Älqissa!
Adamzat balasy jaralǧaly berı älem bızge deiın üş ret öndırıstık revoliusiiany bastan keşırdı.
Äuelgı kezde adamzat aŋşylyq pen jemıs-jidekterdı terıp jeumen küneltken.
Bertın kele adamdar aulaityn aŋdarynyŋ "soŋynan qualap" jüre bergennen körı sol aŋdaryn özderı baǧyp, köbeitudıŋ paidaly ekenın tüsıne bastaidy.
Däl osylai, ärjerden jemısterdı terıp jinauǧa qaraǧanda, sol jemıs beretın ösımdıkterdı özderı egıp, bır jerden qajetınşe önım aludyŋ paidasynyŋ köbırek ekenın de.
Şamada, osydan 10 myŋ jyl būryn qazırgı İrak pen İran elderınıŋ ainalasynda egınşılık pen mal baǧuşylyq käsıppen ainalysatyn, alǧaşqy otyryqşy qauymdar paida bola bastaǧan. Osylai adamzat aŋşylyq däuırden auyl-şaruaşylyq däuırıne ötuı bastaldy.
Iаǧni, I-şı öndırıstık revoliusiiany bastan keşırdı.
Sondyqtan, alǧaşqy I-şı öndırıstık revoliusiiany "Agrarlyq revoliusiia" dep ataidy.
Sodan bastap kiım öndırısı, qaru-jaraq, temır būiymdar jasau t.b. ärtürlı "qolöner öndırısı" türlerı köbeiıp, osyndai öndırıspen ainalysqan qauymdar şaryqtap dami bastaidy.
Qol öner öndırıs türlerı dami kele adamzat jerdıŋ betın qoiyp, jer-asty qazba öndırısın de damytady. Temır sekıldı zattardyŋ öndırısı artqan saiyn energiiaǧa, ot qyzuyna degen sūranys ta arta beredı. Sondyqtan, kömır öndırısıne degen sūranys artady.
Bıraq, kömır öndırısın qatty tejep tūrǧan bır mäsele bolady. Ol - kömır şahtalarynyŋ jer-asty sularymen tez tolyp qaluy. Būl mäselenı şeşu üşın qanşama ǧalymdar türlı amaldaryn ızdeidı.
Soŋynda, 1820-şy jyldary alǧaşqy su nasosynyŋ oilap tabyluymen bırge, älemde jaŋa "öndırıstık revoliusiia" däuırı bastalady. Öndırısı damyǧan elderde "qol eŋbegın" tehnikalarǧa aiyrbastau qarqyn alady.
Sondyqtan, II-şı öndırıstık revoliusiiany "İndustrialyq revoliusiia" dep ataidy.
Būl kezeŋnıŋ bastaluymen qatar köptegen jaŋa öndırıs türlerı paida boldy.
Tehnikalyq öndırıs türlerın damytqan, ǧylymyn öndırıspen ūştastyra alǧan elder älemdık derjavalarǧa ainaldy.
Būl däuır ötken ǧasyrdyŋ orta tūsyna deiın jalǧasty.
1940-50-şı jyldary öndırıs türlerıne energetika, avtomattandyru, sintetikalyq materialdar daiyndau, elektrondy basqaru jüielerınıŋ endırıluımen öndırısıŋ jaŋa kezeŋı - III-şı öndırıstık däuır bastalyp, ol "Ǧylymi-informasiialyq revoliusiia" däuırı dep ataldy.
Tap osy kezeŋde sifrlyq jüieler öndırısı aldyŋǧy orynǧa şyǧyp, osy baǧytta öndırısın damyta alǧan elder älemnıŋ köşbasşy elderıne ainaldy.
Sifrlyq jüielerdıŋ programmalaryn jasaumen aty älemge tanylǧan Bill Geitster osy kezeŋnıŋ jarqyn mysaldary bola alady.
Al, qazırgı bastalyp ketken "IV-şı öndırıstık revoliusiia öndırıstı qai deŋgeige şyǧarady?" degen sūraqqa älemnıŋ ozyq oişyldary men ǧalymdary älı künge naqty jauap bere almai, ärtürlı boljamdar jasalynuda.
Ǧalymdardyŋ bır bölıgı "İnovasiialyq tehnologiialar däuırı" dese, bır toby "Jasandy intelektıler däuırı" deude.
Bıraq, älem üşın jaŋa däuırdıŋ qalai atalary maŋydy emes. Maŋyzdysy - älemdık öndırıstıŋ qandai baǧytqa oiysary.
Sondyqtan, köptegen älem ǧalymdary özderınıŋ inovasiialyq önımderı men öndırıs türlerın ǧylymi ortaǧa ūsynyp, qyzyǧuşy taraptarmen öndırıske engızu prosesterın bastap jatyr.
Qazırgı öndırıstık däuırde qai elder jaŋa däuırge alǧaşqy bolyp beiımdele alsa, bolaşaqta sol elder älemnıŋ köşbasynda bolmaq.
Ärine, tüsıngen adamǧa!
