Keşe Almatyda «Atajūrt jastary» bırlestıgınıŋ ūiytqy boluymen jiyn ötkenın habarladyq. Ūzyn sany 40-qa juyq adam jinalǧan bas qosuǧa Qytai türmesı men saiasi oqytu lagerlerıne tüsken azamattardyŋ tuystary men Qytaida saiasi oqytu lagerlerınde qamauda bolyp, bosap kelgen azamattar qatysty.
Jiylystyŋ jalpy maqsaty – Qytaida qamauda bolyp, Qazaqstannyŋ Syrtqy ıster ministrlıgınıŋ aralasuymen, aman-esen elge oralǧan azamattarmen kezdesu, olardyŋ bastan ötkergen qiyndyqtary jaily pıkır almasu boldy. Jiyn barysynda elge oralǧan azamattar Qazaqstan Ükımetı men osyndaǧy aǧaiynǧa alǧystaryn aitty.
Atalǧan jiyn jaily künı keşe «Abai.kz» aqparattyq portalynda «Qytai türmesınen şyqqan qazaqtardyŋ zary. 1. Qairat Samarhan» atty maqala jariia boldy. Onda Qytaidyŋ saiasi oqytu lagerınde qamauda bolyp, bosap şyqqan, Qytaidaǧy üi-jaiy men 1 million teŋge kölemınde aqy tölep, Qazaqstanǧa kelgen Qairat Samarhannyŋ bastan keşken oqiǧasy tolyq baiandalǧan edı.
Bügın Taiauda Qazaqstan syrtqy ıster ministrlıgınıŋ aralasuymen Qytaidaǧy saiasi üirenu ortalyǧynan bosap şyǧyp, elge oralǧan Qazaqstan azamaty Aman Janseiıttıŋ oqiǧasyn baiandaimyz.
Aman Janseiıt, Qytaida 2 ai qamauda bolǧan. QR Azamaty:
- 2018 jyldyŋ 18-aqpany künı Almaty qalasynan Beijıŋge ūşaqpen bardym. Barǧan kezde-aq, polisiia menı ūstap, Şäueşekke qaitardy. Qarasam, menı qol-aiaǧymdy kısendep aparatyn türı bar. Men "bilet satyp alyp, özım baramyn" dedım. Sodan Ürımjıge barǧan kezde, äuejaidan 3 qytai saqşysy kütıp aldy. Olar menı mäşinege otyrǧyzyp, Şäueşekke apardy. Sol jerde 4 kün tergedı. Tergep bolǧan soŋ, saiasi oqytu lagerıne apardy. Sol barǧannan mol bardym. Osy jaqta el-jūrtymnyŋ, memleketımnıŋ ızdeu saluynyŋ arqasynda 2 ai degende älgı lagerden bosap şyqtym.
Ol jaqta qalai? Ol jaqta syrtqa şyǧarmaidy. Taŋǧy, tüskı, keşkı asty ışerde mındettı türde Qytaidyŋ änūranyn aitamyz. Eŋ qiyny, bızge uaqyt belgısız boldy. Osyndai künı, osyndai aida şyǧasyŋ degen merzım joq. Bız ol jerde 1 jyl ma, joq 2 jyl ma, qanşa jatarymyz belgısız boldy..
2 aptada bır ret bızge arnaiy söilesu gruppasy kelıp, söilesıp ketedı. Men talai ret jaǧdaiymdy aittym. Qazaqstanda 4 balam bar ekenın, äielım osy jaqta qalǧanyn, men äke-şeşem, äiel-bala-şaǧamnyŋ jalǧyz asyrauşysy ekenımdi aittym. Saqşylar: «Olar sensız de ömır süre beredı. Sen osy jaqta tynyş jür» dedı.
