Mümkındıgı şekteulı jandardy jan jaqty qoldau demokratiialyq qoǧamnyŋ barlyǧyna tän qūbylys. Adam qūqyǧynyŋ ışıne kıretın būl mäselenı şeşu, retteu älemnıŋ köptegen elderınde ıske asuda. Onyŋ ışınde Qazaqstan da bar ekenı aitpasa da tüsınıktı. Qazaqstan mümkındıgı şekteulı jandardy qoldaudy arttyru maqsatynda zaŋnamalardy jüielep, özgertu üstınde. Būl halyqaralyq qauymdastyqtyŋ da bır talaby.
Jyl basynda QR Parlamentı Senatynyŋ deputattary sailau jäne saiasi partiialar turaly zaŋdarǧa, onyŋ ışınde äielder men jastar, mümkındıgı şekteulı jandar, sondai-aq sailaualdy partiialyq tızımderdegı 30 paiyzdyq kvotaǧa engızılgen özgerısterdı qabyldaǧan bolatyn. «Prezidenttıŋ mügedekterge kvota bölu turaly tapsyrmasyn ıske asyru maqsatynda ükımet äielderge, jastarǧa jäne mügedekterge arnalǧan 30 paiyzdyq kvotadan basqa, olardy esepke alu qajettılıgın belgıleitın normalardy közdeitın zaŋ jobalaryn äzırledı. Mäjılıste deputattyq mandattardy bölu kezınde esepke alu kerek», - dep tüsındırdı Ädılet vise-ministrı Almat Madaliev.
Zaŋ jobasynyŋ negızgı maqsaty – erekşe qajettılıkterı bar tūlǧalardyŋ äieldermen jäne jastarmen teŋ negızde bilıktıŋ ökıldı tarmaǧyna qatysuyn qamtamasyz etu, sondai-aq olardyŋ pıkırın eskere otyryp, olardy belsendı jūmysqa, qoǧam ömırıne tartu bolyp tabylady. «Qazaqstan Respublikasyndaǧy sailau turaly» zaŋǧa Mäjılıs deputattyǧyna kandidat retınde tırkelgen kezde partiiadan kandidat mügedektıgı turaly kuälıktı mındettı türde ūsynuy turaly özgerıs engızılgen edı. Būl talaptar men özgerıster aspannan alynǧan joq, älem elderınde bar tüsınık, keŋınen qoldanylatyn täjıribe desek te bolady. Mysaly İzrail bilıgınde mümkındıgı şekteulı jandardyŋ sany öte köp. Batys Europa men AQŞ, Kanada jäne Australiiada da jeterlık.
Erekşe kütımdı qajet etetın, mümkındıgı şekteulı jandarǧa qamqorlyq körsetu boiynşa Europa elderı alda keledı. Qazaqstan būl elderden täjıribe jinap, üirenude. Bügıngı künı mümkındıgı şekteulı jandar Europanyŋ kinoteatrlaryna, kafelerı men meiramhanalaryna erkın bara alady, öitkenı būl oryndar arnaiy pandustarmen, avtomatty esıktermen, lifttermen jäne mümkındıgı şekteulı adamdardyŋ qolaisyzdyqty sezınbeuıne kömektesetın basqa da paidaly tehnikalyq şeşımdermen jabdyqtalǧan. Būl zaŋ deŋgeiındegı bizneske qoiylatyn talap. Qazaqstan da būl talaptardy engızıp jatyr. Eŋ aldymen pandustar men jol ötkelderın sol talaptarǧa sai etu şaralary ıske asuda. Ol boiynşa keŋes berıp, Europalyq qauymdastyq ökılderı de elge kelıp, tekserıs jürgızıp tūrady. Ärine, olqylyqtar da joq emes, alaidy jöndeu ıske asuda. Mysaly pandustar talapqa sai bolmai jatatyn jaittar bar. Ony qalypqa keltıru är azamattyŋ boryşy. Pandus ornatylǧan mekeme basşysyna eskertu jasau nemese arnaiy qūzyrly organdarǧa habarlama jıberuge bolady. Pandus talapqa sai jöndeledı. Däl sol siiaqty qoǧam mümkındıgı şekteulı jandarǧa arnalǧan belgı tūrǧan jerge öz kölıgın qoimaityn mädenietke de üirenu üstınde. Būl da mümkındıgı şekteulı jandarǧa körsetıletın bır qamqorlyq desek te bolady.