Älemnıŋ AQŞ, GERMANİIа, RESEI, ÖZBEKSTAN sekıldı bırneşe elderdıŋ ǧalymdarynyŋ basyn qosyp, olardyŋ IV-şı öndırıstık däuırge arnaǧan jobalaryn tanystyruyna, ol öndırıs türlerı men zertteulerın özımızdıŋ ǧalymdar men öndıruşı käsıpkerlerımızdıŋ basyn toǧystyruynyŋ mänı, joǧaryda keltırgenımdei tereŋ tüisıkten tuǧan maqsat ekenın tüsınulerıŋızge bolady.
Būl konferensiia sonysymen qūndy.
Sonysymen mändı.
Qūrmettı Rabiǧa hanym!
Osyndai elımızge, ǧylymǧa qosyp jatqan eŋbegıŋızdıŋ jemısın el körerıne senımdımın.
Denıŋızge saulyq bersın!
Sondyqtan, alǧaşqy I-şı öndırıstık revoliusiiany "Agrarlyq revoliusiia" dep ataidy.
Sodan bastap kiım öndırısı, qaru-jaraq, temır būiymdar jasau t.b. ärtürlı "qolöner öndırısı" türlerı köbeiıp, osyndai öndırıspen ainalysqan qauymdar şaryqtap dami bastaidy.
Qol öner öndırıs türlerı dami kele adamzat jerdıŋ betın qoiyp, jer-asty qazba öndırısın de damytady. Temır sekıldı zattardyŋ öndırısı artqan saiyn energiiaǧa, ot qyzuyna degen sūranys ta arta beredı. Sondyqtan, kömır öndırısıne degen sūranys artady.
Bıraq, kömır öndırısın qatty tejep tūrǧan bır mäsele bolady. Ol - kömır şahtalarynyŋ jer-asty sularymen tez tolyp qaluy. Būl mäselenı şeşu üşın qanşama ǧalymdar türlı amaldaryn ızdeidı.
Soŋynda, 1820-şy jyldary alǧaşqy su nasosynyŋ oilap tabyluymen bırge, älemde jaŋa "öndırıstık revoliusiia" däuırı bastalady. Öndırısı damyǧan elderde "qol eŋbegın" tehnikalarǧa aiyrbastau qarqyn alady.
Sondyqtan, II-şı öndırıstık revoliusiiany "İndustrialyq revoliusiia" dep ataidy.
Būl kezeŋnıŋ bastaluymen qatar köptegen jaŋa öndırıs türlerı paida boldy.
Tehnikalyq öndırıs türlerın damytqan, ǧylymyn öndırıspen ūştastyra alǧan elder älemdık derjavalarǧa ainaldy.
Būl däuır ötken ǧasyrdyŋ orta tūsyna deiın jalǧasty.
1940-50-şı jyldary öndırıs türlerıne energetika, avtomattandyru, sintetikalyq materialdar daiyndau, elektrondy basqaru jüielerınıŋ endırıluımen öndırısıŋ jaŋa kezeŋı - III-şı öndırıstık däuır bastalyp, ol "Ǧylymi-informasiialyq revoliusiia" däuırı dep ataldy.
Tap osy kezeŋde sifrlyq jüieler öndırısı aldyŋǧy orynǧa şyǧyp, osy baǧytta öndırısın damyta alǧan elder älemnıŋ köşbasşy elderıne ainaldy.
Sifrlyq jüielerdıŋ programmalaryn jasaumen aty älemge tanylǧan Bill Geitster osy kezeŋnıŋ jarqyn mysaldary bola alady.
Al, qazırgı bastalyp ketken "IV-şı öndırıstık revoliusiia öndırıstı qai deŋgeige şyǧarady?" degen sūraqqa älemnıŋ ozyq oişyldary men ǧalymdary älı künge naqty jauap bere almai, ärtürlı boljamdar jasalynuda.
Ǧalymdardyŋ bır bölıgı "İnovasiialyq tehnologiialar däuırı" dese, bır toby "Jasandy intelektıler däuırı" deude.
Bıraq, älem üşın jaŋa däuırdıŋ qalai atalary maŋydy emes. Maŋyzdysy - älemdık öndırıstıŋ qandai baǧytqa oiysary.
Sondyqtan, köptegen älem ǧalymdary özderınıŋ inovasiialyq önımderı men öndırıs türlerın ǧylymi ortaǧa ūsynyp, qyzyǧuşy taraptarmen öndırıske engızu prosesterın bastap jatyr.
Qazırgı öndırıstık däuırde qai elder jaŋa däuırge alǧaşqy bolyp beiımdele alsa, bolaşaqta sol elder älemnıŋ köşbasynda bolmaq.
