ekı qazdy bas salyp, jūmarlap qoiynǧa tyqpyştadyq. Jügıre basyp, salaqtatyp aulaǧa əkelıp, qaraŋǧyda jan dərmen bauyzdap jıberıp, qūşaqtap üige kırdık. - Öşır şamdy, öşır! Körşıler körıp qoimasyn... Jünın jūlamyz, – dedı Mūqaǧali. Perdeler tüsırıldı. Jalp etıp şam öştı. Közge türtse körgısız qaraŋǧyda bytyrlatyp qazdyŋ jünın jūlyp otyrmyz. Ekeumızde de ün joq. Dürs-dürs jürek, pys-pys mūryn men sytyr-sytyr qauyrsynnyŋ dybysy ǧana estıledı. Ūrlyq qylyp körmegen adamǧa oŋai ma? «İesı kım boldy eken? Endı, meilı, kım bolsa da... Sende jazyq joq, mende azyq joq. Qūdai özı keşırsın...». Osy oiymdy jiǧanşa bolǧan joq, tastai qaraŋǧydan Mūqaǧalidyŋ: - Jaq şamdy, jaq! – degen yşqynǧan dausy estıldı. - E, nege? Ne bop qaldy? - Jaq degen soŋ jaqsaŋşy endı... – dedı dausy bəseŋsıp. Ornymnan tūryp baryp, qaraŋǧyda qaqtyǧyp jürıp, qabyrǧany sipalap, şamdy jaqtym. Qarasam... Bız otyrǧan bölmenıŋ ışı būrqyrap ūşqan appaq mamyq. Qūddy qarly boran. Sol būrqyraǧan appaq mamyqtyŋ ortasynda aruaqtai aǧaryp, şökken tüiedei Mūqaǧali otyr. Qolyndaǧy qazdyŋ moinynda qarǧydai taǧylǧan ala jıbı bar eken, sony sausaǧyna ılıp alyp, köterıp: - Ai, mynau Laşynnyŋ törkınınen tūqymǧa əkelgen qazdary ǧoi. Moinyndaǧy jıbınen tanyp tūrmyn. Asyrap köbeitemın dep jürgen. Neşe kün boiy qamausyz qalypty. Qalai esten şyǧyp kettı eken, ə?.. Ony bılgende keş tüsuın kütpei-aq, əldeqaşan soiyp alatyn edık qoi... Ūrlanbai-aq... – dep Mūqaǧali ornynan serpılıp köterıldı... Söitıp, Mūqaǧali aǧaŋ ekeumız «ūrlap» qaz soiyp, sorpasyn ışıp, əl jinaǧanbyz, – dep Erkın Ibıtanov aǧamyz əŋgımesın aiaqtady. Menıŋ közıme appaq mamyq ışınde aǧara mūnartqan aqynnyŋ alyp tūlǧasy elestedı.adebiportal.kz
