Huawei KOMPANİIаSY AQŞ-tyŋ EKONOMİKALYQ SANKSİIаSYNA ILINDI
AQŞ-tyŋ aşuy nemese Huawei-dıŋ taǧdyry
2018 jyly jeltoqsannyŋ basynda AQŞ bilıgı Qytailyq alyp kompaniia Huawei dıŋ basşysy Men Vanchjoudy AQŞ-tyŋ İranǧa qarsy ekonomikalyq sanksiiasynyŋ rejimın būzdy degen aiyppen qolǧa tüsırdı. 2019 jyldyŋ basynda AQŞ-tyŋ federaldı tergeu bilıgı atyşuly Men Vanchjoudy öndırıstık tyŋşylyqpen, alaaiaqtyqpen, basqa da qūqyqtyq qarym-qatynastarǧa ziian keltırgen degen aiyp taqty. Osy oqiǧa Pekin men Vaşingtonnyŋ arasyndaǧy qarym-qatynasqa aitarlyqtai syzat tüsırdı.
Men Vanchjou degen kım?
Men Vanchjou Qytaidaǧy eŋ bedeldı biznesmen. Kezınde «Qytai halyqtyq azat etu» armiiasynyŋ ofiserı qyzmetın atqarǧan, 1993 özınıŋ äkesınıŋ jekemenşık kompaniialarynda jūmys jasaǧan. Özınıŋ qyzmet karerasynda kompaniianyŋ qarjy direktory qyzmetıne deiın köterılgen. Soŋynan Huawei kompaniiasynyŋ direktorlar keŋesı töraǧasynyŋ orynbasary qyzmetın atqarǧan.
Men Vanchjoudy AQŞ bilıgı Kanadanyŋ Vankuver qalasynda 2018 jyly 1-şı jeltoqsanda qolǧa tüsırdı. Qūrama Ştattar bilıgı ony İranmen aradaǧy sauda dauy boiynşa basty jauapker adam dep tanyp, sanksiialyq rejimderge qarsy jūmys jasaǧanyn anyqtady. AQŞ Federaldı tergeu biurosy Men Vanchjoudy Britaniia bankterı arqyly İranǧa qarajat audaryp otyrǧanyn däleldep, zaŋsyz qarjy tranzaksiialaryn tapqan. 6 jeltoqsan künı The Wall Street Journal būl jaiyndaǧy aqparatty düniege tarattyp jıberdı. Keiınnen Kanadanyŋ Britandyq Kolumbiia provinsiiasynan AQŞ-qa ekstradasiialandy.
İrannyŋ qandai qatysy bar?
Amerika bilıgı özınıŋ lisenziialanǧan tehnologiialyq önımderın AQŞ-qa qarsy kelgen kez kelgen elge eksporttaǧan elge qarsy ekonomikalyq sanksiialar jariialaitynyn aşyq mälımdedı. Osynyŋ saldarynan «Ülken Jiyrmalyqtyŋ» elderı AQŞ-tyŋ qabaǧyna mūqiiat qarap, özderınıŋ jeke müddelerın oilai bastady. AQŞ bilıgı Huawei kompaniiasynyŋ basşysy Men Vanchjoudyŋ Amerika ökımetınıŋ qataŋ talaptaryn eskermei, İranǧa ekonomikalyq sanksiialar salynyp jatqanyna qaramastan kompaniianyŋ önımderın İranǧa eksporttap otyrǧanyn anyqtady. Būl turaly The New York Times älemge aqparat taratty. Sodan keiın AQŞ-tyŋ ädılet ministrlıgı Huawei kompaniiasynyŋ ızıne tüsıp tekserıs jasap, AQŞ-tyŋ sauda ministrlıgı men qarjy ministrlıgınıŋ restriksiialaryna köp ziian jasaǧanyna aiǧaqtar tapty. Sol aiǧaqtar arqyly kompaniianyŋ beldı menedjerlerı men qyzmetkerlerın halyqaralyq sotqa tartty. Mūny joqqa şyǧarǧan Qytai tarapy qylmystardy moiyndauǧa qūlyq tanytpai, aqyr soŋy alyp kompaniianyŋ lisenziialaryna zaqym kelıp, aksiialary qūldyrap, ekonomikalyq sanksiialarǧa ılındı. Būǧan qosa AQŞ bilıgı Huawei kompaniiasynyŋ Sietl men Niu İorktegı filialdaryna da zaŋsyz jūmys jasaǧany üşın aiyp taqty. Onyŋ astarynda Huawei kompaniiasynyŋ AQŞ-tyŋ memlekettık qūpiiasyn Qytai tarapyna jetkızıp otyratyn aqparattyq kanaldary baryn anyqtady. Tıptı kompaniianyŋ keibır baǧdarlamalarynda amerikalyqtarǧa qoldanuǧa bolmaidy degen qūrylǧylar da jymysqy jolmen jūmys jasap otyrǧan. Būl AQŞ-tyŋ ūlttyq quaıpsızdıgıne nūqsan keltıretını aidan anyq bolǧan. AQŞ-tyŋ aşuyna tigenı de osy edı. Federaldı organdardyŋ tekserulerınen soŋ AQŞ-tyŋ prezidentı Donald Tramptyŋ kompaniianyŋ eşbır önımın tūtynbaŋdar degen būiryǧy küşıne enıp, sanksiianyŋ qara tızımıne kırdı. Huawei kompaniiasynyŋ sanksiialyq soqqydan aldyŋǧy aiyppūly 1 milliard AQŞ dollaryn qūrady. Qytaidyŋ jymysqy tehnologiialyq tyŋşylyǧyna AQŞ tarapynan berılgen jauap - kompaniianyŋ lisenziiasy alynyp, aksiialary tömendep, sanksiiaǧa ılınıp, ekı alyp ekonomikalyq derjavanyŋ bır bırıne ala köz boluymen aiaqtaldy. Mūnyŋ zardaby Amerikanyŋ Verizon Communication, Verizon jäne AT&T siiaqty alyp telekommunikasiia kompaniialaryna da tiıp, Huawei kompaniiasynyŋ önımderınen mäjbürlı türde bas tartty. Ekı derjavanyŋ arasyndaǧy 21 ǧasyrdaǧy alyp sauda soǧysy osydan bastaldy. Halyqaralyq ekspertter ekı alyp eldıŋ arasyndaǧy kikıljıŋnıŋ älemdık naryqqa auyr tietının aityp jatyr. Jaqynda ǧana AQŞ bilıgı Qytaidan keletın tauarlardyŋ baj salyǧyn 25 paiyzǧa arttyryp jıberdı. Alǧaşqy 200 milliard AQŞ dollaryna baǧalanǧan tauarlar tolqyny sanksiiaǧa ılındı. Däl osy ekonomikalyq soǧys Men Vanchjou ısınen bastau alǧan bolatyn.
