Qazaq teatr önerın älemdık deŋgeige köterıp, märtebesın aspandatqan, sahnalyq şeşımderınıŋ tereŋdıgımen jaŋaşyl rejisser atanǧan, tek sahnada ǧana emes, kündelıktı ömırde de belsendı saiasatker retıde tanymal, Jaŋaözen mūnaişylaryn qorǧaǧany üşın türmege jabylyp, şet el asuǧa mäjbür bolǧan Bolat Manaşūly Atabaev aramyzda aman jürse 2022 jyldyŋ 14 säuırınde ardager jasy 70-ke keletın edı.
Zamanymyzdyŋ jarqyn, asa talantty rejisserı Bolat Atabaev özınıŋ sahnaǧa degen qaitalanbas mänerımen, körermendı täntı etken erekşe qoiylymdarymen tanymal tūlǧa bolatyn. Onyŋ qoiylymdary körermenın taŋdandyryp, tamsandyrumen qatar, keibır dünielerı talas-tartys tudyryp, körermenge oi salumen erekşelenetın. Mysal retınde, keŋ kölemdı, saltanatty, köp tūlǧaly, epikalyq «Abylaihan», jalpy teatr älemınde de, körermender arasynda köp aiǧai-şu tudyrǧan «Kökbörı», tereŋ, oily, «qaiǧyly külkıge» negızdelgen «Kempırler soty», bır tūlǧany bes akter oinaityn «Almatylyq Milford hanym» t.b. dünielerdı atauǧa bolady. Al «Zūlymdyq pen mahabbat» qoiylymynda Atabaev tūlǧany joiu tehnologiiasyn, bilıkke jetu jolyndaǧy kürestıŋ, qulyq pen sūmdyq ädısterın aşa tüsedı. Ol jaŋaşyl rejisser retınde Abaidyŋ «Qara sözderı» negızınde «Jūmbaq jan» simvoldyq dramasyn jäne opera-miuzikl janryndaǧy «Qyz Jıbektı» qoiylymyn sahnalap körermendı taŋ qaldyryp, teatr synşylaryn şulatqan tūlǧa. Allanyŋ nazary tüsken teatr ūstazy retınde ol, ūlttyq rejissuradaǧy öz stilın qalyptastyru jolynda tynbai eŋbek ettı. Ökınışke orai, ol armanyna jete almady. Ülgırmedı. Aşyǧyn aitsaq, bilık mümkındık bermedı.
Bolat Atabaev tek sahnada ǧana emes, kündelıktı ömırde de şyndyq, aqiqat, ädılet üşın küresker retınde tanymal azamat. Ol jarty jylǧa sozylǧan Jaŋaözen mūnaişylarynyŋ el basşylyǧyna degen narazylyq ereuılın qoldap, solardyŋ qatarynda boldy. Jeke basynyŋ ömırıne qauyp töngenıne qaramastan, ereuılşılerdıŋ qūqyǧyn qorǧaudan şarşamady. Halyqaralyq bırneşe tıldı jetık bıletın Bolat, Qazaqstan bilıgınıŋ zaŋsyzdyqtarymen älem jūrtşylyǧyn üzbei tanystyryp otyrdy. Erekşe batyldyq, küreskerlık, azamattyq pozisisy üşın, ar-ojdan qūrbany retınde Nazarbaev rejimınıŋ türmesınde de otyryp şyqty.