Ol jaqta aiaq-qolymyz kısendeulı boldy. 2 aptada bır bolatyn söilesu kezınde 1 saǧat otyryp öz jaǧdaiymyzdy aitamyz. Olarǧa mäjbürlı türde «jaǧdaiymyz jaqsy» dep aitqyzdy. Är sözge «maqūl» dep qana jauap beremız. Basqasyn aitsaŋ, bıttı jalǧyz aparyp qamap qoiady. Ol jer endı adam tözgısız jer. Qap-qaraŋǧy, suyq. Zyndan ǧoi. Sondyqtan, amalsyz maqūlbai bolyp jürdık.
Olar maǧan är söilesken saiyn, «sen ekı memlekettıŋ azamattyǧyn qatar alyp jürdıŋ» dep kınä taqty. Men: «Joq men Qazaqstan azamatymyn. Osy jaqta tırkeuım öşırılmegendıkten, kelgen edım. Kelgendegı maqsatym tırkeudı öşıru bolatyn» dep aittym. Olar qaita-qaita maǧan sol kınänı taǧa berdı.
Men: «Qytai azamay basqa eldıŋ azamattyǧyna ötken kezde, Qytaidaǧy azamattyǧy avtomatty türde joiylady degen zaŋ Qytai Respublikasynyŋ zaŋynda bar emes pe?» dep sūradym.
Eŋ soŋynda, 53 kün degende, menıŋ zaŋ būzbaǧanym däleldendı. Qytaidyŋ saiasaty solai bolyp jatqanyn aittyp özderı moiyndady.
Ol lagerlerde köp qazaq jatyr. Olardyŋ arasynda yqtiiarhaty bar nemese meşıtterde ūstalǧan qazaqtar köp. Eşkım şyǧatyn merzımın bılmeidı. Ruhani jaǧynan öte auyr jaǧdaida, qysymda jüredı.
Menıŋ qasymda jatqan bır qazaqtyŋ özı de, äielı de lagerge qamalǧan. Bıraq kezdese almaidy. Sebebı, erler men äielder bölek-bölek ornalasqan. Jaŋaǧynyŋ 2 balasyn 70-ten asqan äke-şeşesıne tapsyrǧan. Şeşesı auyryp bolnisaǧa tüsken. Qazır sol ekı bala anau qariianyŋ qolynda.
Saiasi oqytu lagerınde künıne 3-4 saǧat sabaq oqytady. Bıraq menı oquǧa jıbermedı. Men Qytaida qytaişa oqyǧanmyn. Soŋǧy 1 aida ǧana sabaqqa qatystym. Olardyŋ aitqanyna baǧynbaǧandardy qamaityn zyndany bar. Şūŋqyr qazyp qoiǧan. Soǧan tastap jıberedı. Bıraq, men ony körgen joqpyn. Ol jerge tüskenderdı türlı täsılmen jazalap jatady. Ony bız bılmeimız. Tek soǧan jaqyn jaqtaǧy bölmelerde jatatyndardyŋ sybyrlap aitqany esımde. Oǧan qamaǧalǧandardyŋ şyŋǧyrǧan, baqyrǧan dauystary estıledı eken. Men säl şetkerı jaqta jattym. Ol dauystardy estıgen joqpyn. Kışkentai ǧana terezeden adamdardy alyp bara jatqanyn körgenbız.
Ol jaqta tıptı bır-bırımızben äŋgımelesudıŋ özı qiyn. Tek kıtap oqu kezınde ǧana aldymyzǧa kıtapty qoiyp qoiyp, bır-bırımızben sybyrlasyp qana söilese alamyz. Eger qatty söilesıp qoisaq, kameradan qarap tūrǧandar ūrsady.
Ara-arasynda dauystap «oryndaryŋnan tūryp äreket qyluǧa bolady. 10 minut» dep aityp tūrady. Bız 10 minut tūryp, aiaq-qolymyzdy jazyp alamyz. Sosyn qaitadan kıtap oquǧa otyrǧyzady.
