Qytaidaǧy "baqytty ömır keşıp jatqan" jandar azaia ma?

2019 jyldyŋ alǧaşqy aptasynda Qytai bilıgı bır top şeteldık jurnalist pen diplomatty Şynjaŋdaǧy saiasi üirenu lagerlerıne apardy. Oǧan Reseidıŋ, İndoneziianyŋ, Ündıstannyŋ, Tailandtyŋ, Qazaqstannyŋ diplomattary qatysqan. Būl turaly Reuters tılşısı "Qytai Şynjaŋdaǧy "bılım" ortalyqtarynyŋ jūmysyn bäseŋdetedı, bıraq lagerlerdı joimaidy" degen maqalasynda jazdy. Olar än aityp, bi bilegen jäne sabaq oqyp jatqan "tärbielenuşılerdı" aralaǧannan keiın mūndaǧy kompartiianyŋ ökılı Şüi Hairoŋmen (Xu Hairong) bırge qonaqasyda bolǧan. Şüi: "Şetelde tarap jatqan Şyŋjaŋ turaly aqparattyŋ barlyǧy jalǧan. Bız, kommunistık partiianyŋ Şynjaŋdaǧy bas hatşysy Chyn Changomen bırlıkte jaqsy ömır üşın jūmys ıstep jatyrmyz" – deptı. Byltyr batystyŋ 15 elşısı "Qytaidaǧy azşylyqtarǧa jasalyp jatqan qysym" boiynşa Şynjaŋ kompartiiasynyŋ bas hatşysy Chyn Chuangomen kezdesudı talap etken-dı. 7 qaŋtarda Qytai bilıgı BŪŪ ökılderın qabyldaitynyn habarlady. Al Human Rights Watch (HRW) halyqaralyq ūiymy ötken jylǧy esebınde Qytaidaǧy "qaita tärbieleu ortalyqtaryndaǧy" adam tözgısız jaǧdai turaly mälımdeme jasaǧan.

Qaŋtardyŋ 5 künı Beijıŋde ötken İslam qauymdastyǧynyŋ 8 - jinalysynda Qytai bilıgı "İslamdy qytailandyru" turaly 5 jylǧa arnalǧan baǧdarlamany qabyldady.

---

Oqi otyryŋyz: Qytaidyŋ qūpiia lagerlerınıŋ şynaiy kespırı. VVS tılşısı zertteuınıŋ ızımen

"Qytaida mäjbürlı eŋbekke tartylǧandar" turaly aqparat köbeidı

The New York Times agenttıgınıŋ Şiaŋgaŋdaǧy (Gankong) tılşısı Austin Ramzy osy mazmūndy öz zertteuın jariialady. Onda: "Şynjaŋdaǧy lagerde otyrǧan jüz myŋdaǧan mūsylmandardy dıni senımnen bas tartqyzdy. Olardy täubege keludıŋ jäne jaqsy jūmys ıstep aqşa tabudyŋ ülgısı retınde teledidardan körsettı. Üilerıne qaitarmai lagerde aşylǧan nemese oǧan jaqyn jerdegı zauyt-fabrikalarda jūmys ısteuge mäjbürlegen" – dep jazady.

Būl uäjdı Qazaqstandaǧy Atajūrt erıktılerınıŋ belsendısı Serıkjan Bıläşūly da rastady: – Qazır Qytaida qandastarymyz da mäjbürlı eŋbekke tartylyp jatyr. Lagerden bosaǧandardy arzan eŋbekküş retınde paidalanyp, olardy osylai baqylauda ūstap otyr. Äsırese artynda sūrauşysy joqtardy. Mäselen, Qytai türmesınde otyrǧan Qazaqstan azamatşasy Mūhtarqan Anargül özın ışkı Qytaidaǧy zauytqa jūmysqa ketuı mümkın ekenın, qūtqaruyn ötınıp sälem aityp otyr. Būdan basqa da dälelderımız köp – deidı.