Al endı ömır jolyna keletın bolsaq, diplom jūmysyn jazyp jürgen student Bolatty Qazaq öner akademiiasynyŋ basşylyǧy Temırtau qalasyndaǧy Nemıs drama teatryna jıberedı. Būl teatr ana tılın bılmeitın, ol tılde söilemeitın, nemıs tılın tüsınbeitın jandar üşın, küştep, zorlap tıl üiretu qūraly retınde düniege kelgen teatr bolatyn. Ärine mūndai jaǧdai üşın akterlerdı kınalauǧa bolmaidy. Būl patşalyq, keiınnen Keŋestık qūityrtqy, zalymdyq saiasattyŋ bır körınısı ǧana dep ūqqan jön. Ärine, akterlerge ana tılın üiretumen arnaiy mūǧalımder şūǧyldanǧan. Degenmen, säbi kezınen qanyna, miyna sıŋbegen tıldı meŋgeru akterler üşın öte qiynǧa soǧady. Ärine, uaqyt öte kele olar tıldı tüsıne bastaǧan, bıraq ana tılı retınde jan-tänımen qabyldai almaǧan. Bır taŋdanarlyq jaǧdai, körermenderdıŋ būl teatrdy, o bastan aq jyly qabydauynda. Onyŋ sebebı būl teatr, elımızdıŋ basqa öner ordalarymen salystyrǧanda müldem tabiǧaty bölek dünie bolatyn. Mūnda Lermontov teatryndaǧydai sahnada «üzılıp» än salmaityn, Äuezov teatryndaǧydai «qajettı qajetsız köz jasyn köldetpeitın». Sondyqtan osy negızde, mūnda eksperimentaldyq nemese şaǧyn halyqtyq teatr qūruǧa äbden bolatyn. Osy teatrǧa arnaiy joldamamen jıberılen studenttıŋ diplomdyq jūmysynyŋ taqyryby Fridrih Şillerdıŋ «Mahabbat pen zūlymdyǧy» bolatyn. Özınıŋ, äzıl-şyny aralas aituy boiynşa, qoiylym: «Jalpy mahabbat jaily bolyp şyqty. Odan özgege menıŋ talantym da, käsıbi örem de, bılımım de jetpedı» -dep külıp otyratyn.
Al ıs jüzınde student-rejisser Atabaev, ömırde qyzmetke, joǧary lauazymǧa, taqqa talasudyŋ neşe türlı qūityrtqy joldary men qandy qasap küresın tamaşa beineleidı. Dekorasiia retınde sahnaǧa ol üş oryndyq qana qoiady. Bükıl qulyq — sūmdyq, talas- tartys, aiǧai-şu osy üş oryndyqqa myqtap jaiǧasu mümkındıgı töŋıregınde örbidı. Däl osy jaǧdai, künı bügın de özektı mäsele emes dep aita alamyz ba?
Bır qyzyǧy, Prezident pen Krum özara tek orys tılınde söilesedı. Onysy töŋırektegı qazaq tıldı qara halyq tüsınbesın degenı. Al bügınde Prezidentımız bastap, Parlamentımız qoştap, Ükımetımız jalǧastyryp, jergılıktı äkımdıkter qolpaştap, negızınen qai tılde sölep otyr?!… Saiyp kelgende bärısı-bärın öte tamaşa tüsınedı. Al bıraq ıs jüzınde, orys tıldı qazaqtar belgılı därejede basqaşalau bılım alǧany jasyryn emes. Sol sebeptı olardyŋ bilıkke jetu jolyndaǧy küres ädısterı özgeşe, qūlyq-sūmdyǧy mol.
— Osy qoiylymym arqyly, men nenı meŋzep otyrmyn degen suraq qoiady? – rejisser Bolat.
-Oppozisiia da, Olimp basynda otyrǧandar da, tömende jürgender de, — bärı, taq üşın, bilık üşın talasuda. Olardyŋ bärı, tek bilıktıŋ şyŋyna jetkende ǧana, ömırdı, tūrmysty, qoǧamdy özgertu mümkındıgın alatynyn alǧa tartady. Al men, basqaşa oidamyn! Bügınde, aldymen halyqty öz ışındegı jaumen küresuge jūmyldyru kerek! Adamdarda, azamattarda Özıne jäne ömır sürıp otyrǧan Qoǧamyna degen nemqūrailylyq bolmauy kerek. Erte düniedegı Gresiiada «idiotis» dep «qoǧam ömırınen tys qalǧandy», «qaŋǧybasty» ataǧan. Sailauǧa dauys beruge barmaisyŋ ba – «idiotis», qoǧamdyq mäseleler qyzyqtyrmai ma — «idiotis». Bügınde bız, qazaq qoǧamy tügeldei idiotisterge ainalyp otyrmyz. Öitkenı bilıkke de, sotqa da, parlamentke de senbeimız. Bügınde bız halyqty öz küşıne, öz mümkındıgıne sendıru jolynda eŋbek etuımız kerek. Sol sebepten de menıŋ taŋdauym «Mahabbat pen zūlymdyq» dramasyna tüstı – deidı Atabaev.
