Satqyndyq jasaǧan adamdardyŋ qai ısı adamzattyŋ tarihynda qūrmettı bolyp edı? Bolmaq ta emes. Belınen şyqqan mutanttar men şatalarǧa elınıŋ taǧdyryn tapsyrǧan qazaq qazırgı uaqytta «kazahtardan» keiın tūratyn eldegı märtebesız ūltqa ainalyp ülgergen siiaqty. Qazaq öz jerınde memleket qūratyn ūlttyŋ özı boluy kerek. Al, "kazahtar" men "mutanttar" bilıgı qolynda bolǧannan soŋ qazaqtyŋ özıne ūlttyq ideologiiasyn qalyptastyryp, elınıŋ qojaiyny etuge mümkınşılık bermei otyr. Būlai dep aituyma de sebep bolǧannan soŋ aityp otyrmyn. Qazaq halqy özınıŋ tılın, dästürı men ǧūrpyn, tarihy men ūlttyq qūndylyqtaryn tügendep, daulap aluǧa da osy şäbinisttık virustardyŋ arqasynda qūlyqsyz bolyp otyr. Būl şatalardyŋ şirek ǧasyr boiy jasap kelgen qasıretı qazaq ūltyn ūlttyq ärı saiasi immunitetınen aiyrdy. Otarşyldyq şovinisttık zorlyqqūmarlar qazaqtyŋ özınen, iaǧni belınen şyqqan, ruhy azǧan şatalardyŋ qolymen ıske asyp keldı. Älı de toqtausyz ıske asyp jatyr. Qazaq elınıŋ äleumettık te, saiasi da, bılımı men ǧylymy, densaulyq saqtau t.b. salalaryndaǧy reformalar tek orysqūl mutanttardyŋ yqpalymen ǧana jasalyp otyr. Osylai jasalyp jatqanyna da täuelsızdık alǧaly berı 28 jyldyŋ jüzı toldy. Būl şattalardyŋ barlyǧy da qazaqtyŋ tabiǧatyna, bolmysyna, mentalitetı men jadyna jat, teksızdık fenomenderın salyp, tılın de, dılın de dübärä etıp, qazaqty özınıŋ ūlttyq jadynan aiyrdy. Ūlttyq jadynan aiyrylǧan halyq öz elınıŋ qojaiyny boluǧa qauqarsyz keled" ärı qolyndaǧy barynan aiyrylyp, ruhani azǧyndaǧan tobyrǧa ainalyp ketedı. Qazaqtyŋ öz sory öz belınen şyqqan şatalardyŋ qolymen jasalyp otyrǧany, qarusyz jaulau reformalarynan tuyndap otyrǧany öte ökınıştı ärı aianyşty. Orys tılı men mädenietı bızge orys şovinizmınıŋ yqpalymen ǧana sıŋdırılgen. Orystyŋ özıne jat bolǧan mentalitetı özıne jarap qaryq qylmaǧanda, qazaqqa qaidan jarasyn? Būqarasyn qūldyqtyŋ şylbyryna bailap otyrǧan orystyŋ qaŋsyǧy özınıŋ soryna jūmys jasap otyrǧanda, qazaqtyŋ ışınen şyqqan belsendı mutanttardyŋ, şalaqazaqtardyŋ, orysşyldardyŋ ony özıne yŋǧaily körıp, janyna jastanyp, özıne paida jaratyp otyrǧany qazaqtyŋ soryna ǧana ainaldy. Qazaqty qazaq qylyp qalyptastyru üşın eŋ aldymen orystyŋ mentalitetı men qaŋsyǧynan, qazaqtan şyqqan orysşyl şovinistterden tırlıktı bastauymyz kerek. Sonda ǧana qazaqqa ainalamyz. Ǧyly men bılımdı igerıp, önertabystyŋ talai türın jasap ıske asyrǧan tūlǧalardyŋ basym bölıgı ne üşın orysty jatsynyp qaşyp ketkenın bılesız be? Adamdyq ǧylymyn igergen asyl tektılerdıŋ eşbırı de adamzattyŋ jauy bolmaq emes. Adamdyq ǧylym men gumanizmdı nasihattap, jüregıne üŋılgen här adam balasy adamzatty qaterlı jaǧdaiǧa aparmaq emes. Şoşqasyn soiyp jep, araǧyn qūşaqtap ūiyqtaǧanmen jylqysyn kögendep, en dalany jailaǧan tektılerdı salystyru da äbestık ärı nadandyq bolar. Orystyŋ özıne jat mädenietı men mentalitetı osy. Öz qaǧynan özı jerıtedı degen osy. Osy otarşyldyq mınezdegı şovinistter qazaq dalasyna kelıp, ǧasyrlap özınıŋ otarşyldyq piǧyldaryn jüzege asyryp, qazaqty tüp tamyrymen qūrtuǧa ǧana jūmys jasady. Solardyŋ soŋǧy nätijesı «kazahtar» men «mutanttardy» qazaqtyŋ belınen şyǧaryp, özıne aidap salyp otyr. Täŋırım janyŋdy bekem etıp, ruhyŋdy biık qylyp jaratqan eken, qairan Qazaǧym! Älı de taisalmai kele jatyrsyŋ.