Mäjbürlı eŋbek önımderı älemnıŋ qarsylyǧyn tudyruda

Austin Ramzy-dyŋ jazuynşa lagerde bolǧan Sofiia Tolybaiqyzynyŋ kılem fabrikasynda, Äbıl Amantai (37 jasta) toqyma fabrikasynda aiyna $95-ǧa jūmys ıstegen, al 25 jastaǧy Nūral Razilanyŋ lagerde bır jyl bolǧannan keiın kiım zauytyna jıberılgen. Qytai toqyma jäne tıgın öndırısı keŋesınıŋ prezidentı Sun Rüijy (Sun Ruizhe) myrzanyŋ būrynǧy jazbalarynda Şynjaŋda jüz myŋdaǧan adamdy jūmysqa tartu turaly aqpardyŋ barlyǧyn alǧa tartqan. Onda tūrmysy tömen azamattardy, tūtqyndar men olardyŋ tuystaryn jūmysqa tartu közdelgen eken. Tıpten, Qytai telearnalary lagerlerdı nasihattaǧanda körsetken Qotan Tida fabrikasy öndırgen kiımderdı Soltüstık Karolinadaǧy Badger Sportswear kompaniiasynyŋ satyp alǧany belgılı boldy.

Kömek sūrau hatyndaǧy söz: "Būl kiım Şui Jou Türmesındegı zauyttan şyǧady, jūmys uaqyty – aiyna 300 saǧat, ailyǧymyz – neşe on iuan. Elektr tok joldaryn da şyǧaramyz.11 türmede adamdardy qinap öltıru jäne mügedek qylu faktısı bar. Osy hatymdy Halyqaralyq ūiymdarǧa jıberulerıŋızdı ötınıp sūraimyn. Qytaidyŋ tauarlarynda mäjürlı eŋbekke salynǧandaryna qataŋ tekseru boluyn sūraimyn. Türmemen ıstesetın käsıp oryndary: Hua uei, Joŋ şiŋ, Şiiau Mi, Liian Şiaŋ qatarly. Menıŋ atym – Jaŋ u, qylmyskerlık nömırım: 0539-7538875. Basymdy ölımge tıgıp sızderge osy aqparatty jıberıp otyrmyn, halyqaralyq ūiymdardyŋ aralasuyn sūraimyn. SOS! SOS! SOS!"

Can-Fransiskodaǧy Dui Hua qorynyŋ negızın qalauşy Jon Kemm (John Kamm) būndai mäjbürlı eŋbek paidalanylǧan zauattardyŋ tauaryn şekteudı jäne tekserudı sūraǧan. Būl mäsele batys elderınıŋ narazylyǧyn tudyryp otyr.

"Qauıpsızdıktıŋ sary beldeuı"

Qytai tarapy Kanadanyŋ ekı azamatyn ūstaǧan. Būl Huawei kompaniiasynyŋ direktorlarynyŋ bırı Myŋ Uanjou (孟晚舟 – Meng Wanzhou) AQŞ-tyŋ ötınışımen Kanada da ūstalǧannan keiın şyqty. Qytai Myŋdy zaŋsyz ūstap otyr dep sanaidy. Osyǧan orai AQŞ bastaǧan bır bölım batys elderı qytaidy "turister baruǧa qauıptı" dep sanap, sary jolaqty qauıpsızdık belgısın engızgen.

---

Oqi otyryŋyz: Qytaidaǧy qazaq mäselesı: Qytaiǧa barǧan delegasiia ne deidı? Mäselenıŋ mänı nede?

---

5 mln kompaniia nege jabyldy?

Byltyr jyl soŋynda Qytaidyŋ aqparat qūraldary AQŞ pen aradaǧy sauda soǧysynan osynşa kompaniianyŋ küirep, on mln-daǧan jūmyssyzdyŋ paida bolǧanyn jariialady.

