Bügın Almatyda «Atajūrt jastary» bırlestıgınıŋ ūiytqy boluymen jiyn öttı. «Qazaqstan» qonaq üiınıŋ «Jambyl» zalyna ūzyn-yrǧasy qyryqqa juyq adam jiyldy. Olardyŋ denı Qytai türmesı men saiasi oqytu lagerlerıne tüsken azamattardyŋ tuystary boldy. Sondai-aq, jiynǧa Qytaida saiasi oqytu lagerlerınde jäne türmede qamauda bolyp, bosap kelgen azamattar qatysty.
Jiylystyŋ jalpy maqsaty – Qytaida qamauda bolyp, Qazaqstannyŋ Syrtqy ıster ministrlıgınıŋ aralasuymen, aman-esen elge oralǧan azamattarmen kezdesu, olardyŋ bastan ötkergen qiyndyqtary jaily pıkır almasu boldy. Jiyn barysynda elge oralǧan azamattar Qazaqstan Ükımetı men osyndaǧy aǧaiynǧa alǧystaryn aitty. Atalǧan jiynǧa bız de baryp keldık.
Serıkjan Bıläş, «Atajūrt jastary» bırlestıgınıŋ müşesı:
-Osy aqparat salasyndaǧy belsendı jūmystardyŋ nätijesınde, Qytaidyŋ türmesınen, «saiasi oqytulagerlerı» dep atalatyn konslagerlerınen bosap şyqqan Qazaqstan azamattary jäne Qytai azamattyǧyndaǧy qazaqtar osy Qazaqstandaǧy aqparat qūraldaryna, Ükımetke, Syrtqy ıster ministrlıgıne rahmet aitamyz degen niet bıldırgendıkten bügıngı döŋgelek üsteldı ūiymdastyryp otyrmyz.
Bügın sondai-aq, Qytaida älı de tuysqandary qamauda otyrǧan, sottalǧan, saiasi oqytu lagerlerıne jabylǧan nemese ūzaq merzımde, 1-1,5 jyldan berı pasporttaryn tartyp alyp, Qazaqstandaǧy otbasyna orala almai otyrǧan, mūnda bala-şaǧasy aŋyrap jylap otyrǧan azamattardyŋ tuystary jinaldy.
Bırınşıden, qazaqstandyq aqparattyŋ küşımen Qytai qamauynan bosap şyqqan azamattar üşın alǧys aitpaq niette bolsaq, ekınşıden, älı de ekıge airylyp otyrǧan otbasylardyŋ jaǧdaiyna qoǧam nazaryn būrsaq degen maqsatpen bügın jiyndy ūiymdastardyq.
Osyǧan deiın bızge mälım bolǧan aqparatta Qytai türmesınen bosap şyqqan qazaqtardyŋ sany- 8 adam. Olar - Qazaqstan azamattary. Sondai-aq, türmeden bosap şyqqandaryn qoǧamǧa jariia etpei otyrǧan azamattar da barşylyq. Qazır qamaudan bosap şyqqan Orynbek Köksebek, Aman Janseiıt, Ömırbek Begälı, Qairat Samarhan, Qazaqstan azamaty Aman Aŋsaǧannyŋ aryz beruınıŋ nätijesınde Qytai türmesınen bosap şyqqan kelınşegı Gülziia Mögdın de elge oraldy. Gülziia 2 balasymeen keldı. Ol - Qytai azamatşasy.
Jasyratyny joq, Qytai türmesınen, qamauynan şyqqan azamattarda ürei basym. Sebebı, olarǧa fiziologiialyq, psihologiialyq, ruhani qysym jasalǧan. Neşe türlı ekpeler egılgenı, neşe türlı därı-därmekter berılgenı anyqtaldy, rastaldy. Sondyqtan, ol azamattardyŋ mūnda kele almauyna tüsınıstıkpen qaraǧanymyz jön.
«Atajūrt jastary» bırlestıgı ūiymdastyrǧan jiynǧa Qytaidyŋ saiasi oqytu lagerlerınde qamauda bolyp, bosap şyqqan azamattardyŋ qatysqanyn joǧaryda aittyq. Solardyŋ bırı Qairat Samarhan. Äielı men balasy Qazaqstanda qalyp, özı Qytaidyŋ Altai aimaǧynda saiasi oqytu lagerınde qamauda bolyp kelgen. Bügınde tolyqqandy Qazaqstan Respublikasynyŋ azamaty. Basyna tüsken jaǧdaidy Qairattyŋ özı bızge baiandap berdı.
