Reseidıŋ Kemer qalasyndaǧy qaiǧyly oqiǧa talaidyŋ qabyrǧasyn qaiystyrdy. Qanşama bala ai-künnıŋ amanynda tırıdei otqa örtendı. Olardyŋ keibırı ajaldyŋ taiap qalǧanyn sezıp, ata-analaryna habarlasyp, qoştasyp ülgerıptı. Qarşadai balalar ömır men ölım arasynda arpalysyp, qas pen közdıŋ arasynda o düniege asyǧys kete bardy.
«Tas tüsken jerıne auyr» demekşı, beibıt zamanda aldynda qūldyraŋdap jürgen balasynan qas-qaǧym sätte köz jazyp qalu – ülken qasıret. Dos tūrmaq, dūşpannyŋ basyna tılemeitın jaǧdai. Tılsız jaudyŋ talai qyrşyn jastyŋ ömırın jalmaǧany – ata-ananyŋ jüregın bırge jūlyp alǧandai. Janyn şüberekke tüigen şarasyz jandardyŋ basyndaǧy auyr küi kım-kımge de oŋai soqpasy anyq.
Şyn mänınde, «Zimniaia vişnia» sauda üiınen şyqqan ört oqiǧasyn Reseidıŋ resmi aqparat qūraldary tym keş taratqan. Ört ekı kün boiy auyzdyqtalmaǧany aityldy. Oqiǧa ornyna jetken qūzyrly organdar ıstıŋ aq-qarasyn zertteuge kırısıp ketkende ǧana jūrt qūlaǧdar boldy. Nege?
Ile-şala Kemer qalasy äkımdıgı ǧimaraty aldyna jinalǧan top apatty oqiǧanyŋ anyq-qanyǧyn tezdetıp tekseruge şaqyrsa, bäzbıreuler Kemer oblysynyŋ gubernatory Aman Töleevtıŋ qyzmetınen ketuın sūrady. Özı de densaulyǧyna bailanysty auruhanada jatqan gubernatordyŋ ört kezınde 11 jasar nemeresınıŋ köz jūmǧany turaly aqparat ta tez taraǧan edı. Ärine, qalanyŋ aumaǧynda bolǧan oqiǧaǧa jergılıktı bilıktıŋ jauap beretını anyq. Bıraq apattyŋ aityp kelmeitının eskersek, soŋǧy jyldary Reseide mūndai qaiǧyly oqiǧanyŋ talaiy oryn aldy. Talai ūşaq otqa orandy. Bıraq Resei BAQ-tary men özderın qoǧam qairatkerlerı sanaityndar «gubernator ornynan ketsın!» dep talap qoiǧanyn būryn-soŋdy eşkım köre qoiǧan joq edı. Būl joly olar nege pysyqtyq tanytty?
Kemer oblysynyŋ gubernatory Aman Töleev ötken jeksenbı künı – 1 säuırde RF prezidentı Vladimir Putinge öz erkımen qyzmetınen ketu turaly ötınışın tapsyrdy. Aman Töleev myrza Kemerdegı qaiǧyly oqiǧadan soŋ eŋ dūrys şeşım osy ekenın mälımdegen. «Būl özım üşın dūrys, sarapqa salynǧan, eŋ ädıl şeşım dep esepteimın, öitkenı mūndai auyr jükpen gubernator bolyp otyruǧa bolmaidy, moraldyq tūrǧydan mümkın emes», – dedı ol. «Kemerovoda 25 nauryzda bolǧan jantürşıgerlık qaiǧyly oqiǧaǧa qabyrǧamyz qaiysyp otyr. Bız 64 adamnan aiyryldyq, olardyŋ köpşılıgı – balalar, bızdıŋ balalarymyz. Ärqaisymyz osynau auyr qaiǧyny jüregımızden ötkızdık», – degen Aman Töleev qolynan kelgennıŋ bärın ıstegenın aitty. «Qolymnan kelgennıŋ bärın ıstedım, kömek körsetu mäselelerın şeşuge tyrystym. Zor qaiǧyǧa taǧy bır ret ortaqtastyq bıldıremın. Bıraq ömır süru kerek qoi, marqūmdar jadyn saqtau üşın ömır süru kerek. Qūdai aldyndaǧy adaldyǧymdy aitaiyn, öz qyzmetımde ärqaşan eldıŋ, Reseidıŋ müddesın, oblystyŋ müddesın oiladym. Barşaŋyzǧa ünemı, quanyşymda da, qaiǧymda da bırge bolǧandaryŋyz üşın taǧy bır ret rahmet. Taǧzymymdy qabyl alǧaisyzdar», – dedı basyn igen gubernator.