Aitpaqşy, keşegı jiynǧa Qyrǧyz astanasy Bışkekten arnaiy kelgen Äseldıŋ de küieuı qazır Qytaida, saiasi oqytu lagerınde. Äseldıŋ küieuı - Qytailyq qazaq. Ekeuınıŋ arasynda bır bala bar.
Äsel Alymqūlova, Qyrǧyz azamatşasy. Küieuı qazaq. Qytaida lagerde:
- Men Qyrǧyzstan azamatymyn. Özım qyrǧyzbyn. Küieuım Qytai azamaty. Ūlty - qazaq. Ekeuımız Qyrǧyzstanda jolyqtyq. Tūrmys qūrdyq. Sonda tūramyz. Qyrǧyzstanda Qytai kompaniiasynda jūmys ısteidı. Bärı zaŋ şeŋberınde. Bır balamyz bar.
2016 jyly özı jūmys jasap jatqan kompaniiamen bırge Qytaiǧa barǧan. Sodan jūmystaryn bıtırıp, qaitaiyn dep jatqanda aiaq astynan bailanys üzılıp qaldy. Bız endı oiymyzda jaman eşteŋe joq, jūmystarynan qoly bosamai jatqan bolar dedık. Söitıp jürgende 10 kündei hat-habar alyspai qaldyq.
10 kün degende Qyrǧyzstandaǧy kompaniiadan habarlasyp, menıŋ küieuımdı ızdei bastady. Sodan, men vichatpen emes, bırden qoŋyrau şaldym. Telefony öşıp jatty.
20 kün ötkende Qytaidan habarlasty. Özı ısteitın kompaniiadaǧylar, küieuımnıŋ qaida jürgenın sūrady. Mıne, sodan berı 8 ai boldy.
Bır künı, keşke internetten aqparattardy qarap otyryp, myna Qazaqstandaǧy Qytaidan kelgen qazaqtardyŋ bas köterıp, aǧaiyndaryna sūrau salyp jatqanyn körıp, bırden osy jaqqa keldım.
Küieuımnıŋ ız-tüssız joǧalyp ketkenıne 8 ai boldy. Onyŋ qamalǧan-qamalmaǧany jaily eş habar joq.
Men Qytaidaǧy kompaniiaǧa habarlasyp em, olar: «Bızde zaŋ küşeiıp kettı. Oquǧa kırıp kettı» dedı. Men oqu dese, kompaniia özı oqytyp jatqan eken ǧoi dep oilappyn. Bılıktılıktı arttyratyn kurstar bar ǧoi.
1 aidan keiın osy jaqtaǧy kompaniiaǧa Qytaidan adamdar kele bastady. Solardan sūrasam, ol saiasi üirenu lagerlerı eken. Ol jaqqa qanşa uaqyt ūstaityny belgısız ekenın aitty.
Küieuımnıŋ aty Şaiyrbek Däulethan. 45 jasta. Balam 11 jasta.
(Jalǧasy bar...)
Aman Janseiıt, Qytaida 2 ai qamauda bolǧan. QR Azamaty:
- 2018 jyldyŋ 18-aqpany künı Almaty qalasynan Beijıŋge ūşaqpen bardym. Barǧan kezde-aq, polisiia menı ūstap, Şäueşekke qaitardy. Qarasam, menı qol-aiaǧymdy kısendep aparatyn türı bar. Men "bilet satyp alyp, özım baramyn" dedım. Sodan Ürımjıge barǧan kezde, äuejaidan 3 qytai saqşysy kütıp aldy. Olar menı mäşinege otyrǧyzyp, Şäueşekke apardy. Sol jerde 4 kün tergedı. Tergep bolǧan soŋ, saiasi oqytu lagerıne apardy. Sol barǧannan mol bardym. Osy jaqta el-jūrtymnyŋ, memleketımnıŋ ızdeu saluynyŋ arqasynda 2 ai degende älgı lagerden bosap şyqtym.
