Semızdıktıŋ bala bolaşaǧyna zardaby köp

Jasy ūlǧaiǧan saiyn artyq salmaq jinap, türlı aurudy jamap, ahualyn qiyn­datyp alatyn adamdar az emes. Al semızdıkke erte jastan ūşyrau būl dert­pen bırge dendeitın aurulardy asqyndyryp, öskeleŋ ūrpaqtyŋ densau­lyǧyna zor ziian keltıredı. Sondyqtan balalardyŋ tal boiyna äuelden basa män berıp, dūrys tamaqtanuyn, fizikalyq qozǧalysyn jıtı qadalaǧan jön, dep jazady «Egemen Qazaqstan». Qazaqstanda balalardyŋ se­mız­dıgıne monitoring jür­gızu­dıŋ ūlttyq jüiesı jūmys ısteidı. Balalardyŋ artyq jäne jetkılıksız dene salmaǧynyŋ taraluyn qadaǧalau halyqaralyq baqylau standarttaryna säikes keletın ölşemder men saualda­ma­lar jürgızu arqyly jüzege asyrylady. Būl zertteudı DDŪ-nyŋ Balalar semızdıgın epidemio­lo­giialyq qadaǧalau jönındegı bastamasy (COSI) şeŋberınde bızdıŋ elde Densaulyq saqtau ministr­lıgınıŋ Qoǧamdyq den­saulyq saqtau ūlttyq orta­lyǧy jürgızedı. 4-5 jylda bır jür­gızıletın būl zertteu soŋǧy ret 2020 jyly jasalǧan. Būl rette atalǧan ortalyqtyŋ basqarma töraǧasynyŋ mındetın atqaruşy Janar Qalmaqovamen söilesıp, bıraz mälımetke qanyqtyq.

– Keiıngı zert­teu­ qo­­ry­­tyn­dysy boiynşa 6-9 jas­ta­ǧy balalardyŋ ışınde artyq salmaǧy bar balalardyŋ ülesı 20,6%-dy qūrady. Al 6,6% bala semızdıkke şaldyqqan, onyŋ ışınde şamadan tys semızdıkke şal­dyqqan balalardyŋ üle­sı – 1,6%. Zertteu barysynda öŋırlerdegı ahualdy baǧam­da­ǧanda soltüstık öŋır­lerdegı balalarda semızdık köp­tep kezde­se­tını baiqalǧan. Būǧan äser etken bır faktor re­tınde osy öŋır­­lerdegı bala­lar­dyŋ kö­kö­­­nıster men jemıs-jidektı az tūty­­natynyn aituǧa bolady. Sondai-aq jalpy balalar ara­synda taŋǧy as ışu edäuır joǧarylaǧan jäne fizikalyq belsendılık az. Mysaly, sport jäne bi seksiialaryna qatysatyn balalardyŋ ülesı – 30,1% ǧana, iaǧni qalǧanynyŋ bärınde bel­sendı qozǧalys az. DDŪ-nyŋ ūsy­ny­my boiynşa bala künıne 1 saǧattan artyq belsendı qozǧalu kerek. Al bızdıŋ elde däl osynşa uaqyt kündelıktı dene bel­sen­dılıgımen ainalysatyn bala­lar­dyŋ ülesı 86,8%-dy qūrap otyr. Būǧan qosa balalardyŋ 33,9%-y künıne ekı saǧat nemese odan da köp uaqytty teledidar men basqa da elektron­dy qū­rylǧylar ekranynyŋ aldynda ötkıze­dı, – dedı J.Qalmaqova.

Qoǧamdyq densaulyq saqtau ūlt­tyq ortalyǧy ökılınıŋ kel­tırgen deregı boiynşa, bala­lardyŋ semızdıgıne yqpal ete­tın faktorlar qatarynda tättı susyndardy şamadan tys tūtynu atalady. Atap aitqanda, balalar­dyŋ 16,7%-y kün saiyn tättı susyndardy ışedı, al 30,8%-y aptasyna 4-7 kün ışedı eken. Sondai-aq az qozǧalatyn, ekranǧa telmırgen balalardyŋ ūiqy­sy da jetkılıksız eken. Mysaly, 35,7% ba­la täulıgıne 9 saǧattan az ūiyq­tai­dy. Sonymen qatar semızdıkke qyz­darǧa qaraǧanda ūldar köbı­rek şaldy­ǧady eken: artyq salmaǧy bar qyzdardyŋ ülesı – 17,6%, ūldardyŋ ülesı – 23,6%. Būǧan qosa auyldyq jerlerge qara­ǧanda köbıne qalada tūratyn ba­lalar tolyp ketedı: artyq sal­maq­taǧy auyl balalary – 17,5%, qala balalary – 23,1%. Jaqynda Densaulyq saqtau ministr­lıgınıŋ Sani­tariialyq-epide­miia­lyq baqy­lau ko­mi­tetı balalar arasyndaǧy se­mız­­dıktıŋ aldyn alu boiynşa jaŋa maǧ­lū­matpen bölıstı. Sol aqparatqa süiensek, Aq­töbe oblysynda ötken jyly 14 jasqa de­iıngı balalarda 75 semızdık auruy tırkelıptı. Būr­na­ǧy jyly būl dertke 89 bala şaldyqqan.