Bır aita keterlıgı, demalys künı Aman Töleev jaqyndary qazaǧa ūşyraǧan otbasylardan keşırım sūrap, qyzmetten ketetındıgı jaiynda mälımdegenı sol-aq eken, reseilık BAQ «Resei prezidentı V.Putin Aman Töleevtıŋ otstavkasyn qabyldap, onyŋ qūzyretın merzımınen būryn toqtatu turaly būiryqqa qol qoidy» degen aqparat taratty. Tıptı, aimaq gubernatorynyŋ mındetın uaqytşa atqaru ısı orynbasary Sergei Sivilevke jüktelıp, gubernator sailauyn ötkızetın kün belgılengenın de jariialap jatty. Eŋ taŋdanarlyǧy, Resei Ortalyq sailau komissiiasynyŋ däp demalys küngı äreketı boldy: SİK Qūzbastaǧy (Kuzbass) gubernator sailauy 7 qyrküiekte ötedı dep mälımdep ülgerdı. Tym keşıgıp qalamyz dep qauıptendı me, älde sailau komissiiasy jeksenbı künı jantalasyp jūmys ıstei me, äiteuır osyny jariialauǧa asyqty.
Anyǧynda, Aman Töleevtıŋ gubernatorlyq ökılettılıgı 2020 jyly bıtuı tiıs edı. Odan ärı bilıkte qaluǧa ary jıbermegen azamattyŋ būl şeşımın naǧyz prinsipşıldık dep baǧalau kerek şyǧar. Bıraq Reseidıŋ Mäskeu oblysy, Ramensk audanynda ūşaq apatynan 71 adam köz jūmǧanda da, İrkutsk oblysynda «Boiaryşnik» sūiyqtyǧynan 74 adam ulanyp, qapiiada ana düniege attanyp kete barǧanda da jergılıktı gubernatordyŋ öz erkımen otstavkaǧa ötınış bergenın de, ketkenın de eşkım estıgen joq. Sonda būl Töleevtıŋ talai jyl sarp etken qajyrly eŋbegınıŋ elenbegenı me, älde qazaqtyŋ «Özge elde sūltan bolǧanşa, öz elıŋde ūltan bol» degen ömırlık qaǧidasynyŋ dūrys ekenınıŋ dälelı me? Maŋdai ter, eren eŋbegınıŋ arqasynda Resei halqynyŋ arasynda ülken abyroiǧa ie bolyp jürgen azamatty bır sätte özekten tebu qanşalyqty dūrys?