Ol jaqta qalai? Ol jaqta syrtqa şyǧarmaidy. Taŋǧy, tüskı, keşkı asty ışerde mındettı türde Qytaidyŋ änūranyn aitamyz. Eŋ qiyny, bızge uaqyt belgısız boldy. Osyndai künı, osyndai aida şyǧasyŋ degen merzım joq. Bız ol jerde 1 jyl ma, joq 2 jyl ma, qanşa jatarymyz belgısız boldy..
2 aptada bır ret bızge arnaiy söilesu gruppasy kelıp, söilesıp ketedı. Men talai ret jaǧdaiymdy aittym. Qazaqstanda 4 balam bar ekenın, äielım osy jaqta qalǧanyn, men äke-şeşem, äiel-bala-şaǧamnyŋ jalǧyz asyrauşysy ekenımdi aittym. Saqşylar: «Olar sensız de ömır süre beredı. Sen osy jaqta tynyş jür» dedı.
Ol jaqta aiaq-qolymyz kısendeulı boldy. 2 aptada bır bolatyn söilesu kezınde 1 saǧat otyryp öz jaǧdaiymyzdy aitamyz. Olarǧa mäjbürlı türde «jaǧdaiymyz jaqsy» dep aitqyzdy. Är sözge «maqūl» dep qana jauap beremız. Basqasyn aitsaŋ, bıttı jalǧyz aparyp qamap qoiady. Ol jer endı adam tözgısız jer. Qap-qaraŋǧy, suyq. Zyndan ǧoi. Sondyqtan, amalsyz maqūlbai bolyp jürdık.
Olar maǧan är söilesken saiyn, «sen ekı memlekettıŋ azamattyǧyn qatar alyp jürdıŋ» dep kınä taqty. Men: «Joq men Qazaqstan azamatymyn. Osy jaqta tırkeuım öşırılmegendıkten, kelgen edım. Kelgendegı maqsatym tırkeudı öşıru bolatyn» dep aittym. Olar qaita-qaita maǧan sol kınänı taǧa berdı.
Men: «Qytai azamay basqa eldıŋ azamattyǧyna ötken kezde, Qytaidaǧy azamattyǧy avtomatty türde joiylady degen zaŋ Qytai Respublikasynyŋ zaŋynda bar emes pe?» dep sūradym.
Eŋ soŋynda, 53 kün degende, menıŋ zaŋ būzbaǧanym däleldendı. Qytaidyŋ saiasaty solai bolyp jatqanyn aittyp özderı moiyndady.
Ol lagerlerde köp qazaq jatyr. Olardyŋ arasynda yqtiiarhaty bar nemese meşıtterde ūstalǧan qazaqtar köp. Eşkım şyǧatyn merzımın bılmeidı. Ruhani jaǧynan öte auyr jaǧdaida, qysymda jüredı.
Menıŋ qasymda jatqan bır qazaqtyŋ özı de, äielı de lagerge qamalǧan. Bıraq kezdese almaidy. Sebebı, erler men äielder bölek-bölek ornalasqan. Jaŋaǧynyŋ 2 balasyn 70-ten asqan äke-şeşesıne tapsyrǧan. Şeşesı auyryp bolnisaǧa tüsken. Qazır sol ekı bala anau qariianyŋ qolynda.
Saiasi oqytu lagerınde künıne 3-4 saǧat sabaq oqytady. Bıraq menı oquǧa jıbermedı. Men Qytaida qytaişa oqyǧanmyn. Soŋǧy 1 aida ǧana sabaqqa qatystym. Olardyŋ aitqanyna baǧynbaǧandardy qamaityn zyndany bar. Şūŋqyr qazyp qoiǧan. Soǧan tastap jıberedı. Bıraq, men ony körgen joqpyn. Ol jerge tüskenderdı türlı täsılmen jazalap jatady. Ony bız bılmeimız. Tek soǧan jaqyn jaqtaǧy bölmelerde jatatyndardyŋ sybyrlap aitqany esımde. Oǧan qamaǧalǧandardyŋ şyŋǧyrǧan, baqyrǧan dauystary estıledı eken. Men säl şetkerı jaqta jattym. Ol dauystardy estıgen joqpyn. Kışkentai ǧana terezeden adamdardy alyp bara jatqanyn körgenbız.
