Baqytjan Saterşinov

QR BǦM ǦK Filosofiia, saiasattanu jəne dıntanu instituty Dıntanu bölımınıŋ meŋgeruşısı, filosofiia ǧylymdarynyŋ doktory, professor, Qazaqstan Dıntanuşylar kongresınıŋ töraǧasy Qazaqstan Respublikasynyŋ dın salasyndaǧy memlekettık saiasatynyŋ 2017-2020 jyldarǧa arnalǧan tūjyrymdamasy 1. Dın salasyndaǧy memlekettık saiasattyŋ negızgı qaǧidattary men jalpy təsılderıne degen közqarasyŋyz? Elımızdı əmbebap jaŋǧyrtu – zaiyrly qazaqstandyq memlekettı damytudyŋ negızı. Ol evoliusiialyq jolmen, kezeŋ-kezeŋımen, būryn da, qazır de QR Prezidentınıŋ jürgızıp otyrǧan əleumettık, ekonomikalyq jəne saiasi reformalarynyŋ baǧyty arnasynda jüzege asyryluda. Jaŋǧyrtudyŋ maŋyzdy yqpaldarynyŋ bırı egemendı damu barysynda tübegeilı özgerısterge ūşyraǧan onyŋ ruhani, ideologiialyq, dünietanymdyq negızı bolyp tabylady. Al dın bolsa, osy atalǧan negızderdıŋ qūramdas bölıgı bolyp tabylady. Bügınderı bız əlemnıŋ tüpkır-tüpkırınde dıni problemalardyŋ özektı boluynyŋ kuəgerı bolyp otyrmyz, sondyqtan dın Qazaqstan Respublikasynyŋ da ışkı jəne syrtqy saiasatynyŋ qomaqty faktoryna ainaldy. Keide radikalizmmen şektesıp jatatyn jat jerlık dıni ideologiia ruhani ızdenıske degen sūranysty öz müddesıne būryp, dındarlardyŋ, əsırese jastardyŋ dıni sanasy men dıni praktikasyna enıp, eldegı dıni bıregeilıkke nūqsan keltırıp jatqan jaǧdailar bar. Dıni senım men közqarastar adamnyŋ subektivtı şeŋberınen şyǧyp, öz pıkırın özgege, qoǧamdyq qatynastar men memlekettık ısterge taŋuǧa tyrysatyn ürdıs baiqalady. Būl rette dın salasynda dūrys jəne tiımdı memlekettık saiasatty qalyptastyru öte maŋyzdy mındetterdıŋ bırı bolyp sanalady. Ötken jyldyŋ mausym aiynda qabyldanǧan «Qazaqstan Respublikasynyŋ dın salasyndaǧy memlekettık saiasatynyŋ 2017-2020 jyldarǧa arnalǧan tūjyrymdamasynyŋ zamanaui özektılıgı eşqandai kümən tudyrmaidy. Orta merzımge arnalǧan dın salasyndaǧy memlekettık saiasattyŋ negızgı baǧyt-baǧdary körsetılgen tūjyrymdamada memlekettık-konfessiialyq jəne konfessiialar arasyndaǧy qarym-qatynastardy jetıldıru, memlekettıŋ zaiyrlylyq qaǧidattaryn nyǧaitu, dındı destruktivtı maqsatta qoldanuǧa jol bermeu siiaqty memlekettıŋ naqty mındetterı sipattalǧany meilınşe maŋyzdy. Köpşılıktıŋ nazaryna ūsynylǧan būl Tūjyrymdama Qazaqstandyq qoǧamdaǧy qazırgı dıni ahualdy aiǧaqtaidy jəne sonymen qatar, ol bolaşaqqa baǧdarlanǧan. Tūjyrymdama qazırgı Qazaqstandyq qoǧamdaǧy dınnıŋ negızgı paradigmaldyq ölşemın beineleidı, dıni üderısterge yqpal etudegı memlekettık saiasattyŋ konseptualdy tūǧyrlaryn qamtamasyz etedı, memleket pen dın araqatynasy jəne dınderaralyq kelısımnıŋ qazaqstandyq ülgısın odan ary tiımdı jetıldırudı közdeidı. Tūjyrymdamada dıni saladaǧy aǧymdyq ahual meilınşe anyq ərı dəl saraptalǧan, onda dıni ahualdyŋ «məselelık aimaqtary» aiqyndalyp, negızgı ürdıster belgılengen, əsırese memlekettıŋ zaiyrly tūǧyrlaryn nyǧaitu men dındı būrys maqsattarǧa paidalanuǧa jol bermeuge qatysty memlekettık saiasattyŋ bolaşaq baǧdarlary anyqtalǧan. Negızgı