Áńgime
Sol oqıǵany esime alsam, kúni búginge deıin denem bórtip titirkenedi. Qansha umytaıyn desem de, árkez teatrǵa barǵan saıyn, sol oqıǵa eriksiz eske oralyp, eski elesterdiń jurnaǵy kólbeńdep kóz aldyma kele beredi. Beıne bir jadymda máńgilikke ornyǵyp alǵandaı, máńgilikke matalyp qalǵandaı meni óz qursaýynan bosatpaı, mıymnyń bir buryshynda jasap, taǵdyrmmen birge kele jatqandaı.
Úshinshi kýrstyń kóktemi bolatyn, Qostanaıdan Tileýjan esimdi jigit bizdiń kýrsqa jańadan kelip qosyldy. Bala kezinen Almatyny kórsem degen ulyq armany ony aqyry, alyp shahardaǵy eń iri joǵarǵy oqý ornyndarynyń birindegi, kórkem sýret fakýltetine jetelep alyp keldi. Ony eń alǵash Qadyrbekov sabaǵynda baıqadym. Orta boıly, aqsary kelgen, dóńgelek júzdi bala eken.
Bizge jańadan stýdent bala keldi esimi - Tileýjan dedi Aıko sybyrlap.
-Áááá anaý otyrǵan bala ma?
-Iá, keshe jıvopıste obnojonka salǵanda uıalǵanyn kórseń ǵoı, qabaqtaı Veranyń jalańash tánin jazýdan uıalyp eki beti órt boldy deısiń dep Aıko tunshyǵa kúldi.
-Múmkin obnojonkany birinshi ret salýy shyǵar....
-Iá ózi de solaı dedi, ar jaqtaǵy oqýynda kileń natıýrmort sala bergen sııaqty ǵoı dep jymıdy.
-Ol orys toptarynyń qandaılyq jalańash músinder jazyp júrgenin kórmegen eken.
-Sony aıtam-aý! Qaıta bizdiń qazaq toptary butynda lypysy bar natýrshıtalardy jazǵanyn olja kórip, máz bop júrse.
-Syzýdan qalaı eken ózi?
-Keremet syzady eken.
-Onysy jaqsy eken....
Jelkelep júrip dekanatqa bir súırep, aýdıtorııaǵa eki súırep úshtigin zorǵa qoıatyn Qadyrbekovtiń sabaǵynda nege ekendigin kózge kóp túsip qala beretin stýdenttiń biri bolǵan soń, tóńiregimnen syzýdy jaqsy syzatyn adam izdeıtinmin. Bolmasa, aqshaǵa syzdyrtatynmyn. Iá ıá aqshaǵa.... Bes júz teńge berseń, joǵary kýrstyń uldary áp-áıbátqyp syzyp, formatyńdy qolyńa ustatatyn. Alaıda onymdy Qadyrbekov tez bilip qoıdy da, syzý syza almaısyń dep zachetkamdy betime laqtyryp aýdıtorııadan aıdap shyqty. Búgin taǵy da Qadyrbekovtyń sabaǵyna keshigip kelgem. Esikti qaqqanymda, búıi kózi baǵjańdap ózi ashty.
-Kir dedi soń soń zildi daýyspen. Únsiz taqtanyń aldynda turmyn. Ol aqyryn edendi syqyrlatyp júrip janyma taıandy:
-Osy sen ne úshin Almatyǵa keldiń? Áli bir de bir detaldi durystap syzyp kelgen joqsyń-dedi aıbarly keskinmen.
-......
-nege úndemeısiń?! Osy sender Shymkenttikter oqymaıtyndaryń bar, qaıdan ǵana topyrlap Almatyǵa kele beresińder-dep "shańq" etti. Aıaǵynyń astyndaǵy eden de "syqyr" etip ún qatty.
-Aǵaı, men báribir sýretshi bolmaımyn.
-Endi kim bolam dep keldiń?
-Jazýshy...
-Jazýshynyń oqýyna túspediń ba endeshe, neń bar hýd-grafta-dep Qadyrbekov jáne qalshyldady.