Sonymen Bolat Manaşūly Temırbek Jürgenov atyndaǧy Öner akademiiasyn tämämdaǧan soŋ eŋbek jolyn Nemıs drama teatrynan bastaidy. Är jyldary Mūhtar Äuezov atyndaǧy akademiialyq qazaq drama teatrynda qyzmet ettı. Onyŋ ömırbaiany Almatydaǧy korei, ūiǧyr teatrlarymen de tyǧyz bailanysta eŋbek etkenın beineleidı. «Aqsarai» jastar miuzikl teatrynyŋ negızın qalady. Ärine, onyŋ älemdık därejedegı tanymal rejisser bolyp qalyptasuy men tanyluynda Nemıs teatrynyŋ maŋyzy erekşe: «Men üşın nemıs teatrynan ketu öte auyrǧa soqty. Öitkenı – būl menıŋ alǧaşqy teatrym, alǧaşqy mahabbatym!» — dep jazdy rejisser keiınırek.
Bolat Atabaevtyŋ jasaǧan dünielerınıŋ bärın tızıp şyǧu mümkın emes jäne onyŋ qajetı de joq şyǧar. Tek onyŋ sahnalaǧan dünielerınıŋ basym köpşılıgınıŋ qai elde, qai jerde bolsa da öte joǧary deŋgeide baǧalanǧanyn atap ötken jön. Sol qoilymdar oǧan älemdık tanymaldylyq pen ülken syi-qūrmet alyp keldı. Degenmen, rejisserdıŋ öz tuyndydaryna qaşanda erekşe syn közımen qarap, eşbır düniesıne köŋılı tolmai ketkenı de aqiqat. Bız dostary, onyŋ şyn mänınde öte joǧary sapaly dünielerıne taŋdanyp, şattanyp, maqtanyp pıkır aita bastaǧanymyzda ol qolyn bır aq sıltep: «Önerdegı eŋ tamaşa jol: jasaǧan sätte ūmytu!» -dep tyiyp tastaityn.
Belgılı bır därejede akterlardyŋ baǧynynşty jandar ekenı barşaǧa aian. Olar qoiuşy rejisser men pesa avtorynyŋ oi-tüsınıkterın sahnada beineleuşıler. Eger akterdıŋ ışkı älemınıŋ kamertonyna sai rejisser kezdesse ol akterdıŋ baǧy. Būl äsırese sahnaǧa jaŋa şyqqan jas ärıtster üşın öte maŋyzdy. Olai bolmaǧan jaǧdaida akterdıŋ talanty, baǧy aşylmai, ömır boiy jäi oryndauşy deŋgeiınde qalyp qoiu qaupı bar. Sondyqtan rejisser men akterdıŋ özara araqatnasy jaily äŋgıme öte maŋyzdy mäsele. Atabaevtyŋ ärıptesterı men ärtısterınıŋ jazǧan estelıkterı onyŋ tek käsıbi rejisser ǧana emes, ülken jürektı azamat ekenıne köz jetkızedı.
Bolat Qazaq teatry önerıne köptegen jaŋalyq, özgerıs, serpılıs alyp kelgen rejisser. Onyŋ qaşanda sahnadaǧy bırkelkılıkke, ūqsastyqqa, köşırmege jany qas bolatyn. Keide sol bırkelkılıktıŋ şeksız köşırmelerın körgende, äbden jany qysylyp: «Sen Abaidyŋ barlyq jerde tūrǧan suretterınen basqa obrazdy, köz aldyŋa keltıre alasyŋ ba? Al, qyz Jıbektı şe?» — dep sūraityn.
Bızdegı tarihi tūlǧalardyŋ basym köpşılıgı äbden standarttalǧan, taptyq sūryptaudan ötken jandar. Al olardan basqalaryna jol berılmeidı. Olai bolsa bızdıŋ, aqyl-oiymyz, tüsınık-tanym jüiemız de standarttalyp bır qalypqa tüsırılgen bolyp şyǧady. Būl tübınde tyǧyryqqa aparatyn jol. Sondyqtan Atabaev aqyl-oiǧa qoiylǧan tyiymdy būzyp — jaryp, kül — talqan etıp ūly ǧūlama Abaidy, sūlulyqtyŋ simvoly Qyz Jıbektı zamanaui damudyŋ daŋǧyl jolyna şyǧardy.
