Mūqaǧalidy küstänalaǧan qazırgı sözdı ol kezde aitqan joqsyz. Bügın ǧoi özgerıp basqaşa söiledıŋız...
Mūhtar Şahanovtyŋ mälımdemesınen tuǧan oi
Qūrmettı Mūha!
Äleumettık jelıde Mūqaǧaliǧa kınä artqan öleŋ jariialandy. Öleŋnıŋ avtory aqiyq aqyndy jaǧymsyz keiıpkerge ainaldyrǧan. Azan şaqyryp qoiǧan esımın özgertıp, «Jūqaǧali Būqataev» deptı.
Qaradyq ta tıksındık. İesı kım desek, aiaǧy domalanyp bos tūr. Alaida saryny tanys. «Jūqaǧali» degenı äldenenı eske tüsıredı. Kenet şoşyp kettım. «Qoi, olai oilama! Būl mümkın emes. Mūqaǧalidyŋ «Aqyndy aqyn süiemese bolmaidy, Aqyndy aqyn küielese, ol – qaiǧy» nemese «Közımızdı aşyp qaraiyq alǧy taŋdarǧa, Kündestık qūrysyn! Kündestık qūrysyn jalǧanda!» degen tırkesterın ol kısı bılmei me?! Ärine, bıledı. Endeşe, sabyrǧa jügıneiık dedım ıştei.
Ūzamai mälımdeme jasadyŋyz. Älgı öleŋnıŋ avtory sız ekensız. «Ne bıledı osy jūrt, ne bıledı?! Babalardyŋ balasy – qariialar, Sirep bara jatqandai körınedı» dep edı Mūqaǧali. Qairan aqyn, adamdardyŋ ūsaqtai bastaǧanyn sol kezde-aq baiqaǧan eken-au! Qyryq jastaǧy jıgıt abyzdarşa uaiym keşıptı.
Sız mynany aityŋyzşy, qalyŋ eldı qalamgerdıŋ qandai erekşelıgı süiındıredı? Süiındıretın – onyŋ jarqyraǧan jyrlary. Endeşe, Mūqaǧaliǧa soqtyǧu ne üşın kerek? Eger äldebır aǧaiynǧa ökpeleseŋız, oǧan Mūqaǧalidyŋ qandai qatysy bar? Dünie teketıresıne baqilyq bolǧan aqyndy aralastyruǧa bola ma? Bälkım, eŋ ülken pendelık osy şyǧar.
Mūqaǧali 42 jyl būryn dünieden ozdy. Janazasyn şyǧarǧan imam köpşılıkten «Jaqsy adam ba?» dep sūrady. Köpşılık «Jaqsy adam» dep şu ettı. Ol bılıp ıstegen jäne bılmei ıstegen kemşılıkterın özımen bırge alyp jer qoinyna kettı.
Ölgennen keiın Mūqaǧalidyŋ aqyndyǧy asqaqtady. «Säl ǧana myzǧyp ap, qaitadan oiandy». Qazır HHI ǧasyrmen bırge Alaştyŋ azattyǧyna kömektesıp jür. Qazaqtyŋ jıgerın janyp, namysyn qairauda. Ūlttyŋ ūstazyna ainaldy. Moiyndamasaq ta, moiyndasaq ta aqiqaty osy. «Alaida öltıre almas öleŋdı eşkım» degenı naǧyz şyndyq eken.
70-jyldardaǧy kompartiiany jaqsy bılesız. Onyŋ üstemdıgıne eşkım qarsy kele almaityn. Qazaqstan Lenin komsomoly syilyǧynyŋ iegerlerı tıpten ündemeitın. Bıraq «Aitaryn aityp qalǧan abailamai, Dariǧa-ai, Mahambetter, Abailar-ai!» degen Mūqaǧali «tıl kespektıŋ joq ekenın» öleŋderımen däleldedı.
Bır ǧana tolǧauyna toqtalaiyq. «Aşynam arzan aǧaiǧa, Aşynam arzan jeŋgeige. Adamdyqtaryn altynmen, Ölşegenderge aşynam. Aşynam-daǧy tasynam, Tasynam-daǧy basylam. Senesıŋ be, Otan, osyǧan?!» dep bodan Qazaqstannyŋ moinynan qūşaqtap öksıdı. Qazaqstannyŋ da közınen jas şyqty. 70-jyldary mūndai küige enu ekınıŋ bırınıŋ qolynan kelmeitın.