Asan Qaiǧy siiaqty zarlanyp otyrmyz. Bızdıŋ basqa bır närsenı jarytyp ısteitın türımız bar ma? Otandy satu – sol Otannyŋ öte kışı häm kerektı qūndylyqtaryn bas tartudan-aq bastalady. Otannyŋ qandai da bolsyn ūlttyq qūndylyqtaryna kesırın tigızgennıŋ barlyǧy da satqynnyŋ qataryna jatady. Täuelsızdık alǧanymyzǧa şirek ǧasyrdan assa da elımızdegı qazaq bolyp tuǧandardyŋ basym köpşılıgı «kalbit sranyi, govori po-chelovecheski» degennen aspai, myŋjyldyqtar boiy babalarynyŋ jasaǧan tarihynyŋ aldynda da qylmystaryn jasyrmai, aşyq satqyndyqqa köşıp, özderınıŋ ūl-qyzdarynyŋ tılın orysşa şyǧaryp, «resmi kazahtarǧa» ainaldy. Olar tılın satty, dının satty, ūlyn satty, qyzyn satty, elın satty, bailyǧy men qazynasyn satty, jerın de satty. Sonda keşegı Tonykök, Kültegınder, bertınde, Altyn orda men Aqordanyŋ handary, Abylai men keşegı Älihandar osy «kazahtar» üşın tar jol taiǧaq keştı me? Sonda olardyŋ jankeştılıgı ūltynyŋ soryna jasaldy dep kımnıŋ auzy baryp aita alady eken!? Bügıngı «kazahtar» eşqaşan da qazaqqa jatpaidy. Olar orysqa da jatpaidy. Qazaq pen orystyŋ şovinisttık keŋıstıgındegı ruhsyz aimaqty alyp jatqan orystyŋ aitaǧyna etıp, qazaqty jat körıp, qaǧynan jerıgen januarlar ǧana. Orys olardy özımnıŋ bauyrym eken dep bauyryna baspaq emes. Özınıŋ et jaqyny Ukraina jūrtyna jasaǧan zūlymdyǧy ǧana osynyŋ mysaly.
San ǧasyr boiǧy otarlyqtyŋ nätijesı «kazah» degen «mutantty» qalyptastyrdy. Orys Qazaqtyŋ qasiettı jerınde barlyq ielıktı sol mutanttardyŋ qolyna tapsyryp, öz yqpalyn jürgızıp keledı. Bızdıŋ barlyq bilıgımız sol mutanttardyŋ qolynda. Būlardyŋ barlyǧy da orysqūldar. Orysqūldar müldem qazaqqa jatpaidy. Olar 21 ǧasyrdyŋ jaŋa etnosy, qazaqsyŋ dese tüŋıledı, qazaqqa deseŋ jabyrqaidy, eşbır ūltqa jatpaityn şata. Ūlty da joq, özındık sapasy da joq şatalar, qazaq ta emes, orys ta emes. Olardyŋ özındık oilau mentalitetı bolǧanymen, dästürı, ne bolmasa ǧūrpy men salty, ūlty men tabiǧi bolmysy joq. Boiyndaǧy barlyq qūndylyqtarynan aiyrylyp, tabiǧattyŋ zaŋdaryna qarsy şyqqan teksız bır närseler. Sondyqtan da būl mutanttardan satqyndyqtyŋ barlyq türın de küte beruge bolady. Olarda qazaqqa degen bauyrmaldyq ta joq, bauyrmaldylyqty olardan kütpei-aq ta qoiyŋyz. Olardy qazaqtyŋ qany ǧoi degender qatty qatelesedı. "Qazaqsyŋ, bauyrmyz" dep kökıgenıŋ kök tiyn. Ol senı bauyr sanamaidy. Olar senen bırjola alystaǧan qandasyŋ. Qandasyŋ dep aituǧa da auyzyŋ barmaidy eken. Qandas bolsa qol būlǧaǧanyŋa bır qarap jarar edı ǧoi. Olar senı ūmytqan. Olar üşın sen «mambetsıŋ». Qazaq boluǧa qūlqy joq. Qazaqtyŋ elın de, jerın de öz qanym nemese otanym dep sanamaidy. Boiyndaǧy ūltqa tän barlyq qūndylyqtar men qasietter tolyǧymen joiylyp ketken. Demek, olar öz aldyna tegı belgısız etnos desek te bolady. Olardyŋ qazaq emes ekendıgıne dälel jetıp artylady, qazaqqa jatqyzuǧa müldem bolmaidy. Qazaqqa qauıptı, öz jerıŋde paida bolǧan etnos. Būl äbden ruhy azǧan, bolmysy teksız, ata tegı men tarihynan müldem habarsyz, kım ekenın esıne almaityn, keşe babalary kım bolǧan, bügın özı kım ekenı, qaidan şyqqany qyzyqtyrmaityn, bır künı üşın ǧana jemqorlyqpen küneltken orystyŋ otarşylarynyŋ jasandy jolmen jasap bergen şatasy. Sondyqtan olardan ūlttyŋ tarihyn, tılın, ūlttyq qūndylyqtardy daulamaq tügılı, qazaqsyŋ ba dep sūrau da orynsyz. Olar qazır qazaqtyŋ soryna ǧana jūmys jasap jatqandar. Eŋ ökınıştısı, olar qazaqty basqaryp otyr. Barlyq küş, barlyq qyzmet, barlyq biznes pen ekonomika da solardyŋ qolynda. Jemqor da, zūlym da, zarjaq ta, jaǧympaz, jylpos, toiymsyz, satqyn da, bilıkqūmar mansapqoi da solar.
Bekbolat QARJAN,
"Adyrna" ūlttyq portaly