-Jazýshy - degen mamandyqty oqytatyn ýnıversıtet joq eken, bar bolsa túser em, dedim tomsyraıyp. Ypyny kelispegen Qadyrbekovtyń búıi kózi meni sonaý buryshqa qarata atyp urǵandaı boldy. Men eń sońǵy qatardaǵy bos turǵan orynǵa jaıǵastym. Janymda jańadan kelgen keshegi bala otyr. Az kem únsizdikten soń:
-Tileýjan - dedi qolyn berip.
-Jáýdir....
-Qýanyshtymyn!
Bilmeımin men sol sát qýanyshty boldym ba, joq álde búıi kóz Qadyrbekovtyń únemi "Shymkent" - dep kemsitip qıtyǵyma tıetininen mezi boldym ba eken, samarqaý bas shulǵydym da otyrdym. Bir qaraǵanymda Tileýjan meniń tapsyrmamdy oryndap otyrdy. Tipti epti-aq, meniń apta boıy syza almaı júrgen detalimniń ishki-syrtqy ólshemderin ırkýlin shyr aınaldyryp otyryp syzyp, eseptep shyǵara saldy. Sol kezde baryp men oǵan nazar salyp anyqtap qaraı bastadym. Tym úlkende emes, tym qysyńqy da emes, ortasha bitken qoı kózdi. Beıne bir adam bitkenge aıyby bardaı qabaǵynyń astymen jaýtańdap qaraı beredi eken. Azdap jymııatyn sııaqty. Onysy ózine bólek keskin beretindeı. Bir sát qoıýlaý qara qasyna, uzynsha tal-tal kirpikterine qyzyǵa qarap qaldym. Murny ǵana pushyqtaý eken, jigit adam degen - Mıkelandjelonyń Davıdi sııaqty muryndy bolsa ǵoı dedim sosyn ishimnen. Biraq onyń osynaý jas keıipindegi bar kemshiligi qyrsha bitpegen murny deıin deseń, jelkesinen tómendeý túsken jıren shashy ony sonshalyq tartymdy kórsetetindeı. Sony sezgendeı ózi de mańǵazdana otyryp, myrtyqtaý saýsaqtarymen jıren shashyn taraqtap otyryp, artqa qarata silkip qaldy. Júzinen áli de balań uıańdyǵy kete qoımaǵan, biraq eresek kórinýge ábden-aq tyrysyp baǵady. Onyń tym jas ekendigi kórinip turdy. Men odan jasyn suradym. Menen eki jastaı kishi eken.
-Sen bizdiń jatahanaǵa ornalastyń ba dedim sosyn áńgimeni ózim birinshi bolyp bastap.
-Iá 54-nshi bólmege ornalastym
-Álgi sportta oqıtyndar turmaýshy ma edi onda, nege ózimizdiń sýretshilermen birge turmadyń?
-Sýretshilerdiń qasynan bos oryn tabylmady
-Qap aı áááá....
-Joq, ol jigitter óte jaqsy, tek sabaqtary tań ertegilik, men únemi bólmede jalǵyz qalyp qoıamyn, kilt solarda.
-Kilt jasatyp alsańshy, kók bazarda kilt jasaıtyndar bar ǵoı.
-Men áli Almatyny bilmeımin....
-áááá solaı eken ǵoı
-Iá....
-Kók bazar degen myna Panfılov parkinen shamaly joǵary kóterilseń ózi-aq kórinendi
-Áááá qashyq emes eken ǵoı
-Al sen teatrda boldyń ba?
-Joq biraq barǵym keledi....
-Biz Aıko ekýmiz osy aptanyń ishinde teatrǵa baramyz, bizben birge barǵyń kelse ertip baraıyq.
-Árıne baramyn
-Kelistik!
- Osy...qaıyssy qyzyǵyraq, teatr ma kıno ma?
-Teatr-tiri organızm. Sondyqtan teatr qyzyq.
Osy kezde búıi kóz Qadyrbekovtyń qadala qarap turǵanyn ańdadym. Ol aqyryn taıandy da ádettegishe tanaýyn kókke kótere, mysqyldaı kúlip, bul joly Tileýjanǵa burylyp:
-Áı Tileýjan ba ediń kim ediń, sen bul Shymkenttiń qyzyna kóp jolaı berme, bular óte qý keledi. Búgin syzýyn syzyp beresiń, erteń ǵashyq bolasyń, arǵy kúni úılenem deısiń. Biraq bular ýaqyty kelgende óz jerine tartyp otyrady-dedi. Tileýjan az-muz qyzaraqtap tómenshiktep únsiz ezý tartty. Qadyrbekov óz ornyna jaıǵasqanda.