«Jūmbaq jandy» sahnalau nätijesınde ol qazaq teatryna şynynda da jaŋa ızdenıs äkeldı. Ol — simvolikalyq drama. Simvolikalyq dramada ünsızdıktıŋ, qimyldyŋ, ärekettıŋ özı aiǧaidan aşy. Öner tek öner ǧana emes, ülken ömır tolǧamy bola alatynyn däleldedı. Drama maqsaty — älemdık örkeniettegı qazaq teatrynyŋ ornyn tabu. Abaidyŋ «Qara sözderı» Fransua Mari Volter, Jan Jak Russo, Iаn Amos Kamenskii siiaqty oişyldardan mūra bolyp qalǧan älemdık deŋgeidegı moralistık şyǧarmalar qataryna jatady. Atabaevtyŋ maqsaty osy dünienı ülken ideia deŋgeiıne köteru. Demek rejisser teatr ideologiiasynqalyptastyru jolynda ter töktı deuge äbden bolady. Teatr sezımge äser etıp kürsıntıp ne küldırıp, şyǧa bere ūmyt bolatyn qūbylysy emes, sanany sılkıntıp tereŋ ız qaldyratyn, qoiylymnan keiın de köpke deiın tolǧanysqa tüsıretın ideia boluy kerek –dep tūjyrymdaidy Bolat. Şynynda da «Jūmbaq jandy» körgennen keiın köptegen sūraqtar tuyndaidy.
Menıŋ Abaiym qandai? Sızdıkı şe? Ärtıs qai Abaidy oinady? Rejisser tüsınıgendıgı Abai qandai? Abai degende nenı tüsınemız? Ol qaǧida ma? Pende me? Paiǧambar ma? Ol öz halqyn süie me? Süise nege ony sonşama synap-mıneidı, kemşılıkterın aiamai äşkereleidı? Süimese nege jany tolǧanady, küizeledı? Abaidy tanu qajet pe, älde oǧan tabynu qajet pe?
Al ūly Häkım köpşılıkke ūsynǧan dünieler älı ädetke ainalmaǧan, sanaǧa sıŋbegen, elge tüsınıksız, jaŋalyqtar. Salt-dästürdei tereŋ tamyry, qoǧamda süiener negızı, qoldauşysy, qorǧauşysy bolmaǧandyqtan ol älı älsız, nanymsyz, bolaşaǧy būlyŋǧyr dünie. Tıptı keleşekte onyŋ nege alyp kelerı, nemen tynary da belgısız. Jaŋalyqqa ürke qarau, ony aiyptauǧa beiımdılık qai zamannyŋ da ämbebap zaŋy.
Bır joly men Atabaevqa onyŋ sahnalaǧan «Jūmbaq janyn» körgen keibır ärıptesterımnıŋ qoiylymdy onşa tüsıne qoimaǧandary jönınde aittym. Sondaǧy rejisser dosymnyŋ jauaby bylai boldy:
-Menıŋ qoiylymymnyŋ talas-tartys, pıkır alşaqtyqtaryn tuǧyzǧanyna öte quanyştymyn. Tüsınem, spektaklderımnıŋ negızgı erekşelıgı körermennıŋ sanasyna salmaq salu. Oilandyru. Al naqty «Jūmbaq janǧa» keletın bolsaq sahnada naqty adamdar, tūlǧalar, akterler emes simvoldar äreket etedı. Sondyqtan mende spektaklde üş Abai bar: Abai adam, Abai aqyn, Abai simvol, iaǧni, dälırek aitsaq Abai – jalau, Abai – ūran, Abai – eskertkış. Sondyqtan da būl qoiylym sanaǧa salmaq salady, oiǧa batyrady, ızdenudı talap etedı, renjıtedı ne quanyşqa böleidı. Mıne teatrdyŋ negızgı qyzmetı osy! Sondyqtan däl osy qoiylymda realizm, romantizm, siurrealizm, absurd siiaqty asa maŋyzdy prinsipterı jüzege asyrylǧanyn atap ötken jön.
Bızdıŋ tüsınıgımızşe, būl qoiylymdaǧy rejisserdıŋ negızgı maqsaty ūly Abaidyŋ «Qara sözderın» ülken İdeia deŋgeiıne köteru bolatyn. Sondyqtan, ǧylymi tılmen aitqanda, Bolat Atabaev atalǧan spektaklınde Qazaqstannyŋ teatrlyq ideologiiasyn qalyptastyrubaǧytynda eŋbek etkenı baiqalady. Onyŋ tüsınıgınde teatr kelıp-ketıp, külıp-oinap, köŋıl köterıp zaldan şyqqan bette körgenın ūmytatyn jer bolmauy kerek. Teatr körermennıŋ keudesı men jüregınen, aqyl – oiy men sanasynan tereŋ oryn alatyn İdeia boluy kerek.