«Ei, ne sandalyp tūrsyŋ?! Otanyŋ – bıreu, ol – KSRO!» deitın zamanda Mūqaǧali Mahaŋdardyŋ sarqytyna tän mınez körsettı. Būl erlık emei nemene?!
1974 jyly Mäskeudegı ädebiet kursynda jazuşy Jälel Kettebekke kezdesıp, äŋgıme aitqan. Ol äŋgımeden köp närsenı aŋǧaruǧa bolady. «Men keide öz boiymnan baqsynyŋ jyny sekıldı dülei küştı körem. Būl – qazaqtyŋ ruh küşı. Eger sender menı qazaqqa tanyta alsaŋdar, bas-aiaǧy on jyldyŋ ışınde men senderge jaŋa Kenesaryny şyǧaryp beremın», – deidı Mūqaǧali. Senımı aldamapty. Onyŋ ruhty öleŋderı qazaq jastaryn sergıttı. On jyldan keiın, iaǧni 1986 jyly jeltoqsanda jastardyŋ bärı Kenesaryǧa ainaldy.
«Ei, qazaqtyŋ balasy, esıŋe ūsta, Ölsem ölem, sırä, men namysymnan!» dep qyzyl bilıkke qarap tık söiledı. Nemese «Men Spartak bola almadym, ne şara, Senıŋ özıŋ Sezar bolyp kördıŋ be?!» dep sūraqty tötesınen qoidy. Aqyn mūndai bas ketetın äreketterden qaimyqpady. Öleŋderın baspasözge şyǧardy. Köpşılıktıŋ aldynda jalyndap tūryp oqydy. 70-jyl – jariialylyq, demokratiia jäne söz bostandyǧy qylaŋ bergen Gorbachevtıŋ däuırı emes edı.
Osynyŋ bärın tarazylaǧanda, Maqataev ömırınen üş kezeŋdı aŋǧardyq. Bırınşısı – özı ömır sürgen qoǧamnan tälım alǧan jas talanttyŋ ökımetke sengen kezı. Ekınşısı – bılım men tanymynyŋ arqasynda bilıktıŋ qitūrqysyn sezgen kezı. Üşınşısı – ūlt bolaşaǧynan ümıtı üzılıp, keŋestık jüieden bezgen kezı. Jany küizelgen jalyndy aqyn eŋ soŋynda jalǧyz qaldy. Qūsalyqqa ūryndy. «Ömırde aqyndardyŋ bärı jalǧyz» degenı sondyqtan. Kökıregın küidırgen örttıŋ dauasyn taba almai arpalysty. Oǧan otbasynyŋ da, Laşyn jeŋgemızdıŋ de qatysy joq. Senbeseŋız, öleŋın oqyŋyzdar.
Aqyn Qadyr Myrza Älı «İırım» atty kıtabynda Mūqaǧali turaly aǧynan jarylady. «Menıŋ boljauymşa, ol auylda jürıp ışıp jarytpaǧan şyǧar. Oqumen, ızdenumen, jazumen şūǧyldanyp, endı astanasyz bolmaidy-au degen kezde Almatyǧa oraldy» nemese «…men joǧaryda şolyp ötken keleŋsız qūbylystar aqyndy jegıdei jep qoidy» dep jazady.
Endı aqyn aǧanyŋ öz auzynan estıgen bır äŋgımege toqtalaiyn
-Bır künı menı KGB-ǧa şaqyrdy. Qaraköleŋke bölmede qazaq maior otyr. Şynymdy aitsam, ömırımde bırınşı ret qoryqtym.
-İä, ne qyzmet ısteisız? – dedı.
-Qyzmetım joq, bospyn, – dedım.
-Dūrys eken, – dep maior betıme tesıreie qarady. Būdan soŋ magnitofonnyŋ tetıgın basty. «Almaty – saitan qala, saiqal qala, Bar mūnda Balqaştan da, Baiqaldan da» dep saŋqyldap tūrmyn.
-Qalai qaraisyz, myna öleŋ sızdıkı me?
-İä, menıkı.
-Sızdıŋ būl öleŋıŋızdı Türkiianyŋ radiosy berdı. Ony qaşan jazdyryp jürsız?
-Bılmeimın… – dedım.