Qairat Samarhan, Qytaida saiasi oqytu lagerınde bolyp, bosap şyqqan azamat:
- Men 1988 jyly Qytaidyŋ Altai aimaǧynda tuǧanmyn. 2009 jyly Qazaqstanǧa kelgenmın. Qazır Astanada tūramyn. 2016 jyly jeke jūmystarymmen Qytaiǧa barǧan em. 16-qazan künı maǧan habarlasyp, qūqyq qorǧauşylar şaqyrdy. 20-qazan künı olarǧa baryp jolyqtym. Sol jerde qaltamda baryn şyǧaryp, tıptı aiaqtyŋ bauy men beldıkke deiın şeşkızdı. Sosyn menı ışkı bölmege kırgızdı. Aiaq-qolymdy kısendep, sol jerden bastap tergeu bastaldy.
«Qai jyly tudyŋ, ne sebeptı Qazaqstanǧa bardyŋ, onda kımdermen bailanys jasadyŋ» degen auandaǧy sūraqtar qoidy. Men jauap berdım. Sol otyrǧannan 12 saǧat sūraqtyŋ astyna alypty. Bır qarasam, ūiyqtap ketken ekenmın. Esımdı jisam, Qūrannyŋ dausy, Azannyŋ dausy şyǧyp jatyr eken. Eger men sol kezde bırden oianyp ketsem, onda menı «mynau dındar eken, Qūran oqidy eken» dep türmege qamaidy. Sondyqtan, estımegen bolyp jata berdım. Ertesı taǧy jalǧasty. Ol kezde Qytaidyŋ saiasatyn sūrady. «Ne üşın Qytaiǧa qyzmet ıstemeisıŋ?», «Ne üşın qoǧamy damymaǧan Qazaqstanǧa bardyŋ?» degen siiaqty sūraqtar qoidy. Qoiǧan saualdarynyŋsnyna jetu mümkın emes. Şarşap jatyp, taǧy ūiqyǧa ketken ekenmın. Bır kezde, «dereu tūr! Pyşaǧyŋdy alyp şyq. Qytailardyŋ basyn kesemız» dedı. Men ol kezde de oianyp ketsem, onda sözsız sottaityn edı. Söitıp, 3 kün tergedı. 23-qazan künı keşkı altylar şamasynda Altai aimaǧynan, Būryltoǧaiǧa apardy. Sol jerde saiasi oqytu lagerıne qamady. Keşkı toǧyzdarda jettık. Ol jerge kıre salysymen tyr jalaŋaşqyp şeşındırıp, aiaqqa kısın saldy. 50 metr jerdei jürgen soŋ, bırınşı densaulyǧymdy tekserdı. Qan aldy, ukol saldy. Ne ukol salǧanyn bılmeimın. Şaşymda tyqyrlap alyp tastap, bır qabat kiım berdı. Körpe taratty. Sodan nomerı 6-synypqa kırgızdı. Ol jerde 14 adam jatyr eken. Maǧan därethananyŋ tübıne jat dedı. Men qarsylyq körsettım. «Jatsaŋ da, jatpasaŋ da osy- ornyŋ. Qarsy şyǧuǧa bolmaidy» dedı. Men äbden şarşap barǧan adammyn, jatuǧa mäjbür boldym.
Taŋ atty. Saǧat 06:00-de tūrdyq. Äuelı körpe-jastyǧymyzdy jiyp, betı-qolymyzdy juamyz. Sosyn tamaq keledı. Tamaqty ışerde: «Şi Jipiŋ myŋ-myŋ jasasyn! Şi Jipiŋge myqty densaulyq tıleimız!» - dep, tılek aityp baryp ıştık.
Saǧat 8-den asa bere, baqylauşy polisiia kelıp, jinaǧan körpe-jastyqty tekseredı. Maǧan kelıp: «Sen körpeŋdı jaman jiypsyŋ», - dep, qaita şaşyp tastady. Söitıp, 3 ret şaşyp, 3 ret jinadym.