Bolat mekteptegı qazaq tılı men ädebietınıŋ mūǧalımı Isjan Älıbekov aǧasynyŋ: «Balalar, Abaidyŋ – qazaqtarǧa berılgen tamaşa mümkınşılıgı ekenın eşqaşan ūmytpaŋdar!» — dep otyratynyn jiı eske alatyn. «Al sız Abaiǧa qalai keldıŋız?» — degen sūraqqa, rejisser: «Abaiǧa kelmeu mümkın emes. Oily, aqyldy, şeşetın mäselelerı köp jan. Myna qoǧamda ömır sürıp ony tüsıngısı jäne özgertkısı keletın jan — Abaisyz eşteŋe de tyndyra almaidy. Abai oǧan kömekke keledı. Men, Abaiǧa qalai kelgenımdı bılmeimın. Bıraq, bıletınım, Abaidyŋ özı maǧan keldı.»-dep jauap beredı.
Köptegen zamandastary Bolat Atabaevty orasan ülken teatr qairatkerı jäne ūstazy dep bıledı. Būl ärine naǧyz şyndyq. Osyny moiyndai otyryp kezınde, onyŋ qarjy mäselelerıne bailanysty, öz eŋbegı men aqyl-oiynyŋ tamaşa jemısı «Aqsarai» miuzikl teatryn jabuǧa mäjbür bolǧanyn ülken qynjylyspen eske alamyz. Kıleŋ jastardan qūralǧan būl teatr «Qyz Jıbek», «Muha», «Zūlymdyq pen mahabbat», «Mahabbat araly» qoiylymdary üşın Aşhabadta, Şymkentte, Almatyda ötken halyqaralyq teatr önerı festivaldarynyŋ jeŋımpazy bolǧany barşaǧa mälım.
Atalǧan asa kürdelı janrdyŋ akterlary orasan ülken dramalyq talant ielerı edı. Olar än sala bılumen qatar, tamaşa gimnasttar men akrobattar bolatyn. Miuzikl janryn tamaşalau körermenderge oŋtaily bolǧanymen, akterlar üşın öte auyr dünie. Sondyqtan «Aqsarai» teatrynyŋ truppasyn Resei men Germaniianyŋ maŋdai aldy mamandary tärbielep şynyqtyrǧanyn erekşe atap ötken jön. Osyndai tamaşa teatr, memleket tarapynan qarjylandyrmaudyŋ saldarynan, ūltjandy jeke mesenattardyŋ kömegımen qyzmet etuge mäjbür boldy. Qoldauşylarǧa alǧys aita otyryp, teatrdyŋ körgen künınıŋ qiyn ekenın, qaita-qaita qarjylyq daǧdarysqa tap bola berudı basynan ötkerıp ortyrǧany, elımızge ülken syn boldy. Uaqyt öte kele 70 ärtısten teatr ştatynda 37 adamnyŋ qalǧany jaǧdaidyŋ qiyndyǧynyŋ kuäsı. Al «Aqsaraidyŋ» Orta Aziia men Qazaqstan aumaǧyndaǧy miuzikl janrynda eŋbek etetın bırden – bır teatr ekenın eskersek, ökınıştıŋ özegı tereŋdei tüsedı.
Bolat Atabaevtyŋ Qazaqstan, Orta Aziia elderı men Evropa qūrlyǧynyŋ memleketterı teatrlaryndaǧy jasampazdyq joly qyryq jylǧa sozyldy. Osy uaqyt ışınde ol köptegen qoiylymdardy jüzege asyryp, talantty akterler men rejisserlerdıŋ ülken tobyn tärbielep ösırdı. Köptegen ssenariiler jazyp qaldyrdy, olar elımızdıŋ jäne şet memleketterdıŋ sahnalarynda qoiylyp keledı. Metrdıŋ keibır dünielerı jüzege asyryluyn kütıp jatqanyn da atap ötken jön.
Ol: «Bolaşaq turaly, bügıngını eskermei oi tolǧau, aqymaqtyqtyŋ belgısı» — dep jiı aitatyn. Adamnyŋ ömırı ötkennen, bügınnen jäne bolaşaqtan tūratyny belgılı. Al bız bügıngı künge nazar sala otyryp mysyq siiaqty közımızdı jūmyp bolaşaq jaily oiǧa ketemız. «Bolaşaqqa ne qaldyrudy anyqtau üşın» — bügıngı kündı taldau qajet emes pe?!-deitın ol.
