Ötken ǧasyrdyŋ basyndaǧy näubat, Saiasi qūǧyn-sürgın qūrbandary men aşarşylyq jyldary qyrylǧan qazaqtyŋ «aq süiegı», dalada kömusız qaldy. Oǧan tarih jäne köneközder kuä. Ondai qorymdar Şu öŋırınde de köptep sanalady. Qazaq handyǧynyŋ qazyǧy qaǧylǧan ölke – sol kezeŋderden syr şertıp, bastauyn Qarǧyz jerınen alatyn Şu özenı de bır syryn ışıne tartqandai keide asaulanyp, keide jäi syldyrlap aǧady. Tau, beles, jazyq dala, syldyrlaǧan özen-köl talai tarihtyŋ kuäsı. İä, qazaq jerınde aşarşylyq 1929 jyldyŋ küzınen bastalǧanymen, Şu alqabynda būl näubat 1932 jyldyŋ jaz-küzınde tıptı küşeiıp, talǧajau ızdegender qynadai qyryldy, keudesınde älı bary Qyrǧyz asty.
Uaqytynda Şu boiynda ekı ǧasyrdyŋ kuäsı bolǧan Jündıbai äulie ömır sürgen. Köneközder osy öŋırdegı Belbasar auylynyŋ tumasy Älımhan Ahataevtyŋ mälımetıne süienıp, Jündıbai äulie 1834 jyly Tasötkel kölı maŋynda ömırge kelıp, 1929 jyly 85 jasynda qaitys bolǧan desedı. Sol Jündıbai äulie zamanynda: «Osy ǧasyrda ekı ret quǧyn-sürgın bolady, ekı ret halyq aştyqtan qyrylady. Adam şyǧyny bolady. Alapat aştyq, qyrǧyn soǧys bolady. Tıl men dın būzylady. Şuǧa ata-babamyz körmegen halyqtar köşıp keledı. Qara temır qaqsap söileidı, jerdıŋ betın symtemır torlaidy. Osy tūsta Şu özenı bailanyp, ülken kölge ainalady. Ülken qala bolady», – dep säuegeilık aitqan eken. Rasynda, äulienıŋ aitqany ainymai kelgen sekıldı.
Jündıbai äuliemen zamandas, syrlas bolǧan Şu boiynan qajylyqqa bırınşı barǧan, Botpaidyŋ Qojai ruynyŋ atqamınerı Saudabai qajy jönınde de köptegen derekter bar. 1917 jyly 17 şıldede Pışpekte ötken tötenşe sezge Qojai ruynan qatysqan da osy Saudabai qajy bolatyn. Töŋırekke ataq-daŋqy mälım, şeşendıgı men ötkırlıgı aŋyz bolǧan Baitügelūly Saudabai qajyǧa Jündıbai äulie «Qajyeke, bırer jyldan soŋ bar jylqyŋdy Ükımet alady. Öz basyŋ onda bolmaidy. Tuysyŋdy sauda qylady» degen eken. Üiır-üiır jylqy ūstaǧan Saudabaidyŋ maly 1928 jyly kämpeskelenedı. Al, Saudabai qajy mūnyŋ aldynda 1925 jyly qaitys bolady. Qajynyŋ süiegı Şu audany Kök qaiar auylynan 32 şaqyrym jerdegı «Asyr sazynda» jatyr.
Qajynyŋ mazaryn ülken ūly, patşa zamanynda 32 jyl bolys bolǧan Asyr, aşarşylyq jyldary jamanşylyq bastalǧanda adamdar kömusız qalady dep saldyrǧan eken. Tıptı, sol zamanda Täşkennen sement aldyryp, tau tasyn molynan qoldana otyryp kötergen. Mazar halyq arasynda «Saudabai kümbezı» atalyp ketken. Jäne taǧy bır taŋ qalarlyǧy, kümbezdıŋ otbasy müşelerı kömusız qalmauy üşın salynǧandyǧy kümbezdıŋ astynda qazaq täjıribesınde joq sklep jasap, bır büiırınen ölı denelerdı ışıne tastap jıberu üşın adam denesı siiatyndai quys qaldyrǧan.
Bız de osyny köru üşın jolǧa şyqtyq. Jolbasşymyz Saudabai qajynyŋ tıkelei ūrpaǧy, «Asyr» şarua qojalyǧynyŋ jetekşısı, aimaqqa belgılı azamat, käsıpker Baqtybai Saudabaev pen bauyry käsıpker Beisehan Būlanbaev. Baǧytymyz Şu özenınıŋ oŋ jaǧynda Jaisaŋ taularynyŋ bır sılemın ala jatqan «Asyr sazyndaǧy» jalǧyz tūrǧan mazar. Dıttegen jerımızge jetkende, Baqtybai Sabyrūly saz tarihyn tanystyryp, biıkte tūrǧan kesenege bettedık. Bügınde kesene aumaǧy qorşalǧan. Ony Baqtybai Saudabaev 2017 jyly qorşapty. Kesene aumaǧynda kesek kırpışpen qorşalǧan qorym bar. Ärine, tabiǧi qūbylystan ol qorşau müjılgen. Degenmen, qorym Saudabai qajynyŋ qorymy ekendıgı anyq. Al, şyǧys bettegı kesenenıŋ astyna tüsetın esıkke kelgenımızde ıştei dūǧa jasap, aştyq. Jaryq tüsıre otyryp, ūrada adam süiekterı jatqanyna kuä boldyq. Bıraq sanamadyq. Degenmen, būǧan deiıngı mälımetterge süiensek, mūnda 27 bas süiek bar, sklep otbasylyq emes, sondai-aq, jalpy aştyq qūrbandary jerlengen deuge negız bar. Top jetekşısı, tarihşy-ölketanuşy Quanyş Kärıbaiūly mūnda adamnyŋ jambas süiekterı de bar ekendıgın alǧa tartty.
Endıgı maqsat, mazar aşarşylyqty aiǧaqtaityn elımızdegı bırden-bır eskertkış retınde respublikalyq maŋyzy bar tarih jäne mädeniet eskertkışterınıŋ tızımıne engızılıp, memleket qarauyna alynuy tiıs. Būl baǧytta Jambyl oblysy äkımdıgı mädeniet, arhivter jäne qūjattama basqarmasyna qarasty «Tarihi-mädeni eskertkışterdı qorǧau jäne qalpyna keltıru direksiiasynyŋ» direktory Quanyş Däurembekov öz ūsynystaryn da aitty. Jäne būl mazar «Saudabai kesenesı» retınde tırkelıp, esepke alynyp, basyna taqtaişa ılınetındıgın jetkızdı. Al, mazardyŋ bügıngı künge deiın būzylmai, ainalasyn qorşap, qarap otyrǧan qajynyŋ şöberesı Baqtybai Saudabaevtyŋ eŋbegı eren rasynda.
Derekköz: turaninfo.kz
Basqa materialdar
Adyrna.kz ūlttyq portalynyŋ maŋyzdy aqparattaryna jazylu
Soŋǧy jaŋalyqtar turaly habardar bolyŋyz