Sosyn men körpenı laqtyryp jıberdım. «Qarsy şyǧatyn sen kımsıŋ?» - dep, qolymdy qaiyryp, menı temır sauyt kiımge taŋyp tastady. Temır sauyt kiımde 12 saǧat tūrdym. Ekı qolyŋyzdy jaiyp, asyp tastaidy. Tık tūrasyz. Eŋ azaptysy, jonyŋyz aşidy eken. Arqaŋyz auyrady. Men sol kezde 6 saǧattan keiın, jalyndym. «Aǧa-köke, bosatyŋdarşy» dep jalyndym. Qanşa myqty bolsaŋ da, ondai jerde juasyp ketedı ekensıŋ. Men: «Aǧatai, ana ışke kırıp jataiynşy, ne ıste deseŋder de ısteimın», - dedım. 12 saǧattan soŋ, menı kameraǧa qaita kırgızdı. Tüske 2 uaǧynda Qytai saiasaty turaly därıs ötıp jatyr eken. Zaŋǧa qarsy şyqpau, Memlekettık 19-qūryltaidyŋ mazmūny, az ūlttar arasynda «Assalaumaǧaleikum» dep söilemeu degen sekıldı sabaqtar öttı. Sol sabaqta, qolymyzǧa qalam men däpter berdı. Kün saiyn sabaqtyŋ mazmūnyn jazyp otyrdyq. Sol saǧat 8 ben 10-nyŋ arasynda saiasi sabaq uaqyty.
Saǧat 10 men 12 arasynda Qytaişa öleŋ jattaimyz. Qytaişa üirenemız. 12:00-13:00 aralyǧynda tüskı tamaq. Sosyn 14:00-ge deiın dene maşyǧy deidı, äskeri daiyndyq üirenemız. 14:00-16:00 aralyǧynda qaitadan Qytaişa üirenemız, öleŋder jattaimyz. Keşkı 18:00-ge deiın jaŋaǧy öleŋderdıŋ mazmūnyn jazamyz. 18:00-20:00 aralyǧynda keşkı as, Şi Jipiŋ turaly därıster aitylady.
20:00-22:00 kündız boiy oqyǧan, tyŋdaǧanymyzdyŋ mazmūnyn jazamyz. Sebebı, ertesı därıs kezınde baqylauşy polisiiaǧa baiandama jasaimyz. 22:00-00:00 aralyǧynda jatarǧa daiyndyq, sosyn küzet bolady. Kezek-kezek, taŋǧy deiın küzette tūramyz. Bıreu-mıreu öz özıne qol jūmsauǧa jol bermeu üşın bolatyn küzet būl.
Men ol jerdegı azapqa şydamai, özıme qol salǧym da keldı. Qanşama halyqtyŋ qinalyp jatqanyn közben kördım. Mysaly, özıne qol jūmsaǧan altailyq qazaq azamaty boldy. Üstındegı kiımımen buynyp ölmekşı boldy. Ony qūtqaryp qaldy. Bıraq, sol üşın bükıl synyptaǧy adam jauapqa tartylady. Barlyǧyn bırge qinady.
Men de şydamaǧanda, özıme-özım qol jūmsaǧym keldı, odan qalsa, adam öltırgım keldı. Neşe türlı jaman oilar keldı. Sebebı, men jastai jetım öskenmın, ondaǧy azaptaularǧa töze almadym. Bıraq, «osy jerden şyǧyp, elıme ketsem, şırkın» degen oi ärdaiym köŋılımde jürdı. Bır künı küzette tūrdym. Ūiyqtap jatqan em, kezekke tūrasyŋ dep oiatyp aldy. Şala ūiqy, basym auyryp ketken. Jügırıp baryp, tamǧa basymdy bır ūrdym. Talyp qaldym. Esımdı jisam, bolnisada jatyr ekenmın. Sol lagerdıŋ ışınde. Ondaǧy därıgerler, audanǧa aparyp, basymdy rentgenge salyp teksertu kerek dedı. Sodan saqşy mäşinesımen, audanǧa apardy. Aiaq-qolymda kısen. Jūrttyŋ aldynda qylmysker sekıldı alyp jürdı. Namysyma tidı.
Sol jerde bır qazaq kısı samsa, laǧman berıp jür eken. Quanyp kettım. Öitkenı, türmede şäi men sūiyq, su tamaq qana beredı. Onda da jarytpaidy. Tüskı asqa kürış pen su.
Ol jerde dıni sebeptermen qamalǧandarǧa şoşqanyŋ etın jegızıp jatty. Küştep araq ışkızıp, dınnen bas tartudy üiretıp jatty. Tamaqtarynda mülde tūz joq. Bız eŋ soŋynda tūzdy aŋsap kettık. Bır qap tūz äkelse, sony jei salar ek.