Osy postty jazyp otyryp, ötkenımızge qarap oilanyp otyrmyn. Oilanyp otyryp bızdıŋ elımızdıŋ, ūltymyzdyŋ nelıkten tarihta sonşalyq "tepkı körgenın", joiylyp kete jazdaǧanyn ūqqandai boldym.Menıŋ oiymşa, bızderdıŋ ata-babalarymyz sonau alǧaşqy aŋşylyq kezeŋınde bırınşı bolyp januarlardy qolǧa üiretıp, asyrap-baǧudy qolǧa alǧan qauym bolǧan-au?! Iаǧni, "Agrarlyq öndırıs" däuırıne alǧaş ötu arqyly älemnıŋ köşbasşy örkenietıne ainalǧan. Özgeler jalaŋbūt, atyp alǧan aŋynyŋ terısın jamylyp jürgen sol däuırlerde bızdıŋ ata-babalarymyz altynnan kiım kiıp, milliondaǧan mal baǧyp şalqyp ömır sürgen. Bıraq, sol kezeŋde tek köşpelı mal şaruaşylyǧymen ainalysyp, otyryqşylyqpen damityn öndırıs türlerın damytuǧa ynta bolmaǧan. Al, özge otyryqşy elderdıŋ qolöner öndırısı jyldam damyp, öndırıstıŋ ekınşı kezeŋı "İndustrialyq däuırınde" äuelden otyryqşy batys elderı alǧa şyǧyp kettı.
Mıne! Sodan bastap bızderdıŋ tek mal öndırısımen ainalysyp, sol däuırden öte almaǧan ata-babalarymyz tarihtyŋ "tepkısın" köre bastady. Būl bızderge - qanşa jerden "bırınşı öndırıstık" däuırdıŋ damyǧan elı bolsaŋ da(ata-babamyz sekıldı), ekınşı öndırıstık däuırge ötken elderdıŋ soŋǧy qataryndaǧy elderge de qarsy tūra almaitynyŋdy naqty körsetıp berdı dep oilaimyn. 1950-şı jyldary älem "Üşınşı öndırıstık revoliusiianyŋ" däuırene enıp jatqanda, bızder sol küiı alǧaşqy "Agrarlyq revoliusiia" däuırınde qalyp qoidyq. (Mūny sızder de moiyndaisyzdar dep oilaimyn). Tek, sodan keiıngı jyldary (Täuelsızdıgımızdı alǧannan keiıngı kezeŋdı qosa alǧanda) İndustralizasiia kezeŋıne tam-tūmdap aralasa bastaǧanymyzben, älem qazır törtınşı öndırıstık revoliusiianyŋ igılıgın körudı bastap jatyr. Sol däuırdıŋ köşbasşysyna ainaluǧa ūmtyluda.Osyǧan qarasaŋyzdar bızderdıŋ öndırıs salasynda älemnen tūtastai bır däuır artta qalyp kele jatqanymyzdy köresızder. Demek, alda älı talai ata-babamyzdyŋ körgen "tarih tepkısın" bızder de bolaşaqta köruımız bek mümkın degen söz.
Ol üşın jedeldetıp öndırısımızdı aldaǧy "İnovasiialyq öndırıs" däuırıne beiımdeuımız kerek bolady. Basqa eşqandai jolymyz joq. Öitkenı, aldaǧy 20-30 jylda mūnai-gaz, qazba-bailyq degenımız eşqandai qūndylyq bolmai qalady. Sol däuırde bızder ne ıstemekpız? Bızden keiıngı ūrpaq ne ıstemek?!Aldaǧy 20 jylda adamzat öndırıstık tehnologiialardyŋ kelesı deŋgeiıne köşedı degen ǧalymdardyŋ boljamy bar. 4-şı öndırıstık revoliusiia resmi 2011-şı jyldardan bastaldy delıngenımen älı künge talasy köp taqyryp bolyp, damyǧan elder arasynda bolaşaqta öndırıstık bäsekede aldyŋǧy orynda bolu üşın qazırden bastap öndırıstıŋ kelesı deŋgeiıne önım daiyndauǧa qarqyndy kırısıp jatyr. Mınekei! "Halyqtar Dostyǧy" universitetınıŋ rektory Rabiǧa Quatbekovanyŋ bastamasymen Şymkent qalasynda ötken "Bılım jäne Ǧylym: IV-şı Önerkäsıptık revoliusiia syn-qaterlerı" taqyrybyndaǧy halqaralyq ǧylymi-praktikalyq konferensiianyŋ elımız üşın maŋyzdylyǧy öte ülken.
Ärine, tüsıngen adamǧa!
Älemnıŋ AQŞ, GERMANİIа, RESEI, ÖZBEKSTAN sekıldı bırneşe elderdıŋ ǧalymdarynyŋ basyn qosyp, olardyŋ IV-şı öndırıstık däuırge arnaǧan jobalaryn tanystyruyna, ol öndırıs türlerı men zertteulerın özımızdıŋ ǧalymdar men öndıruşı käsıpkerlerımızdıŋ basyn toǧystyruynyŋ mänı, joǧaryda keltırgenımdei tereŋ tüisıkten tuǧan maqsat ekenın tüsınulerıŋızge bolady.
Būl konferensiia sonysymen qūndy.
Sonysymen mändı.
Qūrmettı Rabiǧa hanym!
Osyndai elımızge, ǧylymǧa qosyp jatqan eŋbegıŋızdıŋ jemısın el körerıne senımdımın.
Denıŋızge saulyq bersın!
Rüstem AŞETAEV