Maior endıgı äŋgımeden tük şyqpaitynyn sezdı.
– Bara berıŋız. Bıraq abailaǧanyŋyz jön, – dedı. Osyny aityp bolyp Mūqaǧali aǧa ünsız kürsındı.
Sol oqiǧany endı oi süzgısınen qaitadan ötkızsek, bır närsege közımız anyq jetedı. Mūqaǧali keŋestık qoǧamnyŋ aqiqattaryn aitu üşın «noqtaǧa basy syimaǧan adamnyŋ» rölın oinauǧa mäjbür boldy ma dep tolǧanasyŋ. «Dın – ǧylymnyŋ anasy» degen aqynnyŋ imanyn osal deuge dätımız barmaidy.
Ol ädebi mūralaryn öte ūqypty saqtaǧan. Ūqyptylyq – jauapkerşılıktıŋ, tärtıptıŋ belgısı. Öleŋderın qalyŋ däpterlerge mördei etıp köşırgen. Är şyǧarmanyŋ soŋyna künın, aiyn, jylyn jazudy esınen şyǧarmaǧan. Bır qyzyǧy, osyndai ūqypty qalamger partiialyq jarnany töleuge kelgende «ūmytşaqtyqqa» ūrynǧan. Nege? Mıne, basty gäp osy jerde. Jūmbaq tüiınge tırelesız. Bälkım, partiiadan qūtyludyŋ eŋ oŋtaily, saiasatsyz joly dep osy ädıstı taŋdady ma eken? Ne desek te, mūnyŋ bärı qisyndy boljamdar.
Mūqaǧali – kürdelı qūbylys. «Özımen bırge ketken näzık janyn» eşkım özındei etıp aita almaidy. Būl mäselede pıkır aluandyǧy köp. Ol zaŋdy da. «Jazylar estelıkter men turaly» degenı sondyqtan.
Qazy – uaqyt öz baǧasyn qoidy. Jyl saiyn 9 aqpanda «Mūqaǧali künderı» ötetını osynyŋ dälelı. Ony baspasöz, telearna jarysa habarlaidy. Özderı de material beredı. Būl – bükılhalyqtyq ūiǧarym. Oǧan bilıktıŋ eşqandai qatysy joq.
Mūqaǧali mūrasy 2000 jyly Memlekettık syilyqty aldy. Alaida «Laureat Maqataev» degendı estımeppız. Öitkenı onyŋ daŋqy marapat pen syilyqtan biıktep ketken. Qazır elımızde Maqataev atyndaǧy jetı mektep bar. Būl san osymen şektelmeidı. Erteŋgı ūrpaqtyŋ qūrmetı odan da zor boluǧa tiıstı dep boljaimyz.
1981 jyly Narynqol auylynda aqynnyŋ 50 jyldyǧy öttı. Jinalysta auzy dualy synşy Asqar Süleimenov söiledı. «Qymbatty narynqoldyqtar! Baqtaryŋyzǧa qarai, sızder Mūqaǧalidan aiyrylyp qaldyŋyzdar. Men būlai degende onyŋ barary bar, qaitary joq mekenge ketkenın aitpaimyn. Mūqaǧali endı qazaqtykı! Ol rulyq, aimaqtyq ölşemge syimaidy. Ūlttyq tūlǧa!» – dedı. Al ūlttyq tūlǧany küstänalau köŋılderge syiyp tūrǧan joq.
«Bıreuden men de jaraldym, Bıreuden sen de jaraldyŋ» degendei, Mūqaǧali – Narynqoldyŋ tumasy. Ony jerlesterı maqtanyş etse nesı aiyp? Olar aqyn daŋqyn jeke müddelerge paidalanǧan emes. Esesıne Mūqaǧalidyŋ talantyn tanyp Almatyǧa şaqyrǧan Äbdıldä Täjıbaevqa, «Sosialistık Qazaqstan» gazetıne qyzmetke kıruge kömektesken Jeken Jūmaqanovqa, aqyn mätınderıne alǧaş än şyǧarǧan Nūrǧisa Tılendievke, aqyn jyryna ädılet baǧasyn bergen Äbış Kekılbaevqa, Mūqaǧalimen mūŋdasqan Fariza Oŋǧarsynovaǧa ıltipattary erekşe.
