Reseı-Ýkraına arasyndaǵy qandy soǵys áli jalǵasýda. Sankııalar salynyp, saldary tıip jatyr. Osy turǵyda Qazaqstannyń ekonomıkasy qaı baǵytqa qaraı órbýde nemese quldyraýda? Bul týraly “Adyrna” tilshisi ekonomıst Baýyrjan Ysqaqovpen suhbat júrgizdi.
-Soǵys áli jalǵasyp jatyr. Teńgeni qulatyp, dollardy bńr sharyqtatyp aldyq. Taǵy da qkıtalanýy múmkin be?
-Bizdiń ekonomıkanyń kórsetkishiniń biri teńgeniń dollarǵa qatysty baǵamy. Naýryzdyń aıaǵynda dollar tipti 520-ǵa deıin kóterildi.
Pandemııadan keıingi ekonomıkamyzdyń tyǵyryqtan shyǵý jolyndaǵy kedergilerge qaıta ushyradyq.
Alaıda pandemııa kezi dál mynandaı qıyndyq týdyrmap edi. Batys memleketteriniń Reseıge salǵan qatań sankııalarynyń áserinen bizdiń valıýta eń qatty soqqyny kórdi.
Bizdiń ekonomıkalyq saıasat mynadaı syrttan keletin qıyndyqtarǵa bylaısha aıtqanda, daıyn bolmady. Az ýaqyttyń ishinde ulttyq valıýtamyzdyń quny tómendedi.
Endi ony qaıtadan qalpyna keltirý sharalary júzege asyrylyp jatyr. Bul tek qana ekonomıkadaǵy ósimniń áseri dep aıta almaımyn. Naýryz aıynyń ózinde biz 980 mıllıon dollarǵa valıýtalyq ıntervenııa jasadyq.
Qysqa qaıyrǵanda, biz 1 mlrd dollardy teńgeni qalpyna keltirýge jumsadyq.
Biz bul dúnıeni úrdiske aınaldyryp jibermeýimiz qajet. Iaǵnı, ulttyq qordy valıýtamyzdy óz baǵamynda ustap turýy úshin qoldana bermeýimiz kerek. Ulttyq qordaǵy 60 mlrd dollar ári ketse tek 5-aq jylǵa jetedi.
-Reseıge salynǵan sankııa saldary bizge áser etý yqtımaldyǵy bar ma?
-Sankııa áseri mindetti túrde bolady. Basqa elderge qaraǵanda Qazaqstannyń Reseımen saýda baılanysy qattyraq.
Reseıge Qazaqstandyq naryqtyń ımporttyq táýeldiligi 40 %-ǵa teń.
Sankııalar Reseıdegi biz taýar almasyp otyrǵan kásiporyn, kompanııalaryna zııanyn tıgizip jatyr.
Eýrazııalyq Ekonomıkalyq Odaqtyq memleketteriniń ishinde ınflıaııa kórsetkishi eń joǵary – bizde.
Qazaqstanda 10% bolsa, Qyrǵyzstanda 6%. Aıyrmashylyq seziledi. Osy odaq barysyndada bizdiń pozıııamyz ózimizge tıimsiz.
Reseı memlekettik bankrotqa ushyraıdy degen aqparat aıtylyp jatyr. Bul Reseı sankııa qarsy ózderi de bir sheshimder shyǵaryp qarsylyq tanytýdy bildiredi.
Iaǵnı, munaı alatyn bolsańyzdar, dollarmen emes, rýblmen satyp alasyz degendeı qyńyrlyq.
Biraq, Reseıdiń Batys memleketterinde syrtqy qaryzdary bar. Ol aqsha kezinde dollarmen alynǵandyqtan, qazir qıyndyq týdyryp jatyr. Reseı syrtqy qaryzyn japqysy kelse de, tehnıkalyq jaǵynan múmkin emes.
-Ekonomıkamyz Reseımen tikeleı baılanysty. Qazir qandaı jaǵdaıda turmyz? Tyǵyryqqa tirelip jatyrmyz ba álde daǵdarystan shyǵyp jatyrmyz ba?
-Ekonomıkada eki memlekettiń arasynda daǵdarys oryn alatyn bolsa, úshinshi memleketke kóp múmkindik týady. Biz osy jerde ózimizge tıesili múmkindikterimizdi paıdaǵa asyrýymyz kerek.
Reseıdiń iri kásiporyndary osy ýaqytqa deıin Batys memleketterimen tikeleı jumys istep keldi.
Qazir sankııa salǵandyqtan, basqa kórshi memleketter arqyly óz jumystaryn qaıta jandandyrýy yqtımal.
Qazaqstandy tańdaýy da ábden múmkin. Osy rette biz ózimizdi usyna bilýimiz qajet.
Bir kezderi taýar naryqqa tikeleı Batys arqyly shyǵatyn bolsa, qazir Qazaqstan arqyly shyǵýy múmkin.
Ekinshi qarastyratyn másele, Reseıge ımporttyq táýeldiligimizden arylýymyz qajet.
Qytaı, Túrkııa memleketterimen saýda kózin nyǵaıtý kerek. Reseımen birjaqty kelisimsharttar aldaǵy ýaqytta qarjylaı qıyndyq týdyrýy múmkin.
-Sondaı-aq, sankııa teńgege qalaı áser etedi?
-Sankııa teńgege biz ımportqa táýeldi bolǵandyqtan keri áserin tıgizedi. Kórshi memlekettiń ekonomıkasy nasharlaıtyn bolsa, keletin taýarlar da óz sapasyn, sanyn, deńgeıin joǵaltady.
-Dollar qaıta tómendep jatyr. Alaıda, aldyńǵy kóterilgeninde barsha jurt aqshasyn dollarǵa aınaldyrǵan edi. Olarǵa qandaı keńes aıtasyz? Aqshany dollarmen saqtaǵan durys pa?
-Dollar qaıta tómendep jatyr. Ulttyq bank tóraǵasy aıtpaqshy, aqshany úsh valıýtada saqtaǵan durys.
Teńgeleı 30%, dollarlaı 30%, eýromen 30% .
Sol kezde biz belgili bir táýekelderden arylý joldaryn sheshkendeı bolamyz.
-Suhbattasqanyńyzǵa raqmet!
Injý ÓMIRZAQ,
”Adyrna” ulttyq portaly