Erjan Mūqan, qytaitanuşy: – 2016-2017 jyldary Qytaida 30 mln-nan astam kompaniia jūmys ıstep tūrǧan. Soŋǧy mälımetterge qaraǧanda biyl taǧy da 5-10 mln kompaniianyŋ qūrdymǧa ketuı mümkın. Basty sebep – şetel bazaryn qamtuǧa baǧyttalǧan öndırıs, iaǧni AQŞ-tyŋ sanksiiasynan keiın älemdık bazarǧa şyǧatyn mümkındık azaiyp, kompaniialar qūlady. Tıpten, üi-qūrylys naryǧy da toqyrady. Qytaidyŋ salyq kırısınıŋ 60%-ı, jūmyspen qamtudyŋ 70%-ı jekelık käsıporyndardyŋ moinynda ekenın eskeruı kerek. Endı bır jaǧynan, AQŞ-pen aradaǧy teketıres köptegen kompaniialardyŋ Qytaidan ketuıne sebep boldy. Tıpten, qytaidyŋ özderı de ketıp jatyr, – deidı.

Tramptyŋ pıkırınşe, Qytai ǧylymi patentterdı, ziiatkerlık menşıktı ūrlau arqyly AQŞ-qa 220-600 mlrd dollar aralyǧynda şyǧyn keltırıp otyr. Sol üşın 2018 jyly qytailyq Huawei, ZTE önımdırın AQŞ-qa kırgızuge tiym saldy ärı olardy mikrochiptermen qamtudy toqtatty. Qytai kompaniialarynyŋ AQŞ-taǧy sauda-sattyǧyn da şektedı. Byltyr säuırde AQŞ qūny 50 mlrd dollar Qytaidan keletın 1300 tauar türıne keden salyǧyn 25%-ǧa köterdı. Keiın būl şekteu kölemı 200 mlrd dollarlyq tauarǧa jettı. Tıpten," 500 mlrd dollardy" közdep otyrǧanyn Tramp bırneşe ret eskertkenı belgılı.

---

Oqi otyryŋyz: Sairagül ısı nege şeşılmei jatyr? Tiıstı organdar ne deidı?

---

Qytai eŋbekküştı ışkı naryqqa baǧyttap jatyr

Qytai tarapy jauap retınde qūny 60 mlrd dollar kölemındegı AQŞ tauaryna qosymşa keden salyǧyn engızdı. Sonymen bırge keibır şekteu şaralaryn da qolǧa aldy. Erjan Mūhan: – Qytai bilıgı jekelık orta jäne şaǧyn biznestı qūtqaruǧa asyqpasa da, memlekettık ielıktegı kompaniialarǧa kömek qolyn sozdy. Jabylǧandarynan şyǧyp qalǧandardy jūmyspen qamtudyŋ jaŋa strategiiasyn engıze bastady. Iаǧni "eŋbekküştı auylǧa būru" baǧdarlamasyn jasap, ışkı naryqqa bettegen öndırıstı damytudy qolǧa aldy, – deidı.

Sauda soǧysynyŋ jaŋa kezeŋı bastaluy mümkın

"AQŞ-ty Europa men Şyǧys Aziia elderı qoldaidy. Būl Qytai ekonomikasyn qūrsaulauǧa mümkındık beredı" deitınder bar. Braziliiada ötken ülken jiyrma liderlerınıŋ samitınde kezdesken ekı el basşylary 90 kündık tynyştyq jariialady. Osy merzım ışınde kelıse almasa nauryzdan bastap AQŞ salyq kölemı men salyq salatyn tauarlar türın taǧy köbeitpek.

Kezdesude D.Tramp jalpy qūny 200 milliard AQŞ dollaryna deiıngı önımge qoiylatyn tariftı 2019 jylǧy 1 qaŋtardan bastap 10 prosentten 25-ke deiın arttyrmauǧa kelıstı. AQŞ prezidentı Tvitter arqyly jasaǧan mälımdemesınde Beijıŋnıŋ amerika avtomobilderıne salyq şaralaryn özgertetının bıldırdı.