-Búıi kóz kókı beredi dedim aqyryn sybyrlaı sóılep. Tileýjan únsiz kúlip jiberdi de:
-Nege "búıi kóz" - dedi tańdana.
-Men, Betbaq dalada óskem, bizdiń jaqta búıiler óte kóp bolatyn. Búıi degen ózi bir óte susty, ári ýly jándik. Ańdamasań jazdy kúnderi úıge de kirip ketýi múmkin. Ózderiniń kózderi bar ǵoı quddy Qadyrbekovtyń kózderinen aýmaıdy, týra adamǵa atylatyndaı qaraıdy. Qadyrbekov aǵaıdy kórsem sol qap-qara búrisken búıiler esime túsedi dedim kúlip.
-Sýretteýiń jaman emes eken degen Tileýjan únsiz jymıdy.
Bizdiń áńgimemiz sabaqtan soń da jalǵasty. Kóbisi Almatynyń kórikti jerleri jaıly boldy. Ol óziniń Qostanaıyn, odan arǵy Arqalyǵyn sóz qyldy. Men Almaty men Shymkent, arasynda Sozaq jaıly tolǵandym.
Kenetten Tileýjan:
- Adamdardy ártúrli ań-qusqa, jántikterge uqsata alatyn sýretshiler ǵana desedi. Sen Qydyrbekov aǵaıdy búıige uqsatasyń, al meni qandaı jántikke uqsatqan bolar ediń- dedi az ǵana jıymıǵandaı.
-Seni....seni torǵaıǵa uqsatamyn, qara torǵaı, sonaý Qostanaıdan qanatyń talmaı qalaı jettiń-eı dep kúldim.
-Sen Shymkentten qalaı jetseń, mende solaı jettim dedi olda kúle sóılep.
-Demek sende meni qusqa uqsatady ekensiń ǵoı,
-Iá, aq kógershinge uqsaısyń....
Kenetten ekýmizdiń áńgimemiz jarasa ketkenine ózimizde tań-tamasha boldyq, ári tosyldyq. Az ǵana únsizdikten soń men qaıta áńgimeni jalǵadym.
-Bilesiń be Qadyrbekov meni nege jekkóredi?
-Shymkenttik bolǵanyń úshin shyǵar....
- Keıbir adamdardyń Shymkenttikterdi nege sonsha jekkóretinin túsinbeımin.
-Mende túsinbeımin....
-Óziń oılap qarashy sen Qostanaıdan men Shymkentten ekeýmizde pálendeı aıyrmashylyq joq. Bir dáýirdiń adamdarymyz, bir elde ómir súrip jatyrmyz, tilimizde birdeı, tipti oılaý qabiletterimizde uqsas bolýy múmkin. Aınaldyrǵan bes-alty qazaq jer-jerge bólinbeı-aq tatý-tátti ómir súre bersek bolmas pa edi?
-Jershildik pen rýshyldyq qazaqty qurtatyn qasıet deıtin ákem.
-Ótken jyly sessııada Qadyrbekov meni jazǵa qaldyrdy. Sondaǵysy, qyzyl polto kıip alyp hýd-graftyń aldynan ári ótesiń beri ótesiń sabaq oqymaısyń dep meniń sý jańa qyzyl poltoma tıise jónelgeni. Oı, aǵaı endi qyzyl polto kıip alyp Jýrgenovtyń ne KVTÝ-dyń aldynda júrmeımin ǵoı, hýd-grafta oqyǵan soń, óz terrıtorııamda júremin dááá - dep aıtyp aýzymdy jıǵanymsha bolǵan joq, maǵan qaraty qolyndaǵy bordy jiberip qalǵany. Zymyrandaı atylǵan bory bar bolǵyr, qaq mańdaıyma kelip "sháááq" etip tıdi de, shekem shodyraıdy da qaldy. Yzam keldi bar ǵoı.
-Óı, ózińde bir búıi ekensiń!- dep esikti tars jaýyp aýdıtorııadan atyp shyqtym. Sodan Qadyrbekovtyń betin jazda bir-aq kórdim.
Tileýjan maǵan qarap ishek-silesi qata kúlgeni.
-Nege kúlesiń?
