«Tabiǧaty sūlu, körkem Almaty» degen äspetteuge laiyq Oŋtüstık Astana ekologiialyq problemalardan arylmai-aq qoidy. «Qazgidromet» taratqan mälımetke sensek, 27 qyrküiek pen 3 qazan aralyǧynda auasy eŋ köp lastanǧan qalalar üştıgınde Astana, Qaraǧandy jäne Almaty tūr. Atalǧan merzım ışınde Almaty qalasynda auadaǧy konsentrasiialardyŋ rūqsat etılgen şekten asyp ketken 123 jaǧdaiy tırkelıptı.
Qalany basqan qara tütın, las aua Almatyny zauyt-fabrikasy köp industriialdy ortalyqtarmen para-par etkenı köp jyldan berı aitylyp ta, jazylyp ta keledı. Söite tūra, Almaty qalasynyŋ 2022-2024 jj arnalǧan biudjetınde ekologiiaǧa bölıngen qarajattyŋ naqty somasyna bıle almadyq. «Auyl şaruaşylyǧy, su, orman, balyq şaruaşylyǧy, erekşe qorǧalatyn tabiǧi aimaqtardyŋ, qorşaǧan orta men januarlar älemın qorǧau, jer qatynastary şyǧyndary 14 539 824 myŋ teŋge somasynda bekıtılsın», delıngen qūjatta.
Aitpaǧymyz, naqty ekologiialyq mäselelerdı şeşuge biudjet qarajatynan qanşa aqşa bölınetını anyq körsetılmeptı.
Pavlodarǧa saparynda Almatydaǧy tramvai jelılerı joiylyp, relsterı alynyp tastalǧanyn qynjyla eske alǧan Prezident Qasym-Jomart Toqaev ta megapolistıŋ ekologiialyq mäselesın nazardan tys qaldyrǧan emes.
Degenmen, qaladaǧy aua sapasy qorşaǧan ortanyŋ jalǧyz problemasy emes. Almatynyŋ ainalasynan stihiialy qoqys poligondaryn jiı kezdestıruge bolady. Būl - Almaty qalasynyŋ äkımı Erbolat Dosaevtyŋ nazarynan tys qaldy dep te aita almaimyz, osy jyly 9-säuır künı jalpy qalalyq senbılık ötıp, qala äkımımen qatar 60 myŋǧa juyq tūrǧyn qatysyp, 11 myŋ tonnaǧa juyq qoqys jinalǧany turaly habarlanǧan edı. Sonymen qatar 10-qazan künı Äl-Farabi atyndaǧy Qazaq Ūlttyq Universitetınıŋ studentterı men oqytuşylary – barlyǧy tört myŋ adam, EcoStudentKZ respublikalyq chellendjıne qatysyp, Butakovka şatqaly men Kök Jailau üstırtın qoqys pen japyraq qaldyǧynan tazartyp, 80 tekşe metr qoqys şyǧarǧan bolatyn.
Degenmen, mūndai bır rettık şaralar qalanyŋ ekologiialyq mäselelerın tübegeilı şeşuge qauqarsyz sekıldı. Aita ketu kerek, Almaty maŋyndaǧy taular Ile Alatau memlekettık ūlttyq parkınıŋ qaramaǧynda bolǧandyqtan, sonymen qatar turisterdıŋ jiı baratyn oryndary da köp bolǧandyqtan, ol aimaqtyŋ qoqystan taza boluyna ünemı köŋıl bölınıp otyrady.
Ūlttyq saiabaq aumaǧyna kırmeitın (Ūlttyq saiabaqtyŋ ūzyndyǧy 120 şaqyrym, enı 30 şaqyrymǧa sozylyp jatyr), qala aumaǧy sanala tūra äkım-qaralardyŋ nazarynan tys qalyp, qoqys basqan aimaqtar bar.
Sonyŋ bırı «Iýnnat» kölı aumaǧy. Zhatpa.kz jastar saitynyŋ erıktılerı arnaiy baryp, köldıŋ qandai jaǧdaiǧa duşar bolǧanyn körıp qaitty. Keibır derekterde ejelgı atauy – Qamyssai dep jazylǧan. Al, «Iýnnat» ataluyna köl maŋynda Keŋes däuırınde bolǧan «Iýnnyi naturalist» pioner lagerı sebepker bolsa kerek. Köktöbeden şyǧysqa qarai bırneşe sai bar. Alǧaşqysy Kölsai atalady, mūnda osy attas auyl ornalasqan, odan ärı taǧy örleseŋız ainalasyn qamys pen tal kömkergen şaǧyn ǧana kölge kezdesesız. «Iýnnat» kölı osy.