AQŞ qorǧanys salasy men syrtqy saiasatyn Qytaiǧa baǧyttap otyr

2019 jyly 2 qaŋtarda Aqüide ötken jabyq jinalysta Qorǧanys minstrınıŋ mındetın atqaruşy Patrik Şanahan (Patrick Shanahan) Qytaidyŋ basty nazarda bolatynyn eskertıp: "Bız aǧymdaǧy operasiialarǧa nazar audarǧan kezde Qytaidy, Qytaidy jäne Qytaidy eske alamyz" – dedı. 4 qaŋtarda AQŞ Qorǧanys ministrı bolyp Jim Uebb (Jim Webb) taǧaiyndalǧany belgılı boldy. Ol turaly Tramp Tvitter paraqşasynda habarlady.

Taivan mäselesı uşyǧyp barady

Şi Jinpiŋ qaŋtardyŋ 2 künı Taivandaǧy otandastarǧa arnalǧan Ündeudıŋ 40 jyldyǧyna orai söilegen sözınde: "Taivan – bızdıŋ bölınbes bölşegımız. Bız "bır elde ekı tüzım" aiasynda beibıt bırlıkke keluımız kerek. Sonda mäŋgılık beibıtşılıkke kepıldık etemız" – degen bolatyn. Şi töraǧa Taivanǧa qaru qoldanu mäselesın de joqqa şyǧarmaitynyn mälımdegen.

Taivan prezidentı Sai İıŋvın (蔡英文 – Cai Yingwen): "Bız demokratiiany, adamdyq qūqyqty qoldaityn barlyq elderden kömektesudı, Qytaidan qorǧaudy sūraimyz. Qytai Taivanǧa şabuyl jasasa taivandyqtar öz erkındıkterı üşın küresedı. Qytai Taivannan keiın taǧy qaisy elge basyp kıretının oilap körıŋızder" – dep jariialaǧan bolatyn.

2019 jyly 7 qaŋtarda AQŞ äskeri kemelerı Qytai öz territoriiasy sanaityn oŋtüstık qytai teŋızındegı Parasel (Şişa) top aralyna kırgen. AQŞ ökılınıŋ aituynşa Halyqaralyq teŋız aidynyndaǧy qūqyqty saqtap, kedergısız qatynasty qorǧau üşın osyndai qadamǧa barǧan. Al Qytai tarapy AQŞ-ty öz ielıgındegı teŋız aumaǧyna 12 milge deiın kırdı dep aiyptady. Byltyr qyrküiekte AQŞ Taivanǧa qūny 330 mln dollar bolatyn qaru-jaraq bergen. Sonymen bırge Taivan būǧazyna äskeri kemelerın üş märte kırgızgen bolatyn.

"Qytaidyŋ Taivandy basyp aluy mümkın be? Taivannan keiın kımge köz tıgude?" degen saualdy saiasatker Dos Köşım aǧamyzǧa da qoiǧan edık: – Taivan men basqa elderdı salystyruǧa bolmaidy dep oilaimyn. Taivan – tarihi qytai jerı. Qytai da talai näubet körıp, öz elınıŋ bostandyǧy üşın küresıp, san jyldar azamat soǧysyn bastarynan ötkızgen, jerlerı de saiasattyŋ qūrbany bolyp, san ret tılımdelgen, bölşektengen, bölıngen elderdıŋ bırı ekenın ūmytpalyq. Sondyqtan "basyp alu" men "köz tıgu" degen söz tırkesterı būl ekı elge ("bır el – ekı memlekettık jüie") kelıŋkıremeidı.

Sai İıŋvın 6 qaŋtarda Taibide: "Eger Qytai bilıgı demokratiiaǧa bettese, adamdyq qūqyqty qorǧasa jäne Taivanǧa qaru qoldanudan bas tartsa kezdesuge daiyn" – degen. Alaida Qytai tarapynan älı jauap bolmaǧan.

AQŞ Siriia men Auǧanstannan şyǧarǧan armiiasyn Qytai teŋızıne kırgıze me?