-Jáı eshteńe....bul baryp turǵan eserlik eken rasynda degen Tileýjan qaıtadan kúle tústi.
-Soǵan qaraǵanda jazǵan muǵalimniń bir kezdegi ǵashyǵy Shymkenttiń qyzy bolýy kerek. Bálkim sol qyz bir kezderi Qadyrbekovtyń júregine jara salyp ketip, beıshara Qadyrbekov sol kúnnen bastap Shymkenttiń qyzdarymen máńgilikke jaýlasyp alǵan syńaıly degenimde - Tileýjannyń aýzy jaıalyqtaı bolyp taǵy da kúlkige bassyn.
-Nege kúle beresiń-dep meniń shekem tyrysyp shyndap ashýlana bastadym.
-Fantazııań myqty eken, senen rasymen myqty jazýshy shyqqaly tur.
-Ras aıtam bolmasa, nege maǵan kımele beredi? Nege Aqtóbelikterge, Tarazdyqtarǵa tıispeıdi olar da tolyp júr emes pe? Shymkent Shymkent! Beıne bir Qadyrbekovtyń ómirindegi kúlli sátsizdikterge Shymkenttikter ǵana kináli sııaqty.
-Bálkim sol baıaǵy Shymkenttik ǵashyǵy saǵan uqsaıtyn shyǵar-dedi oınaqy júzben kekete sóılegen Tileýjan.
-Qudaıym-aı! Jetpegeni sol edi!
Biz jatahananyń esigine kelgende Tileýjan maǵan taǵy da qolyn berip-tanysqanyma óte qýanyshtymyn-dedi. Júzi bal-bul janady. Murny da anaý aıtqandaı pushyq emes sııaqty kórindi. Syzýdan kómek qajet bolsa qysylmaı aıt, sendeı kúlkili qyzǵa kómektesýge árqashan da ázirmin dedi keýdesine qolyn aparyp, izetpen basyn ızedi. Ózimniń de kútkenim osy sóz bolatyn. Sol kúni men óte kóńildi júrdim. Bizdiń qatarǵa Tileýjan qosyldy. Ol endigi jerde meniń ǵana dosym bolatyn, basqa eshkimniń emes.
Apta aıaǵyna taıaǵanda Aıko ekýmiz teatrǵa baryp bılet alyp qoıý kerektigin oılasyp, asyǵys kıinip syrtqa shyqtyq. Esiktiń aldynda Tileýjan júr eken. Ótken jolǵy ýádem esime túskendeı
-Tileýjan, biz búgin teatrǵa baryp bılet alyp kelemiz, saǵan da alaıyq pa dedim. Tileýjan bir túrli qýanyshpen:
-Iá árıne ala salshy, aqshasyn bereıin dep qaltasyn qarmandy.
-Bul joly biz seni teatrǵa shaqyramyz, aqshańnyń keregi joq dedik Aıko ekýmiz birdeı qosaqtasa. Tileýjan muńdana jymıǵandaı boldy.
Aıko ekýmiz bezgek qaqqandaı bezildep ákem Teatrdyń kassasyna keldik. Búgingi bolatyn " Syǵan serenadasyna" bılet joq bolyp shyqty. Erteńge qandaı speatakl deımiz jamyraı sóılep.
-"Máńgilik bala beıne"
-Bolkonnan eki bılet berińizshi dedim kassanyń sańylaýyna aqshamdy tyqpalap jatyp. Aıko ıyǵymnan qozǵap, Tileýjanǵa da bir bılet alsańshy dedi.
-Qazyr qoıa turshy....eki bılet ıá ıá....
-Tileýjanǵa da bir bılet deımin-dep Aıko qosaqtasty....
-Aıko, erteń Tileýjan kelmeıtin sııaqty....
-Nege?
Bilmeımin degendeı ıyǵymdy qozǵaı berdim.
Sómkemdi bir ashyp, bir jaýyp taǵy oıǵa shomdym. Taǵy bir bılet alýǵa aqsham da jetkilikti, biraq bir beımaǵulym sezim erteńgi bolar spektakldi oılasam, janymnan tek Aıkony ǵana kóre beremin. Tek, Aıko ǵana qasymda qosaqtasyp kele jatqandaı....