2001 jyly europalyqtar arasynda «mümkındıgı şekteulı jandar bolǧan kezde adamdar ne sezınedı» degen taqyrypta jürgızılgen sosiologiialyq saualnamalar adamdardyŋ 20%-ǧa juyǧy özın jaisyz sezınetının körsetken bolatyn. Degenmen, qalǧan respondentter mūny problema retınde qarastyrmaitynyn aitqan. Soŋǧy zertteuler būl körsetkıştıŋ bırte-bırte azaiyp bara jatqanyn körsettı jäne 2020 jylǧy zertteulerde būl körsetkış bar bolǧany 7 paiyzdy körsetken. Būl qoǧamda jürgızılgen tüsındırme jūmystaryna jäne memlekettıŋ qabyldaǧan zaŋdary men baǧdarlamalaryna tıkelei bailanysty. Qazaqstan būl taqyrypta auqymdy zertteulerdı älı jürgıze qoimady, alaida būl kün tärtıbınde bar mäsele. Zertteulerdıŋ nätijesıne sai äreket etu de özınıŋ jemısın bererı anyq.
Mümkındıgı şekteulı jandarǧa qamqorlyq körsetumen qatar, bılım beru, mamandyq iesı atanuǧa jaǧdai jasau maŋyzdy. Qazaqstan būl tūrǧydan ülken täjıribege ie emes. Sondyqtan Germaniianyŋ täjıribesıne jügıne alady. Germaniia ükımetı erekşe qorǧaudy qajet etetın jandardy äleumettık-eŋbektık oŋaltumen öte tiımdı ainalysady. Germaniia zeinetaqy töleuge qaraǧanda mamandandyrylǧan oqytu men jūmysqa ornalastyru äldeqaida tiımdı dep sanaidy. Är mümkındıgı şekteulı jannyŋ jaǧdaiy oǧan eŋ qolaily mamandyqty anyqtau üşın jeke qaralady. Odan keiın käsıbi beiımdelu, oqytu, qajet bolǧan jaǧdaida bılıktılıgın arttyru ıske asady. Jūmys beruşıler mūndai qyzmetkerlerdı jūmysqa aluǧa müddelı, öitkenı olar memleketten subsidiia alady. Mümkındıgı şekteulı jandardy oqytuǧa arnalǧan baǧdarlamalar ekı aidan ekı jylǧa deiın sozylady jäne taŋdalǧan mamandyqqa sai ıske asady. Būl maqsatta Germaniiada arnaiy 40-tan astam mamandyq türı belgılenıp alynǧan. Mıne būl Qazaqstan igeruı tiıs, bıluı qajet täjıribenıŋ bırı.
Elımız erekşe kütımdı qajet etetın jandardyŋ jaǧdaiyn jasauǧa baryn salyp keledı. Atqarylatyn, ıske asuǧa tiıs jūmys älı de köp. Jaŋa zaŋdar men tüzetuler mındettı türde olqylyqtardy eskere otyryp, olardy joiuǧa baǧyttaluy qajet. Mümkındıgı şekteulı jandardy qoǧamnyŋ teŋ jäne ajyramas bölıgı retınde qaraityn qoǧam qūra bılu basty mındet. Erekşe kütımdı qajet etetın jandar qabyldanǧan şaralar men atqarylatyn äreketterge bailanysty özderın qoǧamnyŋ senımdı bölıgı retınde sezınıp, fizikalyq jäne psihologiialyq kedergılerdı sezınbeuı qajet. Būl Jaŋa Qazaqstannyŋ da basty mındetınıŋ bırı.
«Adyrna» ūlttyq portaly