Jaŋaǧy audanda tekseruden öttım. Bergen tamaqtaryn jedım. Bır uaqta polisiia kelıp: «Sen qarsy şyqtyŋ. Özıŋe qol jūmsadyŋ. Sol üşın 7 jylǧa sottalasyŋ» dedı. Men jylap jıberdım. 7 jyl degen oŋai uaqyt pa?.. Qatty uaiymǧa tüsıp kettım. Jüegım qan jylady. Söitsem, älgısı menı mazaq qylǧan türe eken. Menı bosatypty.
Sol jerden auylǧa qaittym. Jeke kuälıgımdı jaramsyz qylyp tastapty. Eşqaida kırı almaisyŋ, bırdeŋe bolsa şiqyldap şyǧady. Auylǧa kelsem, auyl özgergen. Är üige bır-ekıden qytai kırgen. Auyl qaŋyraǧan. Är üige bırdı-ekılı äskeridı jüktep qoiǧan. Bır auyldyŋ adamyn basqa auylǧa kıre almaityn qylyp tastaǧan.
Är üige Qytaidyŋ tuy men Şi Jipiŋnıŋ suretın ılıp qoiǧan. Men auylǧa kelıp, öz tuysymnyŋ üiıne bas sūǧa almadym. Sebebı, men qamauda bolǧam. Kesırım, olarǧa tiedı. «Assalaumaǧaleikum» dep amandassaŋ bıttı, 15 künge alyp ketedı eken. Sälem bermek tügılı, qazaqşa bır auyz söz aita almai qor boldym. Men qytaişa oqymaǧanmyn. Qazaqşa oqyǧam. Qytaişa söilei almai qinaldym.
Men Qazaqstanda üilengenmın. Äielım, balam bar. Men auyldyŋ saqşylarynan rūqsat sūradym. Baryp, äiel-balamdy körıp keleiın dep. Saqşylar saiasi lagerge baryp kelgenderdıŋ syrtqa şyǧa almaitynyn aitty. Äke-şeşemnıŋ joqtyǧyn aityp, eŋ qūryǧanda 15 künge, Qazaqstandaǧy äielım men balamdy körıp, qaityp keletınımdı aityp, qaladan rūqsat sūrauǧa keldım. Söitsem, menıŋ pasportymdy belgılep tastaǧan eken. Şiqyldaqqa kelgende ötkızbei qoiyp, kerı auylǧa qaitarady. Sodan, amalyn tauyp qalaǧa kırdım. Bırden, polisiia bölımşesıne baryp, Qazaqstanǧa baryp-keluge 1 aiǧa rūqsat sūradym. Olar menı şyǧaruǧa bolmaitynyn aitty. Araǧa adam salyp jürıp, jaǧdaiymdy tüsındırdım. Sodan, qytai saqşysy maǧan 6 qūjat toltyrǧyzdy. Bırınşı, dınge senbeu turaly anyqtama. Ekınşı, partiiaǧa qarsy şyqpau turaly anyqtama. Üşınşı grafada – eger Qazaqstanǧa şyǧatyn bolsam, Qytaidaǧy üi-jaiymdy tügel kepılge qoiatynymdy eskerttı. Törtınşı, memlekettıŋ qūpiiasyn saqtau turaly kelısım. Besınşı, Qazaqstanǧa barǧanda böten eşkımmen söilespeu turaly şart. Altynşy, şekaradan şyqqan künen bastap 1 aida qaityp kelesıŋ degen talap. Men barlyǧyna kelıstım. Altaida ekı-üş kün jattym.
Aitpaqşy, sol jerde bır qazaq bastyq kısı maǧan: «Qazaqstanǧa şyqsaŋ, senıŋ qaityp kelmeitınıŋdı bılemın. Eger qytai bastyq qol qoisa, dereu şyǧyp ket» dep demeu aitty.
Qaltama 500 iuan salyp bergen. Ekı saqşy öz kölıkterımen alyp jürdı. Auylǧa baryp, qūjattarymdy tekserıp, odan audanǧa äkelıp, onda da qūjattardy rettep, aqyry şekaraǧa deiın alyp jürdı.
2018 jyldyŋ 14-nauryzy künı Qazaqstanǧa öttım. Zaisanǧa keldım. 500 iuan degen aqşa nege jetsın, Öskemende tuys-tuǧannan 50 myŋ teŋge aqşa alyp, Astanaǧa jettım. Qamalyp keter aldynda Azamattyqqa tapsyryp qoiǧanmyn. Azamattyǧym şyǧyp qoiǧan eken. Azamattyǧymdy aldym.