Iýnnat kölı
«Kölsai» auylynyŋ tūrǧyny Andrei esımdı azamattyŋ aituynşa 30 jyldai būryn būl kölge şomylu da, balyq aulau mümkın bolǧan eken.
Al, qazır kölden görı aumaǧy ülkendeu şalşyq suǧa ainalǧandai. Öitkenı sudyŋ tübı de, ainalasy da taza emes. Balyq aulauǧa da, şomyluǧa da tiym salynǧan. Köldıŋ jarty aumaǧyna deiın biık dual qorşau tūrǧanyna qarap, jeke menşıkke ötıp ketken be degen kümän tuady.
Ädette mūnda velosportty serık etkender keledı. Öitkenı osy kölden bökterlei köterılıp, velosipedpen Butakovka şatqalyna deiın jetuge bolatyn baǧyt bar.
Äleumettık jelılerdegı jazbalardy şolsaq, 2020 jylǧy karantin tūsynda, sol uaqytqa deiın köpşılık üşın beimälım bolyp kelgen būl kölge keluşıler qarasy artqan sekıldı. Köldı jäne ony ainala qorşaǧan jasyl jelek pen tūmsa tynyştyqty tamaşalauşylar sany qazır de azaimaǧan sekıldı. Alaida, mūnda demaluǧa emes qoqys tastauǧa keletındei, barlyǧy.
Köldıŋ ainalasynda keluşıler üşın eşbır jaǧdai jasalmaǧan, otyratyn oryndar da, qoqys jäşıkterı de joq. Degenmen, būl da ekoziiankesterdı aqtaityn argument emes ekenı de aian.
«Iýnnat» kölıne Dostyq daŋǧylynan joǧary, Oŋdasynov köşesı arqyly jäne Äl-Farabi daŋǧylyna şyǧatyn ainalma jol arqyly «Kölsai» auylyn basyp ötıp te baruǧa bolady. Alaida, qai taraptan bolsa de keluşıler nazaryn audaratyn taǧy bır oryn bar. Ol, äigılı «Köktöbe» mūnarasyn tu syrtynan tamaşalau mümkındıgın syilaityn alaŋqai.
Ädemı körınıstı mūnaranyŋ ar jaǧynda mūnartyp tūrǧan qara tütın ǧana būzyp tūrǧan joq. «Köktöbege» köz salatyn alaŋqaidyŋ özı turisterdı qyzyqtyrar oryn emes, stihiialy qoqys poligonyna ainalǧan. Qol sozym jerde Almaty qalasy, Medeu audanyna qarasty «Kölsai» auyly tūr.
Bır sözben aitqanda, «Iýnnat» kölı men Kölsai auyly qoqysqa bylyǧyp jatqandai äser qaldyrady
«Kölsai» auylynan qalaǧa şyǧar tūsynan taǧy bır qoqys poligonyn baiqauǧa bolady. Bız kelgende mūnda balalyǧy «Iýnnat» kölıne şomylumen ötken Andrei esımdı jergılıktı tūrǧyn temır qaldyqtaryn terıp jür eken. Suretke tüsıruımızge qarsy boldy.
Onyŋ aituynşa mūnaranyŋ däl astynda qūrylys qaldyqtary poligonynyŋ paida bolǧanyna bırneşe jyl bolǧan. Qazır būrynǧysynan azaiypty. Sonyŋ özınde bırneşe töbeşıktı köruge bolady. Al, Andrei bır qap temır-tersek jinap alypty. Şaşylǧan qoqys tömendegı aiadai būlaqty lastap jatyr.
Osylaişa, Almatynyŋ körkı bolǧan «Köktöbe» tu syrtyndaǧy qoqysty qöpşılık közınen jasyru üşın tūrǧandai.
Al, bır kezderı ainalasyn qamys pen qoqys basqan «Iýnnat» kölı qarausyz qalǧan jetımnıŋ küiın keşude.
«Iýnnat» kölıne barar jolda şaşylǧan qoqys
Almatynyŋ tübındegı köldı saqtai almasaq, basqa öŋırler turaly söz qozǧaudyŋ özı artyq.