Töleevtıŋ tyndyrǧan ısı köp
73 jastaǧy Aman Töleev Kemer oblysyn 1997 jyldan berı basqaryp keldı. Az uaqyt emes. Talai jyl tökken terı men etken eŋbegı äp-sätte eskerusız qalǧannan jamany joq. Jastaiynan qiyndyqqa moiymai, eŋbekke şynyqqan Aman Töleev qarapaiym temırjolşydan bıldei bır oblystyŋ gubernatorlyǧyna deiın köterılgen saiasi tūlǧa. Oǧan är sailauda dauys bergen halyqtyŋ senımıne selkeu tüsken joq. Sebebı «Şahterlık Qūzbastyŋ mäselesın tek qana Töleev şeşe alady» deitın äŋgımenıŋ jany bar. Aman Töleev gubernator bolǧan 1997 jyly Qūzbasta öndırıs oşaqtary tolyqtai toqyrauǧa ūşyrap, bır jylda 43 şahta jabylyp, 150 myŋnan astam adam jūmyssyz qaldy. Būl Kemer oblysynyŋ ekonomikasyna ülken soqqy bop tidı. Barlyq sala şatqaiaqtady. Zeinetaqy, järdemaqy, jalaqy ailap keşıktı. Sonyŋ saldarynan qūzbastyqtar, şahterler alaŋǧa şyqty. Halyq bilıkke senımsızdık bıldırdı. Būnyŋ arty qarsylyqqa ūlasty. Mıne, osyndai kürdelı kezeŋde oblysty basqaru, joqşylyqty, jūmyssyzdyqty joiumen küresu ekınıŋ bırınıŋ qolynan kele bermeitın şarua. Qiyndyqty eŋsergen ol öndırıs oşaqtarynyŋ qaita ıske qosyluyna küş saldy. Halyqtyŋ jaǧdaiy da bırtındep jaqsara bastady. Aman Töleevtıŋ sol eŋbegın kömır öndıruşıler öz közımen kördı. Baǧalady, baǧalap ta jür. Bır oblysty 21 jyldan berı basqaryp kelgenınıŋ bar qūpiiasy – eŋbekte. Tıptı, Reseidıŋ tergeu komitetı Kemer oblysynyŋ gubernatory Aman Töleevtıŋ orynbasarlary Aleksei İvanov pen Aleksanr Danilchenkoǧa, sonymen qatar bırneşe qyzmetkerlerıne 1 milliard rublge baǧalanǧan «Razrez «İnskii» käsıpornynyŋ aksiialaryn bopsalady dep aiyp taǧyp, qylmystyq ıs qozǧalǧanda da özınıŋ adaldyǧyna anyq sendı. Tıptı, orynbasarlaryna jala jabylsa da, olardy qyzmetterınen bosatpaitynyn mälımdegenı jūrt jadynda. Mıne, būdan keiın keibır sarapşylar: «Töleev – Kemer oblysynyŋ basşylyq simvoly. Ol bolmasa, būl tūraqtylyqty saqtap qalu qiyn» dep pıkır aitqan bolatyn.
Ol ol ma, Aman Töleevtıŋ azamattyǧyn da ūmytpaǧan jön. Ol laŋkester jäne qylmyskerlermen bırneşe märte kelıssöz jasaǧan adam. 1991 jyly Mäskeudegı Qyzyl alaŋda laŋkeske kepıldıkke alynǧan qyz balanyŋ ornyna özın aluyn ötıngen Töleev 1995, 2001 jäne 2009 jyldary ärtürlı laŋkestık äreket kezınde beibıt azamattardy qūtqaryp qalu üşın qoldan kelgenın aianyp qalmady. Sondai nätije bergen kelısımnıŋ bırı – Novokuznesk poliseilerınıŋ basynan ötken oqiǧa. Öz päterındegı jarylǧyş zat arqyly bükıl tūrǧyn üidı jarmaq bolǧan qylmyskerdı qolǧa tüsırude de Aman Töleevtıŋ asqan şeberlıgı kömekke kelgenın aŋyz qyp aitatyndar älı bar.
Byltyr Aman Töleevtıŋ densaulyǧy qaita syr berıp, jüregıne, odan keiın köp ūzamai Germaniiada omyrtqasyna ekınşı märte ota jasaldy. Desek te, Kemer oblysy gubernatorynyŋ ornynan dämelıler osy jaǧdaidyŋ bärın öz maqsattaryna paidalanyp, Aman Töleevtıŋ densaulyǧy turaly alypqaşpa äŋgıme taratty. Aqparat qūraldary da bırese «jaǧdaiy auyr» dep, bırese «Prezidentten qyzmetınen bosatudy ötınıptı» dep, tıptı «hal üstınde eken» dep te guıldettı. Öitkenı Aman Töleevtı qarapaiym halyq qatty qūrmettegenımen, bilıkten dämelı toptar jaqtyra bermeitın. Sebebı aqyl-parasatymen ǧana emes, qiyn-qystau kezderdegı erlıgı, batyldyǧymen belgılı bolǧan oblys gubernatory talaidy tärtıpke salǧan edı. Sondyqtan oǧan bırneşe märte qastandyq jasaldy, kölık apatyna ūryndyrudy közdedı, ol ol ma, atyp ta ketpek boldy. Bıraq olardyŋ äreketterınen eşteŋe şyqpady.
