Resei-Ukraina arasyndaǧy qandy soǧys älı jalǧasuda. Sanksiialar salynyp, saldary tiıp jatyr. Osy tūrǧyda Qazaqstannyŋ ekonomikasy qai baǧytqa qarai örbude nemese qūldyrauda? Būl turaly “Adyrna” tılşısı ekonomist Bauyrjan Ysqaqovpen sūhbat jürgızdı.
-Soǧys älı jalǧasyp jatyr. Teŋgenı qūlatyp, dollardy bŋr şaryqtatyp aldyq. Taǧy da qkitalanuy mümkın be?
-Bızdıŋ ekonomikanyŋ körsetkışınıŋ bırı teŋgenıŋ dollarǧa qatysty baǧamy. Nauryzdyŋ aiaǧynda dollar tıptı 520-ǧa deiın köterıldı.
Pandemiiadan keiıngı ekonomikamyzdyŋ tyǧyryqtan şyǧu jolyndaǧy kedergılerge qaita ūşyradyq.
Alaida pandemiia kezı däl mynandai qiyndyq tudyrmap edı. Batys memleketterınıŋ Reseige salǧan qataŋ sanksiialarynyŋ äserınen bızdıŋ valiuta eŋ qatty soqqyny kördı.
Bızdıŋ ekonomikalyq saiasat mynadai syrttan keletın qiyndyqtarǧa bylaişa aitqanda, daiyn bolmady. Az uaqyttyŋ ışınde ūlttyq valiutamyzdyŋ qūny tömendedı.
Endı ony qaitadan qalpyna keltıru şaralary jüzege asyrylyp jatyr. Būl tek qana ekonomikadaǧy ösımnıŋ äserı dep aita almaimyn. Nauryz aiynyŋ özınde bız 980 million dollarǧa valiutalyq intervensiia jasadyq.
Qysqa qaiyrǧanda, bız 1 mlrd dollardy teŋgenı qalpyna keltıruge jūmsadyq.
Bız būl dünienı ürdıske ainaldyryp jıbermeuımız qajet. Iаǧni, ūlttyq qordy valiutamyzdy öz baǧamynda ūstap tūruy üşın qoldana bermeuımız kerek. Ūlttyq qordaǧy 60 mlrd dollar ärı ketse tek 5-aq jylǧa jetedı.
-Reseige salynǧan sanksiia saldary bızge äser etu yqtimaldyǧy bar ma?
-Sanksiia äserı mındettı türde bolady. Basqa elderge qaraǧanda Qazaqstannyŋ Reseimen sauda bailanysy qattyraq.
Reseige Qazaqstandyq naryqtyŋ importtyq täueldılıgı 40 %-ǧa teŋ.
Sanksiialar Reseidegı bız tauar almasyp otyrǧan käsıporyn, kompaniialaryna ziianyn tigızıp jatyr.
Euraziialyq Ekonomikalyq Odaqtyq memleketterınıŋ ışınde infliasiia körsetkışı eŋ joǧary – bızde.
Qazaqstanda 10% bolsa, Qyrǧyzstanda 6%. Aiyrmaşylyq sezıledı. Osy odaq barysyndada bızdıŋ pozisiiamyz özımızge tiımsız.
Resei memlekettık bankrotqa ūşyraidy degen aqparat aitylyp jatyr. Būl Resei sanksiia qarsy özderı de bır şeşımder şyǧaryp qarsylyq tanytudy bıldıredı.
Iаǧni, mūnai alatyn bolsaŋyzdar, dollarmen emes, rublmen satyp alasyz degendei qyŋyrlyq.
Bıraq, Reseidıŋ Batys memleketterınde syrtqy qaryzdary bar. Ol aqşa kezınde dollarmen alynǧandyqtan, qazır qiyndyq tudyryp jatyr. Resei syrtqy qaryzyn japqysy kelse de, tehnikalyq jaǧynan mümkın emes.
-Ekonomikamyz Reseimen tıkelei bailanysty. Qazır qandai jaǧdaida tūrmyz? Tyǧyryqqa tırelıp jatyrmyz ba älde daǧdarystan şyǧyp jatyrmyz ba?
-Ekonomikada ekı memlekettıŋ arasynda daǧdarys oryn alatyn bolsa, üşınşı memleketke köp mümkındık tuady. Bız osy jerde özımızge tiesılı mümkındıkterımızdı paidaǧa asyruymyz kerek.
Reseidıŋ ırı käsıporyndary osy uaqytqa deiın Batys memleketterımen tıkelei jūmys ıstep keldı.
Qazır sanksiia salǧandyqtan, basqa körşı memleketter arqyly öz jūmystaryn qaita jandandyruy yqtimal.
Qazaqstandy taŋdauy da äbden mümkın. Osy rette bız özımızdı ūsyna bıluımız qajet.
Bır kezderı tauar naryqqa tıkelei Batys arqyly şyǧatyn bolsa, qazır Qazaqstan arqyly şyǧuy mümkın.
Ekınşı qarastyratyn mäsele, Reseige importtyq täueldılıgımızden aryluymyz qajet.
Qytai, Türkiia memleketterımen sauda közın nyǧaitu kerek. Reseimen bırjaqty kelısımşarttar aldaǧy uaqytta qarjylai qiyndyq tudyruy mümkın.
-Sondai-aq, sanksiia teŋgege qalai äser etedı?
-Sanksiia teŋgege bız importqa täueldı bolǧandyqtan kerı äserın tigızedı. Körşı memlekettıŋ ekonomikasy naşarlaityn bolsa, keletın tauarlar da öz sapasyn, sanyn, deŋgeiın joǧaltady.
-Dollar qaita tömendep jatyr. Alaida, aldyŋǧy köterılgenınde barşa jūrt aqşasyn dollarǧa ainaldyrǧan edı. Olarǧa qandai keŋes aitasyz? Aqşany dollarmen saqtaǧan dūrys pa?
-Dollar qaita tömendep jatyr. Ūlttyq bank töraǧasy aitpaqşy, aqşany üş valiutada saqtaǧan dūrys.
Teŋgelei 30%, dollarlai 30%, euromen 30% .
Sol kezde bız belgılı bır täuekelderden arylu joldaryn şeşkendei bolamyz.
-Sūhbattasqanyŋyzǧa raqmet!
Inju ÖMIRZAQ,
”Adyrna” ūlttyq portaly