Ömırhan Altyn, germaniialyq qūqyq qorǧauşy, saiasatker: – Siriia men Auǧanstannan da maŋyzdy mäsele – ärine, Qytai qaupı. AQŞ Taivan, Filippin, Malaiziia siiaqty şyǧys oŋtüstık aziia elderınıŋ ötınışı men özınıŋ osy aimaqtaǧy yqpalyn saqtau üşın jantalasyp jatyr. Tynyq mūhitta jasandy aral salyp, äskeri baza ornata bastaǧan Qytaiǧa qarsy saiasat kerek ekenı belgılı. Onyŋ üstıne jylyna 5 trillion tonna tauar tasymaldanatyn teŋız jolyn baqylau öte maŋyzdy. Qazır būl teŋyz ailaǧyn baqylauǧa Britaniia jäne Fransiia äskeri kemelerı de qatysyp keledı. AQŞ äskeri şyǧyndy ünemdep, teŋız joldaryndaǧy kedergılerdı retteudı közdep otyrǧan syŋaily.

AQŞ bastaǧan batys elderı Qytaidy toqtata ala ma? Orys pen qytai nege odaqtasuǧa asyqpai otyr? Dos Köşım: – AQŞ – Qytaidyŋ eŋ basty jäne bırden-bır bäsekelesı. Alaida, bäsekelestık, qūdaiǧa şükır, älı jaulyqqa ūlasqan joq. Özderınıŋ ūlttyq (memlekettık) müddesı üşın ekı el de özara qarym-qatynastaryn toqtatqan emes. Keide qatty, keide jūmsaq kikıljıŋder bolyp tūrady. Ärine, bır ǧana AQŞ Qytaidy "toqtata" almaidy, bıraq älemdık deŋgeidegı talappen Qytaidyŋ sanasuyna tura keledı. Orys pen qytaidy jaqyndastyryp otyrǧan mäsele – ekeuınıŋ de AQŞ-qa qarsylyǧy der edım. Basqa jaǧynan būlar ekı bölek saiasat ūstanyp otyr.

AQŞ Vise-Prezidentı Maik Pens (Mike Pence) 2018 jyly 4 qazanda jasaǧan baiandamasynda "Qytai – eŋ qauıptı el" dep jariialady. Qytaidyŋ uädelerdı oryndamaumen qoimai dın men ūlttarǧa qarata adamdyq qūqyqty taptap otyrǧanyn aiausyz synǧa alǧan bolatyn.

Qytai kompartiiasynyŋ jauy – dın be, pantürkışıldık pe?

Būl – Qazaqstanǧa da kümänmen qaraityndyǧynyŋ maŋyzdy sebebı. Ömırhan Altyn: – Qytai aldymen Işkı Moŋǧol avtonomiialy ölkesı mäselesın eş ün şyǧartpai qataŋ türde jüzege asyrdy. Ekınşı kezekte Tibettı tūmşalady. 2013 jyldan bastan Şynjaŋ ölkesıne atalmyş saiasatty jüzege asyruǧa osy ölkelerdı tynyştandyruda eŋbek sıŋırgen Chyn Chuango bastaǧan basşylar tartyldy. Bırınşıden, dıni bülınuşılıktı syltau etu arqyly mūsylman halyqtardy senımınen aiyryp, qytailandyrudy myqtap qolǧa aldy. Būl – kommunistık saiasattyŋ būljymas baǧyty. Ekınşıden, Şynjaŋdaǧy türkı tektı halyqtardyŋ Orta Aziiaǧa barys-kelısınen alaŋdaidy. Onyŋ üstıne Auǧanstan sekıldı mazasyz aimaq taǧy bar.

---

Oqi otyryŋyz: Sairagül ısı: Qytai men Qazaqstannyŋ arasyn aşa ma?

---

Qytai qazaqtarǧa qysymdy jeŋıldettı me?