Menıŋ azamattyq aluda qūjattarymdy jyldamdatyp jöndep bergenı üşın osyndaǧy mamandarǧa rahmet aitqym keledı. Qatty quandym! Qazaqstanǧa jetkende keŋdıktıŋ, darhandyqtyŋ ne ekenın sezındım. Azattyqtyŋ ne ekenın sezındım. Sol üşın öte quanyştymyn!
Jiylystyŋ jalpy maqsaty – Qytaida qamauda bolyp, Qazaqstannyŋ Syrtqy ıster ministrlıgınıŋ aralasuymen, aman-esen elge oralǧan azamattarmen kezdesu, olardyŋ bastan ötkergen qiyndyqtary jaily pıkır almasu boldy. Jiyn barysynda elge oralǧan azamattar Qazaqstan Ükımetı men osyndaǧy aǧaiynǧa alǧystaryn aitty. Atalǧan jiynǧa bız de baryp keldık.
Serıkjan Bıläş, «Atajūrt jastary» bırlestıgınıŋ müşesı:
-Osy aqparat salasyndaǧy belsendı jūmystardyŋ nätijesınde, Qytaidyŋ türmesınen, «saiasi oqytulagerlerı» dep atalatyn konslagerlerınen bosap şyqqan Qazaqstan azamattary jäne Qytai azamattyǧyndaǧy qazaqtar osy Qazaqstandaǧy aqparat qūraldaryna, Ükımetke, Syrtqy ıster ministrlıgıne rahmet aitamyz degen niet bıldırgendıkten bügıngı döŋgelek üsteldı ūiymdastyryp otyrmyz.
Bügın sondai-aq, Qytaida älı de tuysqandary qamauda otyrǧan, sottalǧan, saiasi oqytu lagerlerıne jabylǧan nemese ūzaq merzımde, 1-1,5 jyldan berı pasporttaryn tartyp alyp, Qazaqstandaǧy otbasyna orala almai otyrǧan, mūnda bala-şaǧasy aŋyrap jylap otyrǧan azamattardyŋ tuystary jinaldy.
Bırınşıden, qazaqstandyq aqparattyŋ küşımen Qytai qamauynan bosap şyqqan azamattar üşın alǧys aitpaq niette bolsaq, ekınşıden, älı de ekıge airylyp otyrǧan otbasylardyŋ jaǧdaiyna qoǧam nazaryn būrsaq degen maqsatpen bügın jiyndy ūiymdastardyq.
Osyǧan deiın bızge mälım bolǧan aqparatta Qytai türmesınen bosap şyqqan qazaqtardyŋ sany- 8 adam. Olar - Qazaqstan azamattary. Sondai-aq, türmeden bosap şyqqandaryn qoǧamǧa jariia etpei otyrǧan azamattar da barşylyq. Qazır qamaudan bosap şyqqan Orynbek Köksebek, Aman Janseiıt, Ömırbek Begälı, Qairat Samarhan, Qazaqstan azamaty Aman Aŋsaǧannyŋ aryz beruınıŋ nätijesınde Qytai türmesınen bosap şyqqan kelınşegı Gülziia Mögdın de elge oraldy. Gülziia 2 balasymeen keldı. Ol - Qytai azamatşasy.
Jasyratyny joq, Qytai türmesınen, qamauynan şyqqan azamattarda ürei basym. Sebebı, olarǧa fiziologiialyq, psihologiialyq, ruhani qysym jasalǧan. Neşe türlı ekpeler egılgenı, neşe türlı därı-därmekter berılgenı anyqtaldy, rastaldy. Sondyqtan, ol azamattardyŋ mūnda kele almauyna tüsınıstıkpen qaraǧanymyz jön.
«Atajūrt jastary» bırlestıgı ūiymdastyrǧan jiynǧa Qytaidyŋ saiasi oqytu lagerlerınde qamauda bolyp, bosap şyqqan azamattardyŋ qatysqanyn joǧaryda aittyq. Solardyŋ bırı Qairat Samarhan. Äielı men balasy Qazaqstanda qalyp, özı Qytaidyŋ Altai aimaǧynda saiasi oqytu lagerınde qamauda bolyp kelgen. Bügınde tolyqqandy Qazaqstan Respublikasynyŋ azamaty. Basyna tüsken jaǧdaidy Qairattyŋ özı bızge baiandap berdı.