Mädeniet salasynda köp jyldar boiy jemıstı eŋbek ete jürıp, Atabaev, mädeniettıŋ ıs jüzınde bügıngı künnıŋ oppozisiiasy ekenıne köz jetkızedı. «Kerek deseŋız, saiyp kelgende, sız özıŋızge özıŋız oppozisiiadasyz. Bızdıŋ maqsatymyz – qoǧamnyŋ, adamnyŋ kemşılıkterın synai otyryp olardan arylu. Būl mädeniettıŋ jäne önerdıŋ qyrlarynyŋ bırı»,- dep körsettı ol.
«Ömır, öner tılımen qatnas jasai otyryp qaşanda qajettı kelısımge keluge bolatynyn däleldep otyr. Būl bızdıŋ tynyşsyz uaqytymyzda öte maŋyzdy närse. Al bügıngı saiasatkerler bolsa, özderınıŋ qastyq, jauyzdyq äreketterın sonşalyqty kürdelı, maŋyzdy, jaŋa dep oilaidy. Mūnı özderı tapqan jaŋalyqtai masattanaady. «Edip – patşany» oqyŋyz, bügıngı qulyq, sūmdyqtyŋ bärı osydan myŋ jyl būryn hatqa tüsıp, jazylyp ketken! Eger saiasatkerler oqityn bolsa, onda olar basqaşa oilap, basqaşa äreket eter edı. Al olar teatrǧa barmaidy ǧoi» — dep aşulanatyn keide Bolat.
Älemdık kommunistık jüienıŋ küireu kezeŋınde bız Bolatpen Temırtau qalasynda qyzmet ettık. Sol kelmeske ketken partiiaǧa müşe boldyq. Al egemendıktıŋ alǧaşqy kezeŋınde, ärtürlı partiialar jauynnan keiıngı saŋyrauqūlaqtai qaptap ketkenıne bärımız kuämız. Ärine olarǧa Atabaev siiaqty bılımdı, bılıktı, aqyldy, jarqyn tūlǧalar auadai qajet boldy. Ol keide äzıl-şyny aralas bylai deitın: «Keide menı qaisıbır partiia öz qataryna tartqysy kelgende, men ünemı bylai dep jauap beremın: «Men — Öner partiiasynyŋ müşesımın!». Keibır erekşe qytymyrlary erınbei jalyqpai: «Ondai da partiia bar ma? Qaşan qūrylǧan? — dep suraidy. «İia, — bar. Tört myŋ jyl būryn qūrylǧan!» — deimın.
Atabaev: «Teatr – ol men üşın ömırım, ötkenım, bügınım, bolaşaǧym» -degendı jiı qaitalaityn. Ǧylym men tehnika, būqaralyq aqparat qūraldary erekşe damyǧan osy zamanda teatrdyŋ qajettılıgı tömendegı jaǧdaimen anyqtalady. Sız teatr zalynda otyrsyz. Sızdıŋ köz aldyŋyzda ūly ǧajaiyp – obrazdyŋ tuu keremetı men, oiyn ǧalamaty oryn alady. Ol endı müldem oiyn retınde qabyldanbaidy. Öitkenı akterdı de sızdı tolǧandyratyn mäseleler mazalaidy. Meilı ol Abai, Pugachev, Nauai, Şyŋǧyshan, arystan jürektı Richard bolsyn, nemese müldem basqa kez kelgen bıreu, tek jaqsy adam bolsyn!… Öitkenı ǧaşyqtyq pen jekköru, jaqsylyq pen öşpendılık mäselelerı qai zamanda da adamdardy bei jai qaldyrmaǧan. Bügın de de solai bolyp otyr.
Atabaevta erekşe mınez boldy. Al bilık, mūndai adamdardy qajet etpeidı. Sondyqtan bilıktıŋ ony satyp alǧysy keldı. Aldymen Mädeniet ministrınıŋ orynbasary lauazymyn ūsyndy. Ol: «Men ne, naşar rejissermın be?» — dep qatty renışpen jauap berdı. Sonan soŋ oǧan, Almatydan basqa, qalaǧan oblys ortalyǧynan jaŋa teatr ǧimaratyn salyp beremız, eger sonda baryp eŋbek etuge kelısım berseŋız degen ūsynys tüsedı. Könbedı. Sonymen endı bilıktıŋ bır aq mümkındıgı qaldy. Qudalau, qysym körsetu arqyly astanadan quyp şyǧu. Osy jaǧdaiattarǧa bailanysty Bolattyŋ ömırı özıne degen körermenderdıŋ tereŋ syi — qūrmetı, mahabbatymen qatar, bilıktıŋ sonşalyqty jek köruı aralyǧynda öttı.
