Belorusiia basşysy Lukaşenko Reseimen ortaq valiutaǧa qarsy emes ekenın aitty. Būl mälımdeme belorustyqtardy ǧana emes, qazaqstandyqtardy da dürlıktırdı. Reseidıŋ imperiialyq ambisiiasy belgılı. Keşegı Keŋes Odaǧyn qalpyna keltırgısı keletın Putinnıŋ piǧyly būrynnan aian. Lukaşenkonyŋ osy sözınen keiın saiasattanuşy Dosym Sätpaev öz pıkırın bıldırdı. İnternet betındegı qazaqşa audarylǧan Sätpaevtyŋ jazbasy köp närseden habardar etıp tūrǧandai.
Dosym Sätpaev, saiasattanuşy:
–Mäselege basqa közqaraspen qarasaq, Mäskeu "Batkany" janşyp tastaǧan siiaqty. Söitıp, ony taqtan taidyryp, ornyna reseişıl äldebıreudı almastyru oŋai bolady degendı astarlap aitty-au. Älbette, aqşalai "maişelpek" beruge de uäde berdı. Olai bolmasa, "Batka" kerı jürıs jasauy mümkın ǧoi. Bıraq būl taqyrypty Kremldıŋ özı köterıp otyrǧanyn onyŋ jüzınen-aq baiqauǧa bolady. Bärıbır ol tynym taba alar emes.
Bıryŋǧai ortaq valiuta turaly äŋgımenıŋ jalpaq jūrtqa jariia etılıp jatqany bırınşı ret emes. Kelesı kezeŋde menıŋ oiymşa, EAEO-nyŋ özge qatysuşylaryna qysym jasau bastalady. Eŋbek migrasiiasy tūrǧysynan qaraǧanda, tıkelei Reseige baǧynyşty Qyrǧyzstan, Täjıkstan men Armeniia anaǧūrlym qiyn jaǧdaida qalady. Qazaqstanǧa da qysym körsetıle bastaidy.
Eger EAEO belsendı türde emissiondyq ortalyǧy bar şaǧyn SSSR-ǧa auysatyn bolsa, būl bızdıŋ egemendıgımızge jäne ūlttyq qauıpsızdıgımızge aşyq qauıp-qater tönedı degen söz. Odan ärı jaǧdai uşyǧady. Syrtqy saiasatta Mäskeuden kelısım alu, bıryŋǧai qorǧanys keŋıstıgın qalyptastyru, ortaq aqparattyq alaŋ, qos azamattyq jäne t.b.
Aitpaqşy, osy atalǧan baptyŋ bırneşeuı būdan būryn da EAEO-ny qūru jobasynyŋ bırınşı nūsqasynda bolǧan.
Kreml erte me, keş pe, äiteuır bır künı bolatyn Qazaqstandaǧy bilıktıŋ auysuyna daiyndalyp jatyr nemese däl qazır ıstı asyqtyruy yqtimal. Öitkenı, däl qazır elımızdıŋ basynda EAEO-nyŋ qoldauşysy otyr. Naqty aitqanda olar bilıktegı özınıŋ "besınşı kolonnasyn" belsendı türde qalyptastyryp ärı qoldau arqyly Qazaqstannyŋ ışkı saiasatyna aralasa bastaidy...
Qazaqstanǧa ortaq valiuta engızıle me? Bız osy saualdyŋ jauabyn ızdep, tanymal saiasatkerlerdıŋ pıkırın bıldık.
Rasul Jūmaly, saiasattanuşy:
Lukaşenkonyŋ Reseimen ortaq valiutaǧa qarsy emes ekenın oqydym. Belorusiia Reseige tolyq täueldı memleket. Ekonomikalyq jaǧynan Reseiden qarjylai kömek alyp otyr. Putin Lukaşenkoǧa mūnai berıp otyr. Europaǧa şyǧatyn mūnai men gaz da Belorusiia arqyly ötedı. Būl şamamen jylyna 4-5 milliard dollar bolady. Belorustar qarjylai qoldaudy Reseiden körgennen keiın, tolyqtai ekonomikalyq täueldı deuge bolady. Saiasi jaǧynan da EuroOdaq pen AQŞtyŋ sanksiialaryna ılıkken, avtoritarly, tūiyq el.