«Rels soǧysy» qalai toqtatyldy?
Saiasatker Aman Töleevtıŋ aituynşa, mansap baspaldaǧynyŋ örge jüzuıne temırjol salasynda eŋbek etken jyldar sebepşı bolǧan. Ol qarapaiym jūmysşynyŋ basyndaǧy tüitkıldı tüsınıp, qiyn sätte qolūşyn bergen sätterdı qimastyqpen eske alady. Tihoresk temırjol tehnikumyn bıtırgen Töleev Mūndybaş eldı mekenıne joldama alyp, alǧaş ret Kemer oblysyna tabany tigende temırjol stansiiasynda kezekşı bolyp jūmys ısteidı. Äskeri boryşyn ötep oralǧan soŋ, stansiia bastyǧy orynbasarynyŋ aǧa kömekşısı qyzmetın atqaryp, bır jyldan keiın stansiia bastyǧy bop tört jyl eŋbek etedı. Mūndybaştan bastalǧan mansap baspaldaǧy Mejdurechensk stansiiasynyŋ bastyǧy därejesıne köteredı. 1987 jyly bügınde ystyq mekenıne ainalǧan Kemer temırjolynyŋ Novokuznesk bölımşesı stansiia bastyǧynyŋ orynbasary, bes jyldan keiın Kemer temırjolynyŋ bastyǧy bolady.
Al Töleevtıŋ saiasattaǧy nyq qadamy 1985 jyldan bastau alady. Ol 1988 jylǧa deiın Kemer obkomynyŋ transport jäne bailanys bölımınıŋ meŋgeruşısı qyzmetın atqarsa, 1990 jyly Kemer oblystyq keŋesı men jergılıktı atqaru komitetın basqarady. Sondai-aq, 1991 jyly alǧaş ret Resei prezidenttıgı sailauyna kandidaturasyn ūsynyp, 7 paiyz dauysqa ie bolyp, Boris Elsin, Vladimir Jirinovskii, Nikolai Ryjkovtan keiın törtınşı orynǧa taban tıregen. 1996 jyly prezident Elsinnıŋ būiryǧymen TMD elderı boiynşa ärıptestık jönındegı ministr bolyp taǧaiyndalsa, 1997 jyldyŋ şılde aiynda Elsin Qūzbastaǧy äleumettık jaǧdaidyŋ uşyǧuyna bailanysty Töleevtı Kemer oblysy äkımşılıgınıŋ bastyǧy ornyna sailauǧa tüsuge ūsynys jasaidy. Sol jyly 95 paiyz dauys jinap, aiqyn körsetkışpen jeŋıske jetkenı belgılı.
Aman Töleev Kemer oblysyn alǧaş basqarǧan jyldary aimaq qūrdymǧa ketudıŋ az-aq aldynda tūrǧan. HH ǧasyrdyŋ aiaǧynda Qūzbasta 43 şahta jabylyp, jūmysşylardyŋ jappai jūmystan şyǧuyna äkep soqty. 1998 jyly oblystyŋ jer-jerınde şahterler narazylyq şeruge şyǧyp, jalaqynyŋ azdyǧyn, azyq-tülıktıŋ tapşylyǧyn jäne eŋbek şartynyŋ qiyndap ketkenın alǧa tartty. Şeruşıler maŋyzy bar joldar men Transsıbır magistralın jabuǧa tyrysqanda, Töleev qaryzǧa belşeden batqan qarapaiym qyzmetkerlerdıŋ şaǧymyn eskerıp, tez arada şeşımın tabuǧa tyrysatynyn jetkızdı. Der kezınde qabyldanǧan şaralar «rels soǧysynyŋ» toqtauyna türtkı bolǧanyn aita ketken jön.