Ötken aptada Şynjaŋ ölkesınıŋ basşysy Şökırät Zäkır: – "Şynjaŋ ölkesı BŪŪ sarapşylarynyŋ keluın qarsy alady. Sonymen bırge "qaita tärbieleu lagerlerıne" baryp körulerıne bolady. Ol üşın naqty ärı ädılettı türde baǧa berulerı kerek" – dep jariialady. Soŋǧy kezde Qytai saiasi üirenu lagerlerınen şyqqan qandastarymyz turaly aqparat köbeidı.

Būl – Qazaqstandaǧy narazylyqty bäseŋdetu üşın jasalǧan şara emes pe?Dos Köşım: – Ärine, ol da bar. Bıraq, menıŋşe, "qazaqtardyŋ narazylyǧy" emes, qytaidy özderınıŋ ǧasyr jospary – "Jıbek joly" ekonomikalyq beldeuı" mäselesı oilandyryp otyr dep oilaimyn. Soŋǧy uaqytta būl jobanyŋ jüzege asuy bäseŋdei bastady. Keibır elder Qytaidyŋ būl jobasyna qosylmaityndaryn da mälımdedı. Sol uaqytta Europaǧa negızgı jol bolyp tabylatyn Qazaqstanmen tūraqtylyq ornata almasa, ekonomikalyq jobanyŋ jüzege asuyna kedergı bolary anyq.

Dos aǧamyzdyŋ pıkırınşe Qytaidaǧy qandastarymyzdyŋ pasporttaryn alyp qoiu, elıne qaitarmau – az ūlttardy qorqynyşta ūstaudyŋ qarapaiym täsılı.

"Qytai Keŋes Odaǧy kezındegı ūlt saiasatyn jürgızıp otyr"

"Qytaidaǧy dıni mäselenı joiudyŋ bırden bır joly – ūltty qūrtu nemese sıŋıru. Qazırgı halyqaralyq ūiymdar men memleketterdıŋ Qytaiǧa qysymy – uaqytşa mäsele. Eŋ maŋyzdysy ūlttardy qūrtu arqyly Qytaidyŋ mäŋgılık bolaşaǧyn kepıldendıru kerek" degenge qalai qaraisyz? Dos Köşım: – Üş pıkır... Bırınşıden, dın – ūltty bırıktıruşı faktorlardyŋ bırı, mümkın, bıregeiı. Qytai mūsylman dınınıŋ radikaldy boluynan qorqady. Separatizmnıŋ de bır qūraly – dın. Sondyqtan, Qytaida dıni mäselege erekşe köŋıl bölınıp otyr. Ekınşıden, ärine, halyqaralyq ūiymdar men Batys elderınıŋ qysymy būl mäselenı tübegeilı şeşe almaidy. "Uaqytşa" dep aitu artyq bolar, bıraq olardyŋ ıs-şaralary saiasi müddege bailanysty özgerıp otyratynyn da joqqa şyǧarmaiyq. Är ūlt özınıŋ mäselesın özı şeşedı. Būl – aksioma. Üşınşıden, menıŋşe, Qytai bilıgı "ūlttardy qūrtu arqyly qytaidyŋ mäŋgılık bolaşaǧyn kepıldendırudı" közdep otyrǧan joq, olardy özderıne sıŋırıp, bır tıldı, bır mūrat-maqsatty halyqqa ainaldyrudy közdep otyr. Būndai saiasatty, kezınde, Keŋes Odaǧy da ("sovet halqy" degen ūlt jasaimyz dep), qazırgı Qazaqstan da ("qazaqstandyq ūlt" jasaimyz dep) jasauǧa küş saldy.