Bız joǧaryda aitqan şymkenttık qalamger, marqūm Jälel Kettebek Mūqaǧalidyŋ baiqalmai kelgen ǧajaiyp syrlaryn aşty. Nökıstık ǧalym Kürlenbai Hamidollaev alǧaşqy lekte mūqaǧalitanuǧa arnalǧan ülken monografiiasyn jazdy. Jazuşy Marat Qabanbaev «Miyna ūlttyŋ kody jazylǧan» aqynǧa teŋedı. Synşy Amangeldı Keŋşılıkūly aqyn jyrlarynan bügıngı zamanǧa sai ruh küşın kördı. Solai et dep olardy eşkım itermelegen joq. Bärı özderınıŋ jürek qalauy boiynşa atqarylǧan jūmystar.
Esıŋızde bolar, 80-jyldyŋ soŋǧy şiregınde sız KSRO halyq deputattyǧyna kandidat bolyp ūsynyldyŋyz. Sızben balama jarysqa tüsken narynqoldyq mehanizator Amangeldı Botanbekov edı. Soǧan qaramastan, Mūqaǧali elı sızdı taŋdady. Nege? Sebebı küllı jūrt Maqataev jyrlaryn oqyp şiryǧatyn. Asyldan aiyrylǧandai küide edı. Olar sızdı körgende közderıne Mūqaǧaliyn elestettı. Tırı bolsa aqiyq aqyn tuǧan jerıne jarqyrap keler edı-au dep armandady.
Sız de halyqtyŋ saǧynyşyn sättı paidalandyŋyz. Mūqaǧalidyŋ jaqyn ınısı, aryndy aqyn Erkın Ibıtanovty qasyŋyzǧa ertıp el araladyŋyz. Qarasazǧa at basyn arnaiy būryp sälem berdıŋız. Aqynnyŋ tuysqandary sızdı han köterıp qūrmettedı. «Mūhtarǧa dauys bermesek, Mūqaǧalidyŋ aruaǧynan ūiat» dedı olar erekşe tolqyp.
Qariialardyŋ ükımı alty qyrdan asty. Sonyŋ bärın men öz közımmen kördım. Mūqaǧalidy küstänalaǧan qazırgı söz ol kezde aitylǧan joq. Oiyŋyzǧa da kelmedı. Bügın özgerıp basqaşa söiledıŋız. Sızge aq batasyn bergen, aq jol tılegen Mūqaǧalidyŋ elıne endı ne deimız?! Sızdı qaidam, Şahanovty jer-kökke syiǧyzbai maqtaǧan men Narynqoldyŋ aldynda ötırıkşı bolyp, qatty ūialyp otyrmyn.
«Äiteuır, kınä tauyp bır jerımnen, Synauǧa tıpten qūmar kım körıngen» dep edı qairan aqyn. Söz jemeitın kım körıngenderge daua joq. Bıraq sız kım körıngen emessız ǧoi. «Men Jūqaǧali desem, şyndyqty aittym» dep boi bermeuıŋız mümkın. Erık özıŋızde. Şyndyqqa telıp jürgen-tūrǧannyŋ bärın talǧamsyz jıpke tıze bersek ne bolǧanymyz?! Onyŋ halyqqa paidasy bar ma, älde paidasy joq pa?! Osy turaly dūrystap bır oilanaiyqşy.
Ötkendı eske alǧan jaqsy, onyŋ önegelı ülgılerı özımızde bar. Qazaq ölgendı jamandamaidy. Öitkenı qara jerge bölengen aruaq qauqarsyz. Olar eşteŋe aita almaidy, eşkımmen söz jarystyrmaidy. Aruaqtardyŋ ǧarıp halın paidalanyp, töbesıne şyqsaq – ırılıgımız qaisy?! Dūrysy, Mūqaǧaliǧa soqtyqpaiyq!
70-jyldardaǧy kompartiiany jaqsy bılesız. Onyŋ üstemdıgıne eşkım qarsy kele almaityn. Qazaqstan Lenin komsomoly syilyǧynyŋ iegerlerı tıpten ündemeitın. Bıraq «Aitaryn aityp qalǧan abailamai, Dariǧa-ai, Mahambetter, Abailar-ai!» degen Mūqaǧali «tıl kespektıŋ joq ekenın» öleŋderımen däleldedı.