İrannyŋ qandai qatysy bar?
Amerika bilıgı özınıŋ lisenziialanǧan tehnologiialyq önımderın AQŞ-qa qarsy kelgen kez kelgen elge eksporttaǧan elge qarsy ekonomikalyq sanksiialar jariialaitynyn aşyq mälımdedı. Osynyŋ saldarynan «Ülken Jiyrmalyqtyŋ» elderı AQŞ-tyŋ qabaǧyna mūqiiat qarap, özderınıŋ jeke müddelerın oilai bastady. AQŞ bilıgı Huawei kompaniiasynyŋ basşysy Men Vanchjoudyŋ Amerika ökımetınıŋ qataŋ talaptaryn eskermei, İranǧa ekonomikalyq sanksiialar salynyp jatqanyna qaramastan kompaniianyŋ önımderın İranǧa eksporttap otyrǧanyn anyqtady. Būl turaly The New York Times älemge aqparat taratty. Sodan keiın AQŞ-tyŋ ädılet ministrlıgı Huawei kompaniiasynyŋ ızıne tüsıp tekserıs jasap, AQŞ-tyŋ sauda ministrlıgı men qarjy ministrlıgınıŋ restriksiialaryna köp ziian jasaǧanyna aiǧaqtar tapty. Sol aiǧaqtar arqyly kompaniianyŋ beldı menedjerlerı men qyzmetkerlerın halyqaralyq sotqa tartty. Mūny joqqa şyǧarǧan Qytai tarapy qylmystardy moiyndauǧa qūlyq tanytpai, aqyr soŋy alyp kompaniianyŋ lisenziialaryna zaqym kelıp, aksiialary qūldyrap, ekonomikalyq sanksiialarǧa ılındı. Būǧan qosa AQŞ bilıgı Huawei kompaniiasynyŋ Sietl men Niu İorktegı filialdaryna da zaŋsyz jūmys jasaǧany üşın aiyp taqty. Onyŋ astarynda Huawei kompaniiasynyŋ AQŞ-tyŋ memlekettık qūpiiasyn Qytai tarapyna jetkızıp otyratyn aqparattyq kanaldary baryn anyqtady. Tıptı kompaniianyŋ keibır baǧdarlamalarynda amerikalyqtarǧa qoldanuǧa bolmaidy degen qūrylǧylar da jymysqy jolmen jūmys jasap otyrǧan. Būl AQŞ-tyŋ ūlttyq quaıpsızdıgıne nūqsan keltıretını aidan anyq bolǧan. AQŞ-tyŋ aşuyna tigenı de osy edı. Federaldı organdardyŋ tekserulerınen soŋ AQŞ-tyŋ prezidentı Donald Tramptyŋ kompaniianyŋ eşbır önımın tūtynbaŋdar degen būiryǧy küşıne enıp, sanksiianyŋ qara tızımıne kırdı. Huawei kompaniiasynyŋ sanksiialyq soqqydan aldyŋǧy aiyppūly 1 milliard AQŞ dollaryn qūrady. Qytaidyŋ jymysqy tehnologiialyq tyŋşylyǧyna AQŞ tarapynan berılgen jauap - kompaniianyŋ lisenziiasy alynyp, aksiialary tömendep, sanksiiaǧa ılınıp, ekı alyp ekonomikalyq derjavanyŋ bır bırıne ala köz boluymen aiaqtaldy. Mūnyŋ zardaby Amerikanyŋ Verizon Communication, Verizon jäne AT&T siiaqty alyp telekommunikasiia kompaniialaryna da tiıp, Huawei kompaniiasynyŋ önımderınen mäjbürlı türde bas tartty. Ekı derjavanyŋ arasyndaǧy 21 ǧasyrdaǧy alyp sauda soǧysy osydan bastaldy. Halyqaralyq ekspertter ekı alyp eldıŋ arasyndaǧy kikıljıŋnıŋ älemdık naryqqa auyr tietının aityp jatyr. Jaqynda ǧana AQŞ bilıgı Qytaidan keletın tauarlardyŋ baj salyǧyn 25 paiyzǧa arttyryp jıberdı. Alǧaşqy 200 milliard AQŞ dollaryna baǧalanǧan tauarlar tolqyny sanksiiaǧa ılındı. Däl osy ekonomikalyq soǧys Men Vanchjou ısınen bastau alǧan bolatyn.
Bekbolat Qarjan
"Adyrna" ūlttyq portaly