Töleevtıŋ saiasattaǧy taǧy bır jemıstı eŋbegı – Reseidıŋ kömır aimaǧyndaǧy ekononomikalyq ahualdy qalpynda saqtap qaluy. Ol basşylyq etken uaqytta Qūzbasta kömır öndıretın şamamen 90 jaŋa käsıporyn men zauyt aşylyp, būl salaǧa keletın jyl saiynǧy investisiia 50 mlrd rublge deiın şaryqtady. Sonymen qatar metallurgiia salasynyŋ da damuyna erekşe serpın berıldı. Qūzbasta tūŋǧyş ret joǧary jyldamdyqtaǧy poiyzdar üşın rels öndırısı qolǧa alynsa, keiın mūnda mūnai öŋdeu jäne turizm salasy da jandana bastady. Bügınde Şeregeş eldı mekenınde salynǧan tau-şaŋǧy kurortyna jyl saiyn 1 mln turist keledı, mūnda da Töleevtıŋ aiqyn qoltaŋbasy bar ekenı aitpasa da tüsınıktı.
Bır aita keterlıgı, Töleev basqarǧan jyldary Kemer oblysy tūrǧyndary aitarlyqtai äleumettık qoldauǧa ie boldy. Mūnda egde tartqan kısıler üşın joǧary bazalyq zeinetaqy taǧaiyndaldy, el qorǧauǧa üles qosqan ardagerler em-domdy tegın qabyldai alady. Odan bölek kommunaldyq tölem boiynşa arnaiy jeŋıldık qarastyrylǧan. Tıptı, äleumettık jaǧynan az qamtylǧan jäne köpbalaly otbasyǧa auyl şaruaşylyǧymen ainalysu üşın ūsaq mal, kökönıs tūqy tegın berıldı. Al bılım alǧysy keletın jastarǧa arnaiy syiaqy men granttar bölındı. Sol siiaqty Qūzbastaǧy myŋdaǧan otbasynyŋ 20 jylǧa paiyzsyz nesie alyp, alǧaşqy jarnany qūimai-aq, baspanaly bolǧanyn bıreu bılse, bıreu bılmes.
P.S:Jūrt bıletın Aman Töleev osyndai azamat. Ökınıştısı sol, bögde ūlt ökılınıŋ ülken oblysty basqaryp otyrǧany bäzbıreulerdıŋ şymbaiyna batty ma, äiteuır az künde onyŋ qyzmetten bosauy üşın barynşa äreket etken toptyŋ jūmyla ıske kırıskenı anyq. «Būdan ärı aimaqty basqaruym dūrys emes» dep şeşken azamattyŋ ar aldynda da, el aldynda da adal ekenı barşaǧa aian.
Aitpaqşy, Aman Töleev otstavkaǧa ketse de, «Halyq gubernatory» ataǧy qala bermek. Ol rezidensiiany da bosatpaidy. Oǧan ai saiyn 50 myŋ rubl zeinetaqy taǧaiyndaldy. Al soŋǧy kündegı aqparat boiynşa Kemer oblysynyŋ būrynǧy gubernatory Aman Töleev oblystyŋ halyq deputattary keŋesınıŋ mandatyna ie boldy. «Kemer oblysynyŋ sailau komissiiasynyŋ otyrysy öttı. Halyq deputattary keŋesınıŋ bos mandatyna bıryŋǧai tızımnen kandidatura beru turaly mäsele qaraldy. «Edinaia Rossiia» partiiasynyŋ Kemer aimaqtyq filialy Töleev Amangeldı Moldaǧazyūlyna bos deputattyq mandatty beru turaly şeşım qabyldady. Sondai-aq, 2013 jyly oblystyq keŋes deputattaryn sailauda «Edinaia Rossiia» partiiasy ūsynǧan kandidattar tızımınde Töleev köş bastap tūr», – dedı sailau komissiiasynyŋ ökılı.
Adyrna.kz ūlttyq portalynyŋ maŋyzdy aqparattaryna jazylu
Soŋǧy jaŋalyqtar turaly habardar bolyŋyz