Osy tūrǧydan alǧanda Atabaevtyŋ taǧdyry, özınıŋ eŋ süiıktı keiıpkerı, ömır boiy tabynyp ötken tūlǧasy ūly Abaidyŋ taǧdyryna öte ūqsas. Adamzat tarihynan bız aldyŋǧy qatarly, ozyq oi ielerınıŋ taǧdyrlarynan bırşama habardarmyz. Ejelgı grekterge ömırge jaŋa közqaras pen tanym alyp kelgen Sokrat öz otandastarynyŋ qolynan qaza tabady. Lermontov orys qoǧamyn synǧa alǧany üşın Kavkazǧa jer audarylyp, sondaǧy jekpe-jek atystan ölım qūşady. Öz zamanynyŋ teŋdessız şyǧarmasy «Aqyldan tuǧan azap» kıtabynyŋ avtory Griboedov Tegeran qalasynda bauyzdap öltırıledı. Patşa aǧzamdy synaǧany üşın tereŋ oily Chaadaev resmi türde esuas dep tanylady. Bızdıŋ zamannyŋ ozyq oily, tereŋ bılımdı, reformator-rejisserı Bolat Atabaevtyŋ da taǧdyry joǧarydaǧylar taqylettes. Adamzat tarihynda ǧasyrlar boiy essız, aqylsyz, bılımsız tobyr özıne ūqsamaityn ozyq oily, talantty tūlǧalardy taptap öltırıp otyrǧany jasyryn syr emes, belgılı dünie. Tobyrǧa ūqsamaityn, tobyr siiaqty oilamaityn ärbır tūlǧa, qaşanda jazalanu, qudalanu qauypınen arylmaidy. Osyndai qiyn, qasırettı taǧdyr Bolatty da ainalyp ötpedı. Aiauly arysymyz elımızde oryn alǧan qanqūily saiasi jüienıŋ qūrbany boldy…
Bügıngı künı älemde «Şekspir mektebı», «Chehov mektebı», «Bekket mektebı» degen älemge tanymal dramaturgiia mektepterı qalyptasqan. Bızdıŋ oiymyzşa osy atalǧan tızımge, salystyrmaly türde jas bolsa da tanymal bolyp ülgergen, bolaşaǧy ülken «Atabaev mektebın» qosu qajet siiaqty. Öitkenı, zertteuşılerdıŋ paiymdauynşa, dramaturgiia tek janr ǧana emes, sonymen qatar sintezdı mädeniet bolyp tabylady. Ol älemge uaqiǧalar közımen, al uaqiǧalarǧa adamnyŋ közımen, al adamǧa taǧdyrdyŋ jäne tūrmys – tırşılıktıŋ közımen, al tūrmysqa mädeniettıŋ közımen qaraityn erekşe qūbylys.
Rejisser Atabaev: «Teatr adamdy tärbieleitın oryn emes. Sahna – aqyl men oiǧa baǧa berıletın älemdık «öner kafedrasy». Sondyqtan teatr önerı – erkındık sahnasy bolyp tabylady. Osy aitylǧandardy oi elegınen ötkere otyryp ol da bolaşaqqa josparyn qūrdy, jäne öz maqsat-müddelerın anyqtady.
Öz basym, Bolattyŋ ekı armanyn anyq bılemın. Bırınşısı, qazaq sahnasynda Giotenıŋ «Faustyn» qoiu. «Nelıkten «Faust»? — degen suraqqa ol: Būl bızdıŋ, özımızdıŋ Qorqyt qoi! — dep jauap bergenı bar. Ärı qarai, mıne saǧan Şyǧys pen Batystyŋ bauyrlasuy! – dep qosyp qoidy.
Al ekınşı armanyn ol bylai kesteleidı. «Teatrdy saǧyndym! «Aqsaraidaǧy» ärıptesterımnıŋ basyn qosyp Mūhtar Äuezovtyŋ «Qaragözın» taǧy da bır sahnalaǧym keledı. Sol arqyly özıme-özım mynany däleldesem deimın. Siujet qoiudyŋ qajetı joq, sezımdı qoiu maŋyzdy. Al bız bolsaq, siujet quyp jürıp, teatrdy müldem basqa jaqqa būryp jıberdık. Teatrdy ädebietke ainaldyryp tyndyq.
Suretkerdıŋ jeke basynyŋ, qoǧam aldyndaǧy, onyŋ kemşılıkterı, künalary men baqytsyzdyqtary üşın ruhani jauapkerşılıgı qandai? Jasampaz tūlǧa qoǧamdaǧy mäselelerden boiyn aulaq ūstap, «taza önermen» şūǧyldanuyna bola ma? Söz, körkemdık qimyl men işarat, dörekı memlekettık küş qoldanu men mäjbürleu organdaryna qarsy küreste oŋtaily qūraldar bola ala ma? Osy jäne köptegen basqa asa maŋyzdy suraqtarǧa qoǧam qairatkerı, batyr, rejisser Bolat Atabaevtyŋ ömırı, qyzmetı, küres joly jauap bere alady.
Bız mūnda «batyr» atauyn kezdeisoq qoldanyp otyrǧan joqpyz. Köp jyldar boiy totalitarlyq jüiege qarsy tabandy küresı, Jaŋaözen mūnaişylarynyŋ ädılettı ereuılın jarty jyldai belsendı türde qoldaǧany üşın, Nazarbaev rejimıne qarsy küreste körsetken tabandylyǧy men batyrlyǧy üşın rejisser, qoǧam qairatkerı, tabandy küresker Bolat Atabaev, elımızdıŋ asa joǧary nagradasy «Halyq qaHarmany» ataǧyn beruge laiyqty tūlǧa dep bılemız. Sonymen qatar, üzdık rejisserler üşın Bolat Atabaev atyndaǧy syilyqty taǧaiyndau, älemdık deŋgeide tanymal tūlǧanyŋ eŋbegıne, bılımıne, tanymaldyǧyna körsetılgen qūrmet bolar edı.
«Aksarai» teatry jabylǧan soŋ Atabaevtyŋ şäkırtterı respublikamyzdyŋ jäne şet elderdıŋ teatrlarynda qyzmet etıp jür. Ökınışke orai, bükıl Qazaqstanda Atabaev stilınde jas akterlardy oqytu men tärbieleu, ūiymdastyru, sahna men qoiylymnyŋ strukturasyn anyqtau — Astanadaǧy jalǧyz «Sintez» teatrynda oryn alyp otyr. Būl mädeniet oşaǧynyŋ öz ǧimaraty joq. Özımız jeke, namerelerımızben bırge baryp körıp tūramyz.
Bır quanarlyǧy seksen oryndyq teatrda ünemı anşlag. Aldyn ala bilet almasaŋ, bos oryn bolmaidy. Teatr rejisserı Bolattyŋ şäkırtı, ūstazynyŋ ısın jalǧastyruşy, sol jüiede jas akterlardy daiyndap jürgen – Mūhtar Bolat. Ol bolaşaqqa senımdı közben qaraityn optimist azamat. Sondyqtan ärtürlı jastaǧy, ärtürlı ūlt ökılderınen qūralǧan jas ärtısterdı äigılı «Atabaev stilımen», tärbielenude. Jas ärtıster än aityp, bi bileuge beiım. Sonymen qatar özderın akrobat jäne gimnast retınde de jaqsy jaǧynan körsetude. Joǧaryda aityp ötkenımızdei miuzikl körermender üşın tartymdy, jeŋıl bolǧanymen akterler üşın auyr dünie. Eger sahnaǧa daiyn jastardy Mädeniet ministrlıgı qoldasa Bolat Atabaev atyndaǧy, onyŋ qaldyrǧan mol mūrasyn jalǧastyratyn jaŋa, jas öskınder teatry ömırge keluı äbden mümkın! Ylaiym solai bolǧai.
Al körermenge kelsek! Ol barlyq jerde bırdei. Atabaev dosymyz aitqandai taetr öz körermenın özı ūiymdastyruy, qalyptastyruy qajet. Būl endı rejisserge, akterge, teatrǧa bailanysty dünie. Özderın körsete alsa — tanymaldyq keledı. Ömır süru, eŋbek etu, jetıstıkterge quanu, qiynşylyqtarǧa moiymau, olardy tabandy türde jeŋıp şyǧu – Daŋqty rejisser Bolat Atabaevtyŋ ömırınıŋ mänı men maǧynasy mıne osynda!
Tarihşy, ǧalym, professor Äbdıjappar Äbdäkımūly