Ol jaqta tıptı bır-bırımızben äŋgımelesudıŋ özı qiyn. Tek kıtap oqu kezınde ǧana aldymyzǧa kıtapty qoiyp qoiyp, bır-bırımızben sybyrlasyp qana söilese alamyz. Eger qatty söilesıp qoisaq, kameradan qarap tūrǧandar ūrsady.
Ara-arasynda dauystap «oryndaryŋnan tūryp äreket qyluǧa bolady. 10 minut» dep aityp tūrady. Bız 10 minut tūryp, aiaq-qolymyzdy jazyp alamyz. Sosyn qaitadan kıtap oquǧa otyrǧyzady.
Aitpaqşy, keşegı jiynǧa Qyrǧyz astanasy Bışkekten arnaiy kelgen Äseldıŋ de küieuı qazır Qytaida, saiasi oqytu lagerınde. Äseldıŋ küieuı - Qytailyq qazaq. Ekeuınıŋ arasynda bır bala bar.
Äsel Alymqūlova, Qyrǧyz azamatşasy. Küieuı qazaq. Qytaida lagerde:
- Men Qyrǧyzstan azamatymyn. Özım qyrǧyzbyn. Küieuım Qytai azamaty. Ūlty - qazaq. Ekeuımız Qyrǧyzstanda jolyqtyq. Tūrmys qūrdyq. Sonda tūramyz. Qyrǧyzstanda Qytai kompaniiasynda jūmys ısteidı. Bärı zaŋ şeŋberınde. Bır balamyz bar.
2016 jyly özı jūmys jasap jatqan kompaniiamen bırge Qytaiǧa barǧan. Sodan jūmystaryn bıtırıp, qaitaiyn dep jatqanda aiaq astynan bailanys üzılıp qaldy. Bız endı oiymyzda jaman eşteŋe joq, jūmystarynan qoly bosamai jatqan bolar dedık. Söitıp jürgende 10 kündei hat-habar alyspai qaldyq.
10 kün degende Qyrǧyzstandaǧy kompaniiadan habarlasyp, menıŋ küieuımdı ızdei bastady. Sodan, men vichatpen emes, bırden qoŋyrau şaldym. Telefony öşıp jatty.
20 kün ötkende Qytaidan habarlasty. Özı ısteitın kompaniiadaǧylar, küieuımnıŋ qaida jürgenın sūrady. Mıne, sodan berı 8 ai boldy.
Bır künı, keşke internetten aqparattardy qarap otyryp, myna Qazaqstandaǧy Qytaidan kelgen qazaqtardyŋ bas köterıp, aǧaiyndaryna sūrau salyp jatqanyn körıp, bırden osy jaqqa keldım.
Küieuımnıŋ ız-tüssız joǧalyp ketkenıne 8 ai boldy. Onyŋ qamalǧan-qamalmaǧany jaily eş habar joq.
Men Qytaidaǧy kompaniiaǧa habarlasyp em, olar: «Bızde zaŋ küşeiıp kettı. Oquǧa kırıp kettı» dedı. Men oqu dese, kompaniia özı oqytyp jatqan eken ǧoi dep oilappyn. Bılıktılıktı arttyratyn kurstar bar ǧoi.
1 aidan keiın osy jaqtaǧy kompaniiaǧa Qytaidan adamdar kele bastady. Solardan sūrasam, ol saiasi üirenu lagerlerı eken. Ol jaqqa qanşa uaqyt ūstaityny belgısız ekenın aitty.
Küieuımnıŋ aty Şaiyrbek Däulethan. 45 jasta. Balam 11 jasta.
(Jalǧasy bar...)
Nūrgeldı ÄBDIǦANİŪLY,
Abai.kz
