Nauryz meiramyn jaŋa ülgıde atap öteiık
Nauryz - älemnıŋ eŋ köne merekelerınıŋ bırı. "Nauryz"
jaŋa kün degen maǧynany beredı. Halyq arasynda erekşe qoldauǧa ie būl mereke 18 ǧasyrǧa deiın Ejelgı Grekiiada, Ejelgı Rimde, Ūlybritaniiada, 1700 jylǧa deiın ejelgı Ruste de toilanyp kelgen.
Nauryz merekesı 1991 jyly, 15 nauryzda Qazaqstan Prezidentı Jarlyǧynyŋ negızınde memlekettık märtebege ie bolyp, 2009 jyldyŋ 24 säuırınde nauryz aiynyŋ 21, 22, 23 künderıne
"Nauryz meiramy" degen ataq berıldı.
Naq, osy künnen bastap, respublikamyzda Nauryz meiramy keŋınen atap ötıle bastady.
NAURYZ – JAŊA FORMATTA
Elbasy N. Ä. Nazarbaev
«Jyl basy Nauryzben bırge yzǧarly qystyŋ ornyn şuaqty köktem basyp, tırşılık qaita tüleidı. Būl künı adamdar būlaq közın aşyp, tal ekken, joq-jıtıkke järdemdesken. Alys ketken aǧaiyn qauyşqan, araz jandar tatulasyp, qaita tabysqan» dep
, Nauryzdyŋ tälımdık ärı tärbielık mazmūnyn aşyp körsetıp berdı.
Endı zaman talabyna sai
Nauryzdyŋ formatyn tübegeilı özgertu qajet. Nauryzdyŋ airyqşa tälım-tärbie, qadır-qasiet beretın türlerı öte erekşe. Sondyqtan,
Nauryz meiramyna jaŋa reŋk beru üşın, adamnyŋ ūltyna, dıni baǧynystylyǧyna qaramastan, adamgerşılık qūndylyqtarǧa män bere otyryp,
Qazaqstan halqy tügel qamtylatyndai mazmūnyn jasau kerek.
El arasynda «
Nauryz merekesı būqaralyq sipattan ajyrap, sahnalyq keiıpke enıp, azdaǧan jūrtşylyqtyŋ qyzyqtauyna ǧana ainalǧan folklorlyq qoiylym körınısınen aspauda» degen pıkır qalyptasty. Sondyqtan merekenıŋ özıne säikes atributtaryn qalpyna keltırıp,
folklorlyq-etnografiialyq auqymnan
jalpy qazaqstandyq mereke därejesıne jetkızgen jön.
Merekede baqylauşylar bolmaidy, bärı de qatysuşy.
Nauryz merekesınıŋ negızgı maǧynasy:
Ūlttyq namys pen ruhani bolmysymyzdy jaŋǧyrtu
Sondyqtan da Nauryzǧa ırgelı ızdenıster men tarihi, ärı zamanaui şaralar kerek. Mūnyŋ bırneşe joly bar. Atap aitqanda:
BASTY QŪNDYLYQ - BÜLDIRŞINDER
Jaŋa jylda Aiaz Atanyŋ, Rojdestvoda Santa-Klaustyŋ
säbilerge syilyq beruı, otbasy müşelerınıŋ bır-bırıne tartu-taralǧy jasauy siiaqty dästürdıŋ berık ornyǧuy būl merekelerdı halyqqa barynşa jaqyndatqany mälım. Jaŋa jyldan ärbır bala tosyn jaŋalyqtar kütedı. Nauryzda da balalardyŋ esınde qalatyndai mereke syilaǧanymyz jön.
Demek, Nauryzdy toilau arqyly bız bar jaqsylyǧymyzdy, şarapatymyzdy
büldırşınderge arnauymyz kerek.
Qazırgı zamanǧa laiyqtap, şokoladpen kömkerıp, körnekı qaptamasyn jasap, köz tartar qorapqa salyp, ūlttyq taǧam aiasynda äzırlenetın
jent, talqan, balqaimaq, kılegei, qūrt, süzbe, uyz, ırımşık jäne taǧy basqalaryn ädemı de şaqty etıp äzırleu prosesın jolǧa qoiatyn mezgıl jettı.
NAURYZ KANİKULY
Mysaly, küntızbelık Jaŋa jyl – 1 qaŋtar özınıŋ myqty ideologiiasymen, san aluan belgılerımen otbasylyq merekege ainalǧany mälım. Būl oraida, studentter men oquşylardyŋ ūlttyq meiramdy otbasynda, jaqyndarynyŋ janynda qarsy aluǧa mümkındık tuǧyzu maqsatynda
14-23 nauryz aralyǧynda (10 KÜN) nauryz kanikuly belgılenuı tiıs.
Būl jerde mektep oquşylarynyŋ būrynǧy 24 nauryz ben 1 säuır aralyǧyndaǧy III-toqsan kanikuly on künge jyljyp, olar osy Nauryz meiramyn otbasymen, aǧaiyn-tumalarymen qarsy aluǧa mümkındık alar edı. Sondai-aq, toqsan aralyq kanikuldardyŋ arasynda jiılık tepe-teŋdıgınıŋ saqtaluyna mümkındık tuady.