Bır ǧana tolǧauyna toqtalaiyq. «Aşynam arzan aǧaiǧa, Aşynam arzan jeŋgeige. Adamdyqtaryn altynmen, Ölşegenderge aşynam. Aşynam-daǧy tasynam, Tasynam-daǧy basylam. Senesıŋ be, Otan, osyǧan?!» dep bodan Qazaqstannyŋ moinynan qūşaqtap öksıdı. Qazaqstannyŋ da közınen jas şyqty. 70-jyldary mūndai küige enu ekınıŋ bırınıŋ qolynan kelmeitın.
«Ei, ne sandalyp tūrsyŋ?! Otanyŋ – bıreu, ol – KSRO!» deitın zamanda Mūqaǧali Mahaŋdardyŋ sarqytyna tän mınez körsettı. Būl erlık emei nemene?!
1974 jyly Mäskeudegı ädebiet kursynda jazuşy Jälel Kettebekke kezdesıp, äŋgıme aitqan. Ol äŋgımeden köp närsenı aŋǧaruǧa bolady. «Men keide öz boiymnan baqsynyŋ jyny sekıldı dülei küştı körem. Būl – qazaqtyŋ ruh küşı. Eger sender menı qazaqqa tanyta alsaŋdar, bas-aiaǧy on jyldyŋ ışınde men senderge jaŋa Kenesaryny şyǧaryp beremın», – deidı Mūqaǧali. Senımı aldamapty. Onyŋ ruhty öleŋderı qazaq jastaryn sergıttı. On jyldan keiın, iaǧni 1986 jyly jeltoqsanda jastardyŋ bärı Kenesaryǧa ainaldy.
«Ei, qazaqtyŋ balasy, esıŋe ūsta, Ölsem ölem, sırä, men namysymnan!» dep qyzyl bilıkke qarap tık söiledı. Nemese «Men Spartak bola almadym, ne şara, Senıŋ özıŋ Sezar bolyp kördıŋ be?!» dep sūraqty tötesınen qoidy. Aqyn mūndai bas ketetın äreketterden qaimyqpady. Öleŋderın baspasözge şyǧardy. Köpşılıktıŋ aldynda jalyndap tūryp oqydy. 70-jyl – jariialylyq, demokratiia jäne söz bostandyǧy qylaŋ bergen Gorbachevtıŋ däuırı emes edı.
Osynyŋ bärın tarazylaǧanda, Maqataev ömırınen üş kezeŋdı aŋǧardyq. Bırınşısı – özı ömır sürgen qoǧamnan tälım alǧan jas talanttyŋ ökımetke sengen kezı. Ekınşısı – bılım men tanymynyŋ arqasynda bilıktıŋ qitūrqysyn sezgen kezı. Üşınşısı – ūlt bolaşaǧynan ümıtı üzılıp, keŋestık jüieden bezgen kezı. Jany küizelgen jalyndy aqyn eŋ soŋynda jalǧyz qaldy. Qūsalyqqa ūryndy. «Ömırde aqyndardyŋ bärı jalǧyz» degenı sondyqtan. Kökıregın küidırgen örttıŋ dauasyn taba almai arpalysty. Oǧan otbasynyŋ da, Laşyn jeŋgemızdıŋ de qatysy joq. Senbeseŋız, öleŋın oqyŋyzdar.
Aqyn Qadyr Myrza Älı «İırım» atty kıtabynda Mūqaǧali turaly aǧynan jarylady. «Menıŋ boljauymşa, ol auylda jürıp ışıp jarytpaǧan şyǧar. Oqumen, ızdenumen, jazumen şūǧyldanyp, endı astanasyz bolmaidy-au degen kezde Almatyǧa oraldy» nemese «…men joǧaryda şolyp ötken keleŋsız qūbylystar aqyndy jegıdei jep qoidy» dep jazady.
Endı aqyn aǧanyŋ öz auzynan estıgen bır äŋgımege toqtalaiyn
-Bır künı menı KGB-ǧa şaqyrdy. Qaraköleŋke bölmede qazaq maior otyr. Şynymdy aitsam, ömırımde bırınşı ret qoryqtym.
-İä, ne qyzmet ısteisız? – dedı.
-Qyzmetım joq, bospyn, – dedım.