Jeksenbi. Tús áletine taıanǵanda bólme súıretpesin sylpyldatyp jýynatyn bólmege keldim. Qabyrǵa aınasynan kúp bop isken betime qadala qarap turdym. Janymda kórshi bólmedegi Asel jýynyp jatty. Kenet ol da aınaǵa qarady da:
-Estidiń ba-dedi túsi qasha
-Neni? -Tileýjan qaıtys bolypty....
-Aaaa...qa..qalaı, men ony keshe ǵana...
-Aýyrady eken ǵoı, tili ketip qalypty... ne deýshi edi álgi s..s..sýdrgasy ustaǵan.
Meniń tabanymnyń astyndaǵy jer qozǵalyp jatqandaı, júregim lobyp basym aınaldy. Rakvınanyń aldyna kelip muzdaı sýmen betimdi qaıta-qaıta jýdym. Aınadaǵy júzime tipti qaraǵym kelmeıdi. Júgirip bólmege baryp, Aıkony julqyp oıattym. Tileýjan qaıtys bolypty deımin bar daýsymmen. Aıko eshteńe túsinbedim degendeı.
-Nedeısiń-deıdi kózin ýqalap jatyp
-Tileýjan endi joq, ólip qalypty deımin.
-Qash..aaan? neeee- dep eseńgiregen Aıko tóseginen asyǵys turdy da kıine bastady. Kıinip júrip, baıǵus bala-aı keshe...keshe bılet ala salýyń kerek edi dep kemseńdep jylap jiberdi....
Jedel járdem men polıııa kóligi jatahananyń aldyn kelip toqtaǵanda stýdentter topyrlap esiktiń aldyna jınalyp qaldy. Tileýjannyń denesin shyǵaryp jatqandaǵy kóriniske júregim shydamaı Panfılov parkin aınalyp joq boldym. Keýdemdi bir aýyr muń basyp alǵandaı. Jylaıyn desem jylaı almaımyn. "Erteń Tileýjan kelmeıtin sııaqty"-degen keshegi kassanyń aldyndaǵy sózim qulaǵyma jańǵyryp kele beredi. Erteń Tileýjan kelmeıtin sııaqty....kelmeıtin sııaqty....kelmeıtin sııaqty....
Nege, nege olaı aıttym eken, jazǵan basym-aı deımin janym qysyla. Qaıdan ǵana sol sóz aýzyma túse qalyp edi, dep óz-ózimdi jazǵyryp orys shirkeýiniń mańaıynda sandalyp júrdim de qoıdym. Meni bir qaıǵy órtedi, sol qaıǵy meniń emes, ózge bireýdiń qaıǵysy bolsa eken deıtin sııaqtymyn. Biraq janym solqyldaıdy, júregim órekpip aýzyma tyǵylady. Meni ar-uıat órtedi. Olda bireýdiń ar-uıaty bolsa eken deımin, joq olda ózimdiki sııaqty. Sol ar-uıatty bar adamnyń aýyzynan álgindegideı sóz shyǵýshy ma edi? Shyqty ǵoı sol sózdi ózge bireý emes dál – myna men aıttym ǵoı. Endi mine sol bir ǵana oqystan aıtylǵan sóz orny tolmas aýyr qaıǵy ákelgendeı jáne sol qaıǵyǵa ózimdi kinálideı sezindim. Bálkim onyń artynda ańyrap anasy qalǵan shyǵar, baýyrlary, qımas dostary bar shyǵar....olar nendeı sezimde eken... sony oılasam júregim alaı-dúleı, óńim álem-tapyraq boldy.
Jatahananyń aldyna kelgende burysh-buryshta jylap otyrǵan qyzdardy, óńi qashqan uldardy kórdim. Olardyń qaıǵysyna ortaqtasyp áldene deýge meniń shamam kelmedi. Beıne bir qylmys jasaǵan adamdaı, óz-ózimnen oqýshalanyp eshkimge jolamaımyn. Aıkoǵa qaraýǵa tipti betim joq. Olda menen qýystanatyn sııaqty. Bólmege kelip tósegime quladym da qaljyrap uıyqtap kettim.
Sol kúni mende uıqymnan oıanbasam ǵoı dep edim...
Keshkisin bólmege Aıko keldi.
-Búgin teatrǵa baratyn kúnimiz ǵoı esiń de me deıdi samarqaý únmen.