Qairat Samarhan, Qytaida saiasi oqytu lagerınde bolyp, bosap şyqqan azamat:
- Men 1988 jyly Qytaidyŋ Altai aimaǧynda tuǧanmyn. 2009 jyly Qazaqstanǧa kelgenmın. Qazır Astanada tūramyn. 2016 jyly jeke jūmystarymmen Qytaiǧa barǧan em. 16-qazan künı maǧan habarlasyp, qūqyq qorǧauşylar şaqyrdy. 20-qazan künı olarǧa baryp jolyqtym. Sol jerde qaltamda baryn şyǧaryp, tıptı aiaqtyŋ bauy men beldıkke deiın şeşkızdı. Sosyn menı ışkı bölmege kırgızdı. Aiaq-qolymdy kısendep, sol jerden bastap tergeu bastaldy.
«Qai jyly tudyŋ, ne sebeptı Qazaqstanǧa bardyŋ, onda kımdermen bailanys jasadyŋ» degen auandaǧy sūraqtar qoidy. Men jauap berdım. Sol otyrǧannan 12 saǧat sūraqtyŋ astyna alypty. Bır qarasam, ūiyqtap ketken ekenmın. Esımdı jisam, Qūrannyŋ dausy, Azannyŋ dausy şyǧyp jatyr eken. Eger men sol kezde bırden oianyp ketsem, onda menı «mynau dındar eken, Qūran oqidy eken» dep türmege qamaidy. Sondyqtan, estımegen bolyp jata berdım. Ertesı taǧy jalǧasty. Ol kezde Qytaidyŋ saiasatyn sūrady. «Ne üşın Qytaiǧa qyzmet ıstemeisıŋ?», «Ne üşın qoǧamy damymaǧan Qazaqstanǧa bardyŋ?» degen siiaqty sūraqtar qoidy. Qoiǧan saualdarynyŋsnyna jetu mümkın emes. Şarşap jatyp, taǧy ūiqyǧa ketken ekenmın. Bır kezde, «dereu tūr! Pyşaǧyŋdy alyp şyq. Qytailardyŋ basyn kesemız» dedı. Men ol kezde de oianyp ketsem, onda sözsız sottaityn edı. Söitıp, 3 kün tergedı. 23-qazan künı keşkı altylar şamasynda Altai aimaǧynan, Būryltoǧaiǧa apardy. Sol jerde saiasi oqytu lagerıne qamady. Keşkı toǧyzdarda jettık. Ol jerge kıre salysymen tyr jalaŋaşqyp şeşındırıp, aiaqqa kısın saldy. 50 metr jerdei jürgen soŋ, bırınşı densaulyǧymdy tekserdı. Qan aldy, ukol saldy. Ne ukol salǧanyn bılmeimın. Şaşymda tyqyrlap alyp tastap, bır qabat kiım berdı. Körpe taratty. Sodan nomerı 6-synypqa kırgızdı. Ol jerde 14 adam jatyr eken. Maǧan därethananyŋ tübıne jat dedı. Men qarsylyq körsettım. «Jatsaŋ da, jatpasaŋ da osy- ornyŋ. Qarsy şyǧuǧa bolmaidy» dedı. Men äbden şarşap barǧan adammyn, jatuǧa mäjbür boldym.
Taŋ atty. Saǧat 06:00-de tūrdyq. Äuelı körpe-jastyǧymyzdy jiyp, betı-qolymyzdy juamyz. Sosyn tamaq keledı. Tamaqty ışerde: «Şi Jipiŋ myŋ-myŋ jasasyn! Şi Jipiŋge myqty densaulyq tıleimız!» - dep, tılek aityp baryp ıştık.
Saǧat 8-den asa bere, baqylauşy polisiia kelıp, jinaǧan körpe-jastyqty tekseredı. Maǧan kelıp: «Sen körpeŋdı jaman jiypsyŋ», - dep, qaita şaşyp tastady. Söitıp, 3 ret şaşyp, 3 ret jinadym.
Sosyn men körpenı laqtyryp jıberdım. «Qarsy şyǧatyn sen kımsıŋ?» - dep, qolymdy qaiyryp, menı temır sauyt kiımge taŋyp tastady. Temır sauyt kiımde 12 saǧat tūrdym. Ekı qolyŋyzdy jaiyp, asyp tastaidy. Tık tūrasyz. Eŋ azaptysy, jonyŋyz aşidy eken. Arqaŋyz auyrady. Men sol kezde 6 saǧattan keiın, jalyndym. «Aǧa-köke, bosatyŋdarşy» dep jalyndym. Qanşa myqty bolsaŋ da, ondai jerde juasyp ketedı ekensıŋ. Men: «Aǧatai, ana ışke kırıp jataiynşy, ne ıste deseŋder de ısteimın», - dedım. 12 saǧattan soŋ, menı kameraǧa qaita kırgızdı. Tüske 2 uaǧynda Qytai saiasaty turaly därıs ötıp jatyr eken. Zaŋǧa qarsy şyqpau, Memlekettık 19-qūryltaidyŋ mazmūny, az ūlttar arasynda «Assalaumaǧaleikum» dep söilemeu degen sekıldı sabaqtar öttı. Sol sabaqta, qolymyzǧa qalam men däpter berdı. Kün saiyn sabaqtyŋ mazmūnyn jazyp otyrdyq. Sol saǧat 8 ben 10-nyŋ arasynda saiasi sabaq uaqyty.