Al, Qazaqstan jaily olai dep aita almaimyz. Bız ekonomikalyq jaǧynan ondai täueldı emespız. Bıraq, saiasi jaǧynan täueldılık bar. 2010 jyldan bastap Prezident te arasynda ortaq valiuta turaly aityp qaldy. Reseidıŋ ortaq valiuta degenı eşqandai da ortaq emes. Ol degenımız Reseige täueldı bolu. Kedendık Odaq, Euraziialyq Odaq degennıŋ bärı Reseidıŋ müddesı üşın qūrylǧan. Qazır Resei būrynǧy Keŋes Odaǧyn qalpyna keltırıp, "orys älemınıŋ" şekarasyn keŋıtpek. Būǧan bızdegı bır büiregı Reseige būryp tūratyn besınşı kolonna deimız be, orystıldı qauymnyŋ da az emestıgın qosyp qoiyŋyz. Bıraq, būl jaily byltyr būrynǧy ūlttyq ekonomika ministrı Timur Süleimenov eşqandai da ortaq vaaliuta bolmaitynyn mälımdegen edı.
Bız ortaq valiutaǧa kelısetın bolsaq, qoǧamnyŋ narazylyǧy öte qatty bolady. Kezınde halyqpen kelıspei, Kedendık Odaq, Euraziialyq Odaqqa qol qoiǧandai ortaq valiutaǧa da qol qoiatyn bolsa, menıŋ özım narazylyǧymdy bıldırıp, alaŋǧa şyǧuǧa daiynmyn. Ortaq valiuta täuelsızdıkten aiyrylu.
Ämırjan Qosanov, saiasatker:
«Ortaq valiuta – ortaq tırlık pen ortaq bolaşaq. Bolaşaǧy būldyr eldermen ortaq valiutaǧa köşu – bolaşaqtyŋ tamyryna balta şabu!»
Ūlttyq valiutanyŋ ekonomikalyq jäne saiasi maŋyzy bar. Ärine, Euroodaq sekıldı qūrylymda nemısıŋ men fransuzyŋ, italiialyǧyŋ men ispanyŋ ūlttyq valiutalarynan bas tartyp, ortaq euroǧa köştı. Bıraq, olar ol şeşımge deiın öz ekonomikalarynyŋ ortaq parametrlerın bır därejege jetkızıp, özderıne belgılı bır mındettemeler aldy. Olardyŋ ekonomikalary bır qalyptas.
Mäselen, biudjet defisitınıŋ barşaǧa ortaq deŋgeiı bar, odan asqan memleketke aiyptar men sanksiialar salynady. Saiasi maŋyzy valiutany ortaqtandyryp jatqan basqa memleketterdıŋ qarjylyq jaǧdaiy men geosaiasi baǧytyna bailanysty. Resei ekonomikasynyŋ bügıngı bolmysy beseneden belgılı: tek qana mūnai men gaz satuǧa negızdelgen şikızattyq ärı oligarhtyq ekonomika. Belarus bolsa, keşegı «qyzyl direktordyŋ» diktatynan qūtyla almai keledı!
Ortaq valiuta – ortaq tırlık pen ortaq bolaşaq. Bolaşaǧy būldyr eldermen ortaq valiutaǧa köşu – bolaşaqtyŋ tamyryna balta şabu! Sondyqtan da Resei men Belaruspen bır valiutalyq arbaǧa mıngesudıŋ keregı joq!
Osy jaǧdaida köp närse Qazaqstan bilıgıne tıkelei bailanysty. Prokremlşıl küşter myna türımen ortaq valiuta turaly şeşımdı qabyldap jıberuınyŋ qaupı joq emes. Mäselen, Kreml bolaşaq astanalyq mūragerdıŋ ışkı jäne syrtqy kepılı bolamyn dep uäde berıp jatsa. Bıraq, öz basym ondai ssenariige senbeimın. Qazaqstanda el Täuelsızdıgın basty mūrat etken ūltşyl küşter küş alyp keledı. Sondyqtan da sony eskerıp bızdıŋ bilık ondai qadamǧa barady dep oilaimyn!
Aidos Sarym, saiasattanuşy:
Menıŋ oiymşa, Reseimen ortaq valiuta engızuge eş negız joq. Oǧan halyq ta, ekonomikada äzır emes, onyŋ eş qajetı de joq. Ūlttyq valiuta - memlekettık nyşan, memlekettıktıŋ, egemendıktıŋ basty qūraly men körsetkışı.
Jaqsy bolsyn, jaman bolsyn, küştı bolsyn, älsız bolsyn, teŋgemızden artyq eşteŋe joq! Olai bolsa ony qorǧau, ortaq valiuta degenge atymen qarsy tūru - är azamattyŋ paryzy. Ärine Resei qazır Belorussiiadan keiın qazaqty da qyspaqqa alady. Onyŋ baǧyty jaqsy körınıp tūr.
Bıraq el, ūlt bolyp tötep beruden basqa jolymyz joq. Şyndap kelse bızder qoǧam bolyp bilıkten Qazaqstanