«Endıgı jastardyŋ barlyq uaqyty äŋgımege, jūmysqa, eldıŋ taǧdyryna ketedı. Ärine ol öte dūrys. Bıraq aityŋyzdarşy, sol köŋıldı me?» degen eken Agata Kristi.
Ärine,jūmys keibıreuler üşın köŋılsız boluy mümkın.Sol üşın de 28 qaŋtarda Jer şarynyŋ köptegen bölıgınde Düniejüzılık jūmyssyzdar künı atalyp ötedı. Būl mereke är türlı elderdegı jūmyssyzdyq problemasyna nazar audartu üşın qūrylǧan. Köptegen elde, ökınışke qarai, jūmyssyzdyq joǧary deŋgeide.Jūmyssyzdar künı degen merekenıŋ atauyn estıgende jūmys ıstegısı kelmeitınderdı nemese jūmys taba almai jürgenderdı qūttyqtau kerek sekıldı äserde qalasyŋ. Alaida mülde olai emes. Būl künı eldegı jūmyssyzdar sanyna nazar audarylyp, eŋbek etuge şaqyrylady.Äsırese,bügıngı taŋda jastar arasyndaǧy jūmyssyzdyq sany artuda.
Qazaqstan zaŋnamasyna säikes jastarǧa 14-28 jas aralyǧy jatqyzylady. Derekke süiensek 2,1 million jas 20-28 jas aralyǧyndaǧy azamattar eken. Iаǧni, jastar Qazaqstannyŋ ekonomikalyq belsendı tobynyŋ şiregın qūraidy degen söz. Būl rette 2014-2018 jyldary jastar arasyndaǧy jūmyssyzdyq körsetkışı 0,4 paiyzdan 3,8 paiyzǧa deiın tömen tüsken edı. Būl şamamen 22 myŋ adam. Qazır naryq zamany. Soǧan beiım bolu kerek. Alaida öz biznesın qalyptastyru jäne ony jürgızuge bailanysty täjıribesınıŋ azdyǧy, qabıletınıŋ tömendıgı saldarynan jastar köp jaǧdaida jaldamaly jūmysşy bolyp tabys tabuǧa mäjbür.
Elımızde joǧary jäne aiaqtalmaǧan joǧary bılım alǧan jastardyŋ 35,9 paiyzy jūmyssyz. Orta bılımmen şektelgenderdıŋ 39 paiyzy jūmyssyz.
Būl rette orta bılımdı bylai qoiǧanda,joǧary bılımı bola tūra jastardyŋ jūmysqa kıre almauynyŋ sebebı nede? -degen sūraq tuyndaidy.Sebebı,köp jastarymyz tanymal mamandyqtarǧa tüskısı keledı.Mamandar köp jerde,bäseke de joǧary bolatynyn olar eskermese kerek.Sarapşylar «The Future of Jobs Report 2018» ekonomikalyq forumynyŋ esebınde mamandyqtardy üşke bölıp qarastyrǧan eken : tūraqty, jaŋa jäne joǧalyp ketu qaupı bar. Sondai-aq,sarapşylar «2026 jyly bes-alty jyl būrynǧy özektı bolyp tūrǧan 65 paiyz mamandyqqa degen sūranys toqtaidy. Al 2030 jyly 800 million mamandyqty robot qyzmetı almastyrady. Däl qazır sūranysqa ie bolyp tūrǧan eŋ tanymal mamandyqtar 10 jyl būryn naryqta mülde joq edı» deidı.
İä, qazırdıŋ özınde robottar keibır salalardaǧy jūmysşylardy auystyryp ta ülgerdı.Mysaly, Tokionyŋ Minato audanynda Nippon qory DAWN ver eksperimentaldy kafesın aşty.Onda daiaşylar mügedekter basqaratyn robot-avatarlar.Bız būl kafe jaily estıp,körgen de bolarmyz.Bıraq,sol Orihime-D robottaryn basqaratyn adamdar büiırlık amitrofiialyq sklerozdan zardap şegetın 20-50 jas aralyǧyndaǧy er adam men äielder ekenın bıreu bılse,bıreu bıle bermeidı.Al,aiaq -qoly sau,tepse temır üzetın bızdıŋ jūmyssyz jastarymyzdyŋ ekı qolyna bır kürek tappaityny qynjyltady,jürektı syzdatady.