Saǧat 10 men 12 arasynda Qytaişa öleŋ jattaimyz. Qytaişa üirenemız. 12:00-13:00 aralyǧynda tüskı tamaq. Sosyn 14:00-ge deiın dene maşyǧy deidı, äskeri daiyndyq üirenemız. 14:00-16:00 aralyǧynda qaitadan Qytaişa üirenemız, öleŋder jattaimyz. Keşkı 18:00-ge deiın jaŋaǧy öleŋderdıŋ mazmūnyn jazamyz. 18:00-20:00 aralyǧynda keşkı as, Şi Jipiŋ turaly därıster aitylady.
20:00-22:00 kündız boiy oqyǧan, tyŋdaǧanymyzdyŋ mazmūnyn jazamyz. Sebebı, ertesı därıs kezınde baqylauşy polisiiaǧa baiandama jasaimyz. 22:00-00:00 aralyǧynda jatarǧa daiyndyq, sosyn küzet bolady. Kezek-kezek, taŋǧy deiın küzette tūramyz. Bıreu-mıreu öz özıne qol jūmsauǧa jol bermeu üşın bolatyn küzet būl.
Men ol jerdegı azapqa şydamai, özıme qol salǧym da keldı. Qanşama halyqtyŋ qinalyp jatqanyn közben kördım. Mysaly, özıne qol jūmsaǧan altailyq qazaq azamaty boldy. Üstındegı kiımımen buynyp ölmekşı boldy. Ony qūtqaryp qaldy. Bıraq, sol üşın bükıl synyptaǧy adam jauapqa tartylady. Barlyǧyn bırge qinady.
Men de şydamaǧanda, özıme-özım qol jūmsaǧym keldı, odan qalsa, adam öltırgım keldı. Neşe türlı jaman oilar keldı. Sebebı, men jastai jetım öskenmın, ondaǧy azaptaularǧa töze almadym. Bıraq, «osy jerden şyǧyp, elıme ketsem, şırkın» degen oi ärdaiym köŋılımde jürdı. Bır künı küzette tūrdym. Ūiyqtap jatqan em, kezekke tūrasyŋ dep oiatyp aldy. Şala ūiqy, basym auyryp ketken. Jügırıp baryp, tamǧa basymdy bır ūrdym. Talyp qaldym. Esımdı jisam, bolnisada jatyr ekenmın. Sol lagerdıŋ ışınde. Ondaǧy därıgerler, audanǧa aparyp, basymdy rentgenge salyp teksertu kerek dedı. Sodan saqşy mäşinesımen, audanǧa apardy. Aiaq-qolymda kısen. Jūrttyŋ aldynda qylmysker sekıldı alyp jürdı. Namysyma tidı.
Sol jerde bır qazaq kısı samsa, laǧman berıp jür eken. Quanyp kettım. Öitkenı, türmede şäi men sūiyq, su tamaq qana beredı. Onda da jarytpaidy. Tüskı asqa kürış pen su.
Ol jerde dıni sebeptermen qamalǧandarǧa şoşqanyŋ etın jegızıp jatty. Küştep araq ışkızıp, dınnen bas tartudy üiretıp jatty. Tamaqtarynda mülde tūz joq. Bız eŋ soŋynda tūzdy aŋsap kettık. Bır qap tūz äkelse, sony jei salar ek.
Jaŋaǧy audanda tekseruden öttım. Bergen tamaqtaryn jedım. Bır uaqta polisiia kelıp: «Sen qarsy şyqtyŋ. Özıŋe qol jūmsadyŋ. Sol üşın 7 jylǧa sottalasyŋ» dedı. Men jylap jıberdım. 7 jyl degen oŋai uaqyt pa?.. Qatty uaiymǧa tüsıp kettım. Jüegım qan jylady. Söitsem, älgısı menı mazaq qylǧan türe eken. Menı bosatypty.