"Menıŋ qorqatynym – "barlyq bäle qytaidan!" degen ūran"

"Qytaidan eş qauıp joq, artyq u-şu kerek emes. Hristan, lama, islam dın azşylyqtaryn qūrtu ısı jürıp jatqan joq. Bärı aqyryndap qalpyna keledı" deu dūrys pa? Dos Köşım: – Ärine, olai dep otyruǧa bolmaidy. Memleket tarapynan da, halyqaralyq deŋgeide de, halyqtyq diplomatiia jaǧynan da barlyq mümkındıktı ıske qosuymyz kerek. Sonda ǧana nätije bolady. Menıŋ qorqatynym – "Barlyq bäle qytaidan!" degen ūran. Sonda basqalardan qauıptenıp, saqtanbauymyz kerek pe? Öz basym, barlyq memleketterden saqtanyp, aldy-artymyzǧa qarailap otyruymyz kerek. Būl – barlyq memleketterdıŋ syrtqy saiasattaǧy ūstanymy. "Qytaiǧa qyzdarymyz tūrmysqa şyqpasyn" dep aiqai salǧanda, orysqa, şürşıtke, qara näsıldılerge şyǧa bersın degenımız be? Älde olarǧa "üirenıp" kettık pe... Qytaida ne jürgızılıp jatqanyn, qalai jürgızılıp jatqanyn bärı, onyŋ ışınde, bızder – qazaqtar jaqsy bıledı dep oilaimyn.

"Qytaiǧa taǧylǧan kınänıŋ bır bölıgın özımızden ızdegenımız dūrys"

"Qytai jemqorlyqty paidalanu arqyly ainalasyna öz bilıgın jürgızıp otyr" degen közqarasqa qalai qaraisyz? Dos Köşım: – Ökınışke qarai, būl pıkırmen bırşama kelısuge tura keledı. Tek qytailyqtar emes, basqa da elderdıŋ alaiaqtary bızdegı jemqorlyqty jaqsy paidalanyp keledı. Sondyqtan, Qytaiǧa taǧylǧan kınänıŋ bır bölıgı bızdıŋ jemqorlyq jailaǧan bilıktıŋ moinynda. Būl jerde bız erekşe bır jaŋalyq aşyp otyrǧan joqpyz. Ekonomikalyq ekspansiia jürıp jatyr.

– Qytaidyŋ osy künge deiıngı syrtqy saiasatynda men bıletın ekı ūstanym bar. Bırınşısı – körşılerımen jaqsy boluǧa tyrysu. Körşı memleketter – basqa elderdıŋ arasyndaǧy jaqsy qalqan (buferlık qyzmetı dep bılıŋder) jäne tauarlaryn ötkızu qajettı bazar. Ekınşısı – basqa elderdıŋ ışkı ısıne aralaspau. Menıŋşe, soŋǧy uaqytta Qytai bilıgı osy tamaşa saiasi dästürden alystap bara jatqan siiaqty. Ekınşı mäsele – körşı elderdı "baǧyndyru" qajet pe degen sūraq ta tuady. Būl – qandy soǧys, būl – olardy qaruly küşpen ūstap otyruǧa ketetın şyǧyn, būl mazasyzdyq pen t.t. Onyŋ ornyna özınıŋ orbitasynan şyqpaityndai etıp, ekonomikalyq täueldılıkte ūstaǧan dūrys bolatyn siiaqty.

Qytaidy zertteu instituty qūryldy

Būl turaly institutty qūruşylardyŋ bırı, qoǧam qairatkerı Qydyrälı Oraz mälımdedı: – Qytaidy zertteu institutyn qūratyn kez keldı. Bızdıŋ Atajūrt erıktılerınıŋ Serıkjan Bıläş bastaǧan azamattary 8 tılde aryz qabyldap, Qytaidaǧy adamdyq qūqyqtyŋ taptaluyna qatysty dälelderdı küllı älemge taratyp jatyr. Al, bız täuelsız ärı arnaiy Qytaidy zertteitın institutty qūrdyq. İnstitut Qytaidaǧy barlyq jaǧdailardy qadaǧalai otyryp, obektivtı zertteu jürgızetın bolady. Osy arqyly halyqtyŋ Qytai turaly tanymyn tereŋdetıp, ekonomikalyq jäne saiasi-diplomatiialyq jaqtan tüsınuıne sebepker bolamyz. Qazır qūrylymdau jūmysy jüryp jatyr, – dedı.