-Tileýjan burynnan aýyrady ma eken?
-Iá epılepsııamen aýyrady eken. Almatynyń aýa-raıy jaqpaǵan depti dárigerler. Alǵashqy kómek kórsetilmegen sodan tili ketip qalypty.
-Janynda birge turatyn baldar nege kómektespegen?
-Olardyń barlyǵy sabaqta bolǵan, Tileýjandy syrtynan qulyptap kete bergen. Qazyr barlyǵy bólimshede kórinedi suralyp jatyr eken.
-Qıyn bolǵan eken...
-Iá búgin óte aýyr kún boldy...
-Aıko.... men, men Tileýjannyń qaıtys bolyp ketetinin bilgenim joq ras aıtam dedim janaryma jas aınalyp.
-Bulaı bolaryn kim oılaǵan deıdi olda kemseńdep.
-Qudaıym-aı! Ol tiri bolsa qazyr-aq súırep kók bazarǵa alyp baryp, kiltin jasatqan bolar edim, teatrǵa ertip baryp spektakl kórsetken bolar edim ǵoı. Bar bolǵany jıyrma bir aq jas, adam jıyrma bir jasynda ne jasap úlgeredi aıtshy óziń? Tipti teatrǵa barýǵa da úlgermedi emes pe?-dep Aıkony qushaqtaı ala aǵyl da tegil jyladym. Aıko da uzaq egildi.
Son soń Aıko:
-Tileýjan kóre almaı ketken spektakldi birge tamashalap qaıtaıyqshy dep qolqalady.
Ómir degenniń osynsha aılaly bolaryn kim bilgen? Men onymen keshe ǵana tanystym, búgin ol qaıtys boldy. Ómirdiń tabaldyryǵyn attap ta úlgermedi, esiginen qaıtty....
Aıko ekýmiz teatrǵa keshigip keldik. Bolkonnan alǵan ornymyzǵa únsiz, ári sonshalyq qaıǵyly keıipte jaıǵastyq. Men janymdaǵy bos orynǵa qaıta-qaıta qaraı berdim.
-Aıko, qarashy janymdaǵy bir oryn bos tur, bul Tileýjannyń orny bolýshy edi ǵoı deımin.
-Múmkin bılet ıesi keshigip jatqan shyǵar....
-Joooq munda Tileýjan otyr....
Aıkonyń óńi áppaq shúberekteı bozaryp ketti de, meniń qolymnan qysyp ustap aldy. Janymdaǵy oryndyq spektakl aıaqtalǵansha bos turdy. Bos turdy....bos turdy degen aty ǵana sol bos oryndyqtan álde qalaı bir jylýlyq esip turǵandaı, men bos turǵan orynǵa qaıta-qaıta jaltaqtap qaraı berdim. Jalt burylsam býǵa aınalyp ushyp ketetindeı, kózge kórinbeıtin bir dene dál meniń janymda spektakl tamashalap otyrǵandaı, álde qalaı pysyldaǵandaı, kórermenniń dý qol shapalaǵyna qosylyp, olda qol soǵyp jatqandaı, arasynda kúlgendeı, únsiz egilip jylaǵandaı boldy.
Sahna shymyldyǵy túsip, ártister qurmet-qoshemetke bólengen soń, kórermender dúr qozǵalyp oryndarynan jyljı bastady. Sol kezde baıqadym, meniń janymdaǵy bos oryndyqtyń aıaq jaǵynda kózge kóriner kórinbes bir búkteýli qaǵaz jatty. Jerden kótergenimde onyń teatrdyń bıleti ekenin ańdadym. Nómeri de meniń janymdaǵy bos turǵan orynnyń nómerine sáıkes bolyp shyqty. Aıkony aqyryn túrtip, aıaldaı turýyn suradym da ózim álgi bos oryndy aqyryn sıpap kórdim. Qazyr ǵana adam otyrǵandaı jyp-jyly, sýymaǵan qalpy tur.
Meniń mańdaıymnan muzdaı ter buryq ete qaldy.
Men ony beker-aq qara torǵaıǵa uqsatqan ekem, keshe ushyp kelgen qara torǵaı, kóktem kelgende qaıtadan óz mekenine ushty da ketti.
-Kóktemde qustar qaıta ma?
-Qaıtady eken...
Jáýdir Nartaı
