Qazaqstan halqy talai qily kezeŋderdı bastan ötkerdı. Sonau 1991-jyldan bastap eseptesek äleumettıŋ basy tasqa soǧylǧan şaǧy köp. Bylaişa aitqanda, Qazaqstan naq äleumettık memleket pe dersıŋ. Bıraq, solaiy solai-au. Öitkenı, Memleket basşysy da bır sözınde osyǧan toqtalyp ötken edı.
Prezident Qasym-Jomart Toqaev «Halyq bırlıgı jäne jüielı reformalar – el örkendeuınıŋ berık negızı» atty Qazaqstan halqyna Joldauynda «Qazaqstan – äleumettık memleket. Sondyqtan qiyn jaǧdaiǧa tap bolǧan azamattarǧa jan-jaqty kömek körsetu – basty mındetterdıŋ bırı», – dep taqyrypqa arnaiy toqtalyp ötkenı esterıŋızde şyǧar?! Däl osy rette paternalistık sananyŋ da ılese damyp jatqanyn esten şyǧarmaǧan abzal. Qoǧamda paternalistık köŋıl küi jäne äleumettık masyldyq ürdısı beleŋ alyp bara jatqanyn Qasym-Jomart Kemelūly da alǧa tartqan-dy. Jasyratyny joq, el ışınde äleumettık baǧdarlamalardy da ädeiı ärı jeke müddesıne paidalanatyn azamattardyŋ qatary köbeiıp otyr.
«Eŋ bastysy, äleumettık jeŋıldıkke ie bolsam degen orynsyz piǧyl adamdy öz eŋbegımen tabys tabu qabıletınen aiyrady. Mūndai jaǧymsyz ömır salty ūrpaq tärbiesıne qazırdıŋ özınde kerı äser ete bastady. Sondyqtan bızge tübegeilı özgerıs kerek. Zaŋ da, qoǧam da, adamdardyŋ sana-sezımı de özgeruge tiıs», – dedı Memleket basşysy.
İä, rasynda da, äleumettık jeŋıldıkke ie bolsam degen orynsyz piǧyldy adamdar qoǧamdy alǧa süireudıŋ ornyna artqa tartady. Paternalistık köŋıl-küi men masyldyq köbeigen saiyn eŋbek adamdarynyŋ qūlqy da azaiyp otyratyny haq. Osy tūrǧydan alyp qaraǧanda bız būl taqyrypqa tereŋdeuımız tiıs. Paternalistık köŋıl-küi men masyldyqty tömendetu şaralary memlekettık deŋgeide söz bolyp jatqanda äleumettık salany jaqsy meŋgergen mamandar ūsynystary men jobalaryn ortaǧa salyp, talqylau kerek. Öitkenı paternalistık qoǧam sala mamandaryn da jūtyp jıberuı mümkın. Qazır, jasamysty bylai qoiǧanda jasöspırımder arasynda da qūlyqsyz piǧyl qalyptasyp keledı. Tıptı, älem jūrtşylyǧy olarǧa «NEET» dep arnaiy atau berıp, zertteuler jürgızude. Būl sanattaǧy azamattardyŋ denı ata-anasy men tuystaryn bylai qoiyp, memleketke masyl retınde jük artyp qoiǧan. Jergılıktı atqaruşy bilık organdarymen bırlese otyryp, olardyŋ qoǧamǧa sıŋısuı üşın jaǧdai emes, mümkındık jaratu şart. Osy ıspettı kezek küttırmeitın mäseleler barşylyq.
Bırneşe jyldan berı däl osy bız qauzap otyrǧan taqyryp Qazaqstandaǧy būqaralyq aqparat qūraldarynda jiı qalam termeitın nysanasyna ainaldy. Bırte-bırte tüsınık de qalyptasyp keledı. Eŋ, äuelı ǧylymi terminder men taqyryptarǧa tereŋ toqtalu kerek. Mäselen, äleumettık masyldyq degenımız ne? Parternalistık köŋıl küidıŋ sipaty qandai? Osynyŋ bärın tolyq tüsıngen qoǧamda taŋdau bolady.
Äleumettık masyldyq – mümkındıgı men jaǧdaiy bola tūra eŋbek maidanynan ırgesın alys salu. Onymen qoimai tūraqty tabys jüiesı qalyptasqan qoǧam esebınen öz-özın qamtamasyz etuge beiımdelu. Mūndai azamattar bızdıŋ qoǧamda da bar. Ony bilık basyndaǧy saiasatkerler de jiı baiqap jür. Mäselen, eks-mäjılıs töraǧasy Erlan Qoşanov bır sözınde «Juyrda bır auylda boldym. Atauly äleumettık kömek aluǧa bergen ötınışınıŋ maqūldanǧanyn kütıp jürgen jas jıgıttı kördım. Nege jūmys ıstemeitının sūradym. Jūmys joq deidı. Tura sol jerde jūmys tauyp berudı ūsyndym. Sol kezde ol jūmys ıstegısı kelmeitının aitty. Bızde kölıgı men üiı bar, bıraq sonda da AÄK aluǧa ötınış bergen adamdar bar, memleketten järdemaqy alu üşın qaǧaz jüzınde ajyrasatyn adamdar da bar. Adamdar mūndai tırlıkke baruǧa ūialuy kerek» degen-dı. Būl söz bırge jetse, endı bırge jete qoimaǧan şyǧar?!
Osy syndy oqiǧalar bolyp jatsa da Qazaqstan bilıgı äleumettık halıne bei-jai qaramaidy. El aumaǧynda respublikalyq deŋgeide 33, al jergılıktı deŋgeide 10-nan astam äleumettık kömekter körsetıledı. Tabysy az azamattardy äleumettık qoldau tölemderı, azyq-tülık jäne tūrmystyq jiyntyq, järdemaqylar, barynşa jūmyspen qamtu syndy kömek jasalady. 2020 jyldan bastap osy maqsattarǧa arnalǧan biudjetten bölıngen qarşy şamamen 1,8 esege, 551-den 964 mlrd teŋgege deiın ösıp otyr. Mäselen, atauly äleumettık kömektı qarjylandyru soŋǧy on jylda – 42 eseden astam östı. Būndai jüielı jūmystar, paternalistık köŋıl küi jäne äleumettık masyldyqty tömendetu şaralary ädılettı qoǧam ornaǧanǧa deiın jalǧasa beretını haq. Ädılettı qoǧam degenımız tek memlekettık saiasat ışınde emes, tysynda, iaǧni, qoǧam ışınde de ornauy kerek.