-Dūrys eken, – dep maior betıme tesıreie qarady. Būdan soŋ magnitofonnyŋ tetıgın basty. «Almaty – saitan qala, saiqal qala, Bar mūnda Balqaştan da, Baiqaldan da» dep saŋqyldap tūrmyn.
-Qalai qaraisyz, myna öleŋ sızdıkı me?
-İä, menıkı.
-Sızdıŋ būl öleŋıŋızdı Türkiianyŋ radiosy berdı. Ony qaşan jazdyryp jürsız?
-Bılmeimın… – dedım.
Maior endıgı äŋgımeden tük şyqpaitynyn sezdı.
– Bara berıŋız. Bıraq abailaǧanyŋyz jön, – dedı. Osyny aityp bolyp Mūqaǧali aǧa ünsız kürsındı.
Sol oqiǧany endı oi süzgısınen qaitadan ötkızsek, bır närsege közımız anyq jetedı. Mūqaǧali keŋestık qoǧamnyŋ aqiqattaryn aitu üşın «noqtaǧa basy syimaǧan adamnyŋ» rölın oinauǧa mäjbür boldy ma dep tolǧanasyŋ. «Dın – ǧylymnyŋ anasy» degen aqynnyŋ imanyn osal deuge dätımız barmaidy.
Ol ädebi mūralaryn öte ūqypty saqtaǧan. Ūqyptylyq – jauapkerşılıktıŋ, tärtıptıŋ belgısı. Öleŋderın qalyŋ däpterlerge mördei etıp köşırgen. Är şyǧarmanyŋ soŋyna künın, aiyn, jylyn jazudy esınen şyǧarmaǧan. Bır qyzyǧy, osyndai ūqypty qalamger partiialyq jarnany töleuge kelgende «ūmytşaqtyqqa» ūrynǧan. Nege? Mıne, basty gäp osy jerde. Jūmbaq tüiınge tırelesız. Bälkım, partiiadan qūtyludyŋ eŋ oŋtaily, saiasatsyz joly dep osy ädıstı taŋdady ma eken? Ne desek te, mūnyŋ bärı qisyndy boljamdar.
Mūqaǧali – kürdelı qūbylys. «Özımen bırge ketken näzık janyn» eşkım özındei etıp aita almaidy. Būl mäselede pıkır aluandyǧy köp. Ol zaŋdy da. «Jazylar estelıkter men turaly» degenı sondyqtan.
Qazy – uaqyt öz baǧasyn qoidy. Jyl saiyn 9 aqpanda «Mūqaǧali künderı» ötetını osynyŋ dälelı. Ony baspasöz, telearna jarysa habarlaidy. Özderı de material beredı. Būl – bükılhalyqtyq ūiǧarym. Oǧan bilıktıŋ eşqandai qatysy joq.
Mūqaǧali mūrasy 2000 jyly Memlekettık syilyqty aldy. Alaida «Laureat Maqataev» degendı estımeppız. Öitkenı onyŋ daŋqy marapat pen syilyqtan biıktep ketken. Qazır elımızde Maqataev atyndaǧy jetı mektep bar. Būl san osymen şektelmeidı. Erteŋgı ūrpaqtyŋ qūrmetı odan da zor boluǧa tiıstı dep boljaimyz.
1981 jyly Narynqol auylynda aqynnyŋ 50 jyldyǧy öttı. Jinalysta auzy dualy synşy Asqar Süleimenov söiledı. «Qymbatty narynqoldyqtar! Baqtaryŋyzǧa qarai, sızder Mūqaǧalidan aiyrylyp qaldyŋyzdar. Men būlai degende onyŋ barary bar, qaitary joq mekenge ketkenın aitpaimyn. Mūqaǧali endı qazaqtykı! Ol rulyq, aimaqtyq ölşemge syimaidy. Ūlttyq tūlǧa!» – dedı. Al ūlttyq tūlǧany küstänalau köŋılderge syiyp tūrǧan joq.
«Bıreuden men de jaraldym, Bıreuden sen de jaraldyŋ» degendei, Mūqaǧali – Narynqoldyŋ tumasy. Ony jerlesterı maqtanyş etse nesı aiyp? Olar aqyn daŋqyn jeke müddelerge paidalanǧan emes. Esesıne Mūqaǧalidyŋ talantyn tanyp Almatyǧa şaqyrǧan Äbdıldä Täjıbaevqa, «Sosialistık Qazaqstan» gazetıne qyzmetke kıruge kömektesken Jeken Jūmaqanovqa, aqyn mätınderıne alǧaş än şyǧarǧan Nūrǧisa Tılendievke, aqyn jyryna ädılet baǧasyn bergen Äbış Kekılbaevqa, Mūqaǧalimen mūŋdasqan Fariza Oŋǧarsynovaǧa ıltipattary erekşe.