Sol jerden auylǧa qaittym. Jeke kuälıgımdı jaramsyz qylyp tastapty. Eşqaida kırı almaisyŋ, bırdeŋe bolsa şiqyldap şyǧady. Auylǧa kelsem, auyl özgergen. Är üige bır-ekıden qytai kırgen. Auyl qaŋyraǧan. Är üige bırdı-ekılı äskeridı jüktep qoiǧan. Bır auyldyŋ adamyn basqa auylǧa kıre almaityn qylyp tastaǧan.
Är üige Qytaidyŋ tuy men Şi Jipiŋnıŋ suretın ılıp qoiǧan. Men auylǧa kelıp, öz tuysymnyŋ üiıne bas sūǧa almadym. Sebebı, men qamauda bolǧam. Kesırım, olarǧa tiedı. «Assalaumaǧaleikum» dep amandassaŋ bıttı, 15 künge alyp ketedı eken. Sälem bermek tügılı, qazaqşa bır auyz söz aita almai qor boldym. Men qytaişa oqymaǧanmyn. Qazaqşa oqyǧam. Qytaişa söilei almai qinaldym.
Men Qazaqstanda üilengenmın. Äielım, balam bar. Men auyldyŋ saqşylarynan rūqsat sūradym. Baryp, äiel-balamdy körıp keleiın dep. Saqşylar saiasi lagerge baryp kelgenderdıŋ syrtqa şyǧa almaitynyn aitty. Äke-şeşemnıŋ joqtyǧyn aityp, eŋ qūryǧanda 15 künge, Qazaqstandaǧy äielım men balamdy körıp, qaityp keletınımdı aityp, qaladan rūqsat sūrauǧa keldım. Söitsem, menıŋ pasportymdy belgılep tastaǧan eken. Şiqyldaqqa kelgende ötkızbei qoiyp, kerı auylǧa qaitarady. Sodan, amalyn tauyp qalaǧa kırdım. Bırden, polisiia bölımşesıne baryp, Qazaqstanǧa baryp-keluge 1 aiǧa rūqsat sūradym. Olar menı şyǧaruǧa bolmaitynyn aitty. Araǧa adam salyp jürıp, jaǧdaiymdy tüsındırdım. Sodan, qytai saqşysy maǧan 6 qūjat toltyrǧyzdy. Bırınşı, dınge senbeu turaly anyqtama. Ekınşı, partiiaǧa qarsy şyqpau turaly anyqtama. Üşınşı grafada – eger Qazaqstanǧa şyǧatyn bolsam, Qytaidaǧy üi-jaiymdy tügel kepılge qoiatynymdy eskerttı. Törtınşı, memlekettıŋ qūpiiasyn saqtau turaly kelısım. Besınşı, Qazaqstanǧa barǧanda böten eşkımmen söilespeu turaly şart. Altynşy, şekaradan şyqqan künen bastap 1 aida qaityp kelesıŋ degen talap. Men barlyǧyna kelıstım. Altaida ekı-üş kün jattym.
Aitpaqşy, sol jerde bır qazaq bastyq kısı maǧan: «Qazaqstanǧa şyqsaŋ, senıŋ qaityp kelmeitınıŋdı bılemın. Eger qytai bastyq qol qoisa, dereu şyǧyp ket» dep demeu aitty.
Qaltama 500 iuan salyp bergen. Ekı saqşy öz kölıkterımen alyp jürdı. Auylǧa baryp, qūjattarymdy tekserıp, odan audanǧa äkelıp, onda da qūjattardy rettep, aqyry şekaraǧa deiın alyp jürdı.
2018 jyldyŋ 14-nauryzy künı Qazaqstanǧa öttım. Zaisanǧa keldım. 500 iuan degen aqşa nege jetsın, Öskemende tuys-tuǧannan 50 myŋ teŋge aqşa alyp, Astanaǧa jettım. Qamalyp keter aldynda Azamattyqqa tapsyryp qoiǧanmyn. Azamattyǧym şyǧyp qoiǧan eken. Azamattyǧymdy aldym.
Menıŋ azamattyq aluda qūjattarymdy jyldamdatyp jöndep bergenı üşın osyndaǧy mamandarǧa rahmet aitqym keledı. Qatty quandym! Qazaqstanǧa jetkende keŋdıktıŋ, darhandyqtyŋ ne ekenın sezındım. Azattyqtyŋ ne ekenın sezındım. Sol üşın öte quanyştymyn!
Nūrgeldı ÄBDIǦANİŪLY,
Abai.kz