«Būl toptaǧy balalardyŋ se­mızdıktıŋ taralu deŋgeiı 100 myŋ tūrǧynǧa şaqqanda 28,7 kör­set­kıştı qūraidy (2020 jyly – 34,1). 0-14 jas aralyǧyndaǧy balalardaǧy semızdıktıŋ taralu deŋgeiınıŋ körsetkışı aitar­lyq­tai tömendeuıne qaramastan, Mūǧaljar (42,4) jäne Temır audandarynda (41,0) semızdıktıŋ taralu deŋgeiınıŋ öskendıgı bai­­qalady. Sonymen qatar ba­la­­lardyŋ semızdık boiynşa auru­­şaŋdyq deŋgeiı 100 myŋ tūrǧynǧa şaqqanda oblystyq körsetkışten (28,7) Aqtöbe qala­syn­da (41,3), Mūǧaljar audanynda (42,4) jäne Temır audanynda (41) asyp tüstı»,–  delıngen atalǧan aqpa­ratta.

Statistika boiynşa, tolyq balalar­dyŋ 30-80%-y öse kele tolyq eresekterge ainalady. Se­mı­zdıktıŋ qauıptılıgı – onyŋ köp­tegen sozylmaly jūqpaly emes aurulardyŋ paida bolu qau­­pın edäuır arttyruynda. My­sa­ly: sozylmaly jūqpaly emes aurulardyŋ ışınde dia­bet­tıŋ 44%-y, jürektıŋ işemiialyq auruynyŋ 23%-y, onkologiialyq aurulardyŋ 7-41%-y semızdıkten tuyndaidy. Onyŋ üstıne bala­lyq şaqta bolǧan semızdık eresek jastaǧy jürek-qantamyr aurularynyŋ, ortopediialyq mäse­lelerdıŋ, psihikalyq būzy­lys­tar men densaulyqtyŋ basqa būzylystardyŋ damu qaupın arttyrady. Artyq salmaǧy bar balalar men jasös­pı­rım­derdıŋ 80%-ǧa juyǧynda arterial­dyq qysym bar, 25%-y diabet aldy, 35%-y bauyrdyŋ mailyq auruyna şaldyqqan. «Auru – astan» degendei, san aluan aurudyŋ sebebı semızdıkke soq­tyratyn eŋ aldymen būl – dūrys tamaqtanbau. Sondyqtan ata-analar balalarynyŋ denı sau, bolaşaǧy jarqyn bolyp ösuı üşın osy mäselege basa män beru kerek. Būl üşın, mamandardyŋ aituynşa, kaloriiasy joǧary jäne qūndylyǧy tömen önım­de­rdı tūtynudy retteudı qolǧa alu maŋyzdy. Būǧan qosa ata-analar kışken­tai­la­ry­nyŋ dene belsen­dılıgın art­tyrudy qa­perde ūstaǧan dū­rys. Būl rette mamandar teledidar köru, gadjetpen oinau, internet qarau şegın künıne 2 saǧattan asyr­maǧan jön ekenın aitady. Sondai-aq balalardyŋ aula oiyndaryn, futbol, basketbol siiaqty oiyndardy ūdaiy oinauyna mümkındık jasau kerek.Ärine, ata-ana balaǧa sözımen emes, ısımen ülgı bolǧany ab­zal. Būl rette atalǧan daǧdylarǧa ülken­der tarapy da beiım bolyp, erık-jıgerın kör­setuı maŋyzdy. Bastysy, balalardyŋ bolaşaǧy öz qolymyzda ekenın ūmytpaǧan jön.