Bız joǧaryda aitqan şymkenttık qalamger, marqūm Jälel Kettebek Mūqaǧalidyŋ baiqalmai kelgen ǧajaiyp syrlaryn aşty. Nökıstık ǧalym Kürlenbai Hamidollaev alǧaşqy lekte mūqaǧalitanuǧa arnalǧan ülken monografiiasyn jazdy. Jazuşy Marat Qabanbaev «Miyna ūlttyŋ kody jazylǧan» aqynǧa teŋedı. Synşy Amangeldı Keŋşılıkūly aqyn jyrlarynan bügıngı zamanǧa sai ruh küşın kördı. Solai et dep olardy eşkım itermelegen joq. Bärı özderınıŋ jürek qalauy boiynşa atqarylǧan jūmystar.
Esıŋızde bolar, 80-jyldyŋ soŋǧy şiregınde sız KSRO halyq deputattyǧyna kandidat bolyp ūsynyldyŋyz. Sızben balama jarysqa tüsken narynqoldyq mehanizator Amangeldı Botanbekov edı. Soǧan qaramastan, Mūqaǧali elı sızdı taŋdady. Nege? Sebebı küllı jūrt Maqataev jyrlaryn oqyp şiryǧatyn. Asyldan aiyrylǧandai küide edı. Olar sızdı körgende közderıne Mūqaǧaliyn elestettı. Tırı bolsa aqiyq aqyn tuǧan jerıne jarqyrap keler edı-au dep armandady.
Sız de halyqtyŋ saǧynyşyn sättı paidalandyŋyz. Mūqaǧalidyŋ jaqyn ınısı, aryndy aqyn Erkın Ibıtanovty qasyŋyzǧa ertıp el araladyŋyz. Qarasazǧa at basyn arnaiy būryp sälem berdıŋız. Aqynnyŋ tuysqandary sızdı han köterıp qūrmettedı. «Mūhtarǧa dauys bermesek, Mūqaǧalidyŋ aruaǧynan ūiat» dedı olar erekşe tolqyp.
Qariialardyŋ ükımı alty qyrdan asty. Sonyŋ bärın men öz közımmen kördım. Mūqaǧalidy küstänalaǧan qazırgı söz ol kezde aitylǧan joq. Oiyŋyzǧa da kelmedı. Bügın özgerıp basqaşa söiledıŋız. Sızge aq batasyn bergen, aq jol tılegen Mūqaǧalidyŋ elıne endı ne deimız?! Sızdı qaidam, Şahanovty jer-kökke syiǧyzbai maqtaǧan men Narynqoldyŋ aldynda ötırıkşı bolyp, qatty ūialyp otyrmyn.
«Äiteuır, kınä tauyp bır jerımnen, Synauǧa tıpten qūmar kım körıngen» dep edı qairan aqyn. Söz jemeitın kım körıngenderge daua joq. Bıraq sız kım körıngen emessız ǧoi. «Men Jūqaǧali desem, şyndyqty aittym» dep boi bermeuıŋız mümkın. Erık özıŋızde. Şyndyqqa telıp jürgen-tūrǧannyŋ bärın talǧamsyz jıpke tıze bersek ne bolǧanymyz?! Onyŋ halyqqa paidasy bar ma, älde paidasy joq pa?! Osy turaly dūrystap bır oilanaiyqşy.
Ötkendı eske alǧan jaqsy, onyŋ önegelı ülgılerı özımızde bar. Qazaq ölgendı jamandamaidy. Öitkenı qara jerge bölengen aruaq qauqarsyz. Olar eşteŋe aita almaidy, eşkımmen söz jarystyrmaidy. Aruaqtardyŋ ǧarıp halın paidalanyp, töbesıne şyqsaq – ırılıgımız qaisy?! Dūrysy, Mūqaǧaliǧa soqtyqpaiyq!
Batyq Mäjitūly,
«Mūqaǧali» jurnalynyŋ bas redaktory