Jūmyssyz jastar qatary azaimai tūrǧanda, «el bolaşaǧy- jastar» degen memleketımız ne qarap otyr dersız.Qarap otqan joq.Jastarymyzdy jūmyspen qamtu üşın bır emes bırneşe baǧdarlamalar bar. Jūmys ızdep jürgen jas mamandar «Eŋbek» baǧdarlamasy aiasynda «Jastar täjıribesı» baǧyty boiynşa özderınıŋ alǧaşqy jūmysyn taba alady. Mamandarǧa qoiylatyn basty talap jas mölşerı 29 jastan aspauy kerek.Atalmyş praktikaǧa qatysqan jastar ai saiyn 89 540 teŋge, al äleumettık tölemderdı eskergen jaǧdaida 76 801 teŋge alady.Ūzaqtyǧy 6 aidan aspaityn jūmys uaqytşa bolǧanymen, bolaşaqta sol mekemege tūraqty jūmysqa ornalasu mümkındıgı bar.Ärine,qazırgı baǧanyŋ ösuı,baspana jaldau qūnynyŋ qymbattylyǧyn eskersek,būl mardymsyz sandar boluy mümkın.
Resmi derek boiynşa jūmys ısteuşı jastardyŋ ortaşa ailyq jalaqysy 115,4 myŋ teŋge eken. Būl ekonomikadaǧy jalpy ortaşa ailyq jalaqy kölemınen bır jarym esege tömen. Auyl şaruaşylyǧy, densaulyq saqtau, memlekettık basqaru salalarynda jalaqy az.
Jūmyssyzdyq mäselelerı şeşılmegen jastardyŋ aqşa tapşylyǧynan qylmysqa,ūrlyqqa baruy da özektı mäsele.Mysaly aldyŋǧy jyldyŋ küz aiynda Almaty oblysynda köptegen ūrlyqqa qatysy bar degen 21 jasar jıgıt ūrlanǧan zattardy tömen baǧamen satu kezınde ūstalǧan bolatyn.Būdan özge jūmyssyz jastar köp tırkelgen Almaty oblysynda osy jyldyŋ qazan jäne qaraşa ailarynda jeke üilerden özgenıŋ mülkın qoldy etudıŋ 12 deregı tırkeldı.Atalǧan derekter boiynşa QR Qylmystyq kodekstıŋ 188 – babay boiynşa sotqa deiıngı tergeu amaldary jürgızılıp,ūrlyq jasaǧan qylmystyq top anyqtaldy.Top 22- 29 jas aralyǧyndaǧy bes adamnan qūralǧan Taldyqorǧan oblysynyŋ tūrǧyndary bolyp şyqqan.Äsırese,jūmyssyz jastar kölık bölşekterın ūrlauda basymdyq berıp tūr.Mysaly,Almatyda 2018 jylǧy derekter boiynşa kölık bölşekterın ūrlaǧan1688 ıs tırkelgen.Kölık bölşegın qoldy etken 165 adam ūstaldy. Onyŋ 163-ı jūmyssyzdar degen edı tärtıp saqşylary.Osy oraida, «jaqsy bolar jıgıttıŋ ,jūmyssyz jürgen künı joq,jaman bolar jıgıttıŋ,eş jūmysqa qyry joq» degen qazaq maqaly eske oralady.
Qazaq maqaly ne dese de qazaq jıgıtı,qazaq qyzy-elımızdıŋ erteŋı sızdersızder!Jūmyssyz köşede sandalǧanşa, «ol jūmys qalai tapty?» dep taŋdanǧanşa, «jūmys joq amal qanşa?» demei,bar mümkındıkterıŋızdı joǧaltyp almaŋyzdar. Jastyq quatty bolmaşy düniemen suytpaŋyzdar,tırlıksız üide qūr otyrmaŋyzdar. Bolaşaqtaryŋyz jarqyn,maqsattaryŋyz aiqyn bolǧai!
"Adyrna" ūlttyq portaly