ūstyndary men basty təsılderı memlekettık jəne qoǧamdyq bolmystyŋ ərqily salalaryndaǧy dın salasyna qatysty memlekettık saiasattyŋ jürgızetın keşendı şaralaryn eskere otyryp baiandalǧan. Destruktivtı dıni aǧymdardyŋ əreketın beitaraptandyru men dıni ekstremizmnıŋ ideologiiasyna qarsy tūrudyŋ jalpymemlekettık jüiesıne erekşe köŋıl bölıngen. Tūtastai alǧanda tūjyrymdamanyŋ mətını ǧylymi ūstamdylyǧymen, qisyndy negızdılıgımen jəne praktikalyq maŋyzdylyǧymen erekşelenedı. 2. Dın salasyndaǧy memlekettık saiasattyŋ 2017-2020 jyldarǧa arnalǧan tūjyrymdamadan kütıletın nətijeler? Atalmyş Tūjyrymdama qoǧamdyq pıkırde qyzu talqylandy. Atap aitqanda, eldegı azamattyq qoǧam instituttarynyŋ bırı retınde Qazaqstan «Dıntanuşylar kongresı», ǧylymi mekeme retınde QR BǦM ǦK Filosofiia, saiasattanu jəne dıntanu instituty jəne taldau ortalyǧy retınde «Qazaqstandaǧy terrorizm men ekstremizm problemalaryn zertteu ortalyǧy» belsene atsalysty. Qazaqstan Respublikasynyŋ dın salasyndaǧy memlekettık saiasatynyŋ 2017-2020 jyldarǧa arnalǧan tūjyrymdamasy dəstürlı qūndylyqtarǧa süienumen qatar, jaŋaşyldyqqa aşyqtyǧyn bıldıre otyryp, qazırgı zamannyŋ töndıretın qaterıne laiyqty jauap bere alatyndai qoǧamdy toptastyruǧa özındık ülesın qosady. Tūjyrymdama bırqatar normativtık qūqyqtyq aktıler arqyly jüzege asyrylady, olardyŋ tızımı berılgen. Tūjyrymdamany ıske asyrudyŋ ekı kezeŋı (2017-2018 i 2019-2020 jj.) mynadai nətijeler kütıledı: 1) Dın salasyndaǧy memlekettık saiasatty halyqtyŋ qoldau deŋgeiı artatyn bolady; 2) Memleket damuyndyǧy zaiyrlylyq qaǧidattaryn halyqtyŋ qoldauynyŋ deŋgeiı ösetın bolady; 3) Dıni ekstremizm men onyŋ destruktivtı ideologiiasyna qarsy tūru boiynşa halyqtyŋ habardarlyǧy molaiady. Tūjyrymdamanyŋ ruhy men qarpıne səikes, teŋestırılgen strategiia saqtalǧan, onda qūndylyqtardyŋ zaiyrly adamgerşılık jüiesıne qaişy kelmeitın ruhani-adamgerşılık paradigma retındegı dınnıŋ jaǧymdy əleuetı modernizasiialyq (jaŋǧyrtuşylyq) əleumettık-ekonomikalyq reformatorlyq baǧytqa oŋ yqpal etedı. Dın qazaqstandyqtardyŋ əleumettık-saiasi ömırıne syrttan agressiialyq türde engen jaŋaşyldyqtar jaǧdaiynda ruhani amortizator qyzmetın atqara alady. Memleket, öz kezegınde, ruhani qauıpsızdık strategiiasyn tüzıp, tūraqsyzdandyrudyŋ saiasi qūraly retınde dındı paidalanuǧa tyrysuşylyqpen bailanysty qazırgı syn-qaterlerge aldyn ala laiyqty jauap bere aluy tiıs. Tūjyrymdamada memlekettık basqaru men memlekettık qyzmet, bılım beru, mədeniet, BAQ, densaulyq saqtau, sport jüielerın qosa alǧandaǧy dın salasyndaǧy memlekettık saiasattyŋ basym baǧyttary anyq jəne naqty körsetılgen. Tūjyrymda memlekettık-konfessiialyq qarym-qatynastardy jaŋa deŋgeige şyǧarady degen ümıtımız bar. Sonymen qatar, tūjyrymdamany naqty jüzege asyru memlekettıŋ dıni bırlestıktermen qarym-qatynasyndaǧy innovasiialyq ülgını qūru üşın alǧyşarttar qalyptastyrady degen oidamyz. Negızgı küş-jıger qazaqstandyq memleket pen qoǧamnyŋ zaiyrlylyq qaǧidattaryn ərı qarai nyǧaituǧa baǧyttalatyn bolady.