Kanikuldar arasyndaǧy jiılık
| Būrynǧy keste |
| III toqsan |
IV toqsan |
| 10 qaŋtar men 24 nauryz |
1 säuır men 24 mamyr |
| 2 ai 14 kün |
2 ai 14 kün |
| 74 kün |
54 kün |
| Jaŋa nūsqa |
| III toqsan |
IV toqsan |
| 10 qaŋtar men 14 nauryz |
24 nauryz ben 24 mamyr |
| 2 AI 4 KÜN |
2 AI 1 KÜN |
| 64 KÜN |
61 KÜN |
NAURYZ NYŞANY
Jauqazyn, bäişeşek nemese qyzǧaldaq Nauryzdyŋ atributtyq belgısı, emblemasy retınde bekıtudı qajet etedı. Güldıŋ adamǧa degen äserı öte mol. Sebebı gülden erekşe sūlulyqpen bırge adam när alady. Gül tūrǧan jerde biık sezım paida bolady.
Mereke künı analarǧa, qyz-kelınşekterge gül syilau köŋılderge qūştarlyq syilaidy. Būǧan qosa mekemeler, köşeler, saiabaqtar jauqazyn gülımen kömkerılıp, abattandyrylsa nūr üstıne nūr. Sol arqyly bız Europaǧa erekşe qasterlenetın qyzǧaldaqtyŋ, jauqazyn men bäişeşektıŋ tüpkı otany qazaq dalasy ekenın de ūrpaq sanasyna sıŋıre tüser edık.
NAURYZ SİMVOLİKASY
Kün men tünnıŋ teŋeluı - astronomiialyq köktemnıŋ tuuy. Astronomdardyŋ tılımen aitar bolsaq, būl kezde Künnıŋ ortalyǧy öz qozǧalysy barysynda Jer ekvatoryn kesıp ötedı. Ǧylymda köktem tuatyn mezgıldı türlışe şamalau ädısı qalyptasqan. Kün qozǧalysyna negızdelgen esep boiynşa naǧyz köktem osy - KÜN men TÜNNIŊ (21-nen 22-ne qaraǧan tünı) teŋelu sätı. Tün ortasy auǧanda jappai
JAŊA KÜNDI qarsy alu dästürın tületkenımız abzal. Elbasy öz sözınde
«Halqymyz qaşanda jaŋa jyldan jaqsylyq kütıp, keler künnen ümıtın üzbegen. Bügının bolaşaǧymen bailanystyratyn bar ızgılıktıŋ bastauyn igı nietten ızdegen. Sondyqtan tırşılık jaŋaratyn nauryzda är adam jaqsylyqqa niet etuı tiıs» degen. Endeşe jaryqtyŋ ūzaratyn, kün nūrynyŋ molyǧatyn JAŊA KÜNNEN ülken de, kışı de jaqsylyq tıleitın.
BASQA HALYQTARǦA QARAǦANDA, QAZAQSTAN HALQYNYŊ JAŊA JYL – NAURYZDY QARSY ALUY OSY QASİETIMEN BASYM.
TAL EGU
Nauryz meiramy tek toi toilau ǧana emes,
sonymen qatar jappai tazalyq şaralaryn ötkızu kerek. «Bır tal kesseŋ, on tal ek!» degendei, köşet otyrǧyzu nauqanşyldyq emes, dästürge ainalǧany abzal jäne sol egılgen taldarǧa aiyryqşa kütım bolsa.
AǦAIYNMEN KÖRISU
Ūlys künı Ūlt Köşbasşysy el damuynyŋ kepılı retınde belgılep bergen
bırlık, tatulyq, otbasyny qasterleu siiaqty adamzattyq qūndylyqtarǧa qūrylǧan.
Osyǧan orai, Nauryz meiramynyŋ ruhani-mädeni tärbielık mänın ıs jüzınde ömırge engızudı ūsynamyz. Būl maqsatta Nauryzdyŋ sipatyn aşatyndai ärı
ūlttyq tanym men dästür saltty jaŋǧyrtatyndai körısu künı, qaiyrymdylyq jasau künı, ata-babany eske alu künı, aq dastarhan künı dep mazmūn bere otyryp, ruhani ıs-şaralardy qalyptastyru qajet.
ÄLEUMETTIK ŞARALAR
Däl osy «Nauryz meiramy» künderı aiasynda
elımızdıŋ ısker azamattary, mesenattar, qoǧamdyq ūiymdar men mekemeler balalar üilerıne, tūrmysy tömen otbasylarǧa jäne qoǧamnyŋ äleumettık qorǧalmaǧan toptaryna järdem jasap, qaiyrymdylyq şaralaryna köŋıl bölgenı jön. Būl igı ıste Qazaqstannyŋ belsendı jastarynyŋ basyn bırıktırıp,
volonterlar korpusyn Nauryzdyŋ jaŋa tūrpatta toilanuyna jūmyldyru kerek.
Nauryzdyŋ ruhani märtebesı arta tüsuı üşın, jyl saiyn qys ailarynda dästürlı berıletın ädebiet pen öner salasy qairatkerlerıne arnalǧan
stipendiialardytabys etu merzımın Nauryz meiramyna auystyrǧan abzal.
ŪLTTYQ KİIM
Sondai-aq, Nauryzǧa äbden jattandy bolǧan şapan men kamzoldyŋ ornyna, osyndai qasiettı de erekşe künderı ärkım özıne jarasatyndai, sän-saltanatymen, maqtanyşpen kietındei
qazırgı zamanǧy ūlttyq kiım ülgılerın tıktırgenı abzal jäne Nauryz merekesın barşa qazaqstandyq sol ūlttyq kiımmen qarsy alsa, nūr üstıne nūr bolar edı!
Sonymen,
gül syilau ürdısı, ūlttyq taǧamnyŋ yqşamdalǧan ülgısın äzırleu, kreativtı kiım ülgılerıne sūranys tuǧyzu, nauryz belgılerın aişyqtaityn kädesyilar, suvenirler jasau – bärı ainalyp kelgende, ysyrapqa emes, kerısınşe
ekonomikamyzdyŋ da qozǧauşy küşterınıŋ bırıne ainalady.
QYRYQTYŊ BIRI – QYDYR
Qydyr baba (Qyzyr) bar jaqsylyqtyŋ, molşylyq pen berekenıŋ iesı, ümıttıŋ şyraǧyn jaǧatyn kie. “Qyryqtyŋ bırı - Qydyr” sözınıŋ astarynan osyndai tüsınıkten tuyndaǧan moraldyq faktordy köremız. Ädette, bız Qydyr babany köbınese köpşılıktıŋ aldyna şyǧaryp, aq tılek aitqyzyp, aq bata bergızemız de, odan ärı onyŋ qiialdy ūştai tüsetın mümkındıgın eskermeimız.
Endeşe, Qydyr babany Nauryz meiramyn ötkızu barysynda ūtymdy paidalanǧan abzal. Aitalyq, ol jūrtqa bata berumen ǧana şektelmei, syilyqtar da ülestıretın bolsa
. Äsırese, Qydyr atanyŋ meiırımı büldırşınder köŋılımen ūştassa, merekenıŋ mänı men sänı arta tüsedı.
Elımızdıŋ batys öŋırlerınde Nauryz meiramyna aldyn ala ülken daiyndyqtar jasalady.
14 nauryz künı taŋǧy saǧat 6-dan bastap jūrttyŋ bärı üi-üidı jaǧalap körısedı.
«Kım erte tūryp, 40 üige kırıp, körısetın bolsa, soǧan Qydyr ata nesıbesın beredı» degen de söz bar. Sol nesıbenı alyp qalu üşın kışkentai büldırşınder taŋ atpai erte tūryp, üi-üige jügırıp, ata-äjelerge baryp körısetın.
Ülken adamdar «Bügın körısuge adamdar keledı» dep, üiınıŋ ainalasyn, ışın tazalap, jaŋa kiımder kiıp, kütıp otyrady.
Nauryz meiramy tek toi toilau ǧana emes,
sonymen qatar jappai tazalyq şaralaryn ötkızu kerek. «Bır tal kesseŋ, on tal ek!» degendei köşet otyrǧyzudy dästürge ainaldyru qajet.
SPORTTYQ ŞARALAR
Nauryz meiramy aiasynda memlekettık deŋgeidegı dästürlı mädeni jäne sporttyq ıs-şaralar ūiymdastyrudy jandandyru kerek. Sondai-aq, būqaralyq sportty jäne halyqtyq dästürlerdı nasihattau maqsatynda,
veloşeru, marafon sekıldı bükıl halyqtyq sipaty bar sport saiystarymen qatar ūlttyq oiyndardan jyl saiynǧy respublikalyq «
Nauryz» spartakiadasyn ūiymdastyrudy ūsynamyz.
NAURYZDY NASİHATTAU
BAQ mümkındıkterın paidalanuǧa airyqşa nazar audarǧanymyz abzal. Barlyq būqaralyq aqparat qūraldary Nauryz meiramyn toilau barysynda ötkızılıp jatqan şaralardyŋ tanymdyq jäne mazmūndyq jaǧyna män berse.
Nauryz ideiasyn nasihattau barysynda aimaqtar arasynda
teleköpırler ötkızu, telemarafondar men taqyryptyq baǧdarlamalar, aqparattyŋ basqa da formalaryn ūiymdastyrudyŋ maŋyzy zor.
Joǧaryda aitylǧandardy qorytyndylai kele, ejelgı Nauryz meiramy qazırgı zamanǧa beiımdelıp, qoǧamda saiasi tūraqtylyqty, dostyq pen kelısımdı nyǧaitudyŋ, jalpy qazaqstandyq, otbasylyq merekenıŋ tetıgıne ainala tüsedı degen qorytyndy jasauǧa bolady.
Arystanbek Mūhamediūly
Qazaqstan Respublikasy Mädeniet jäne sport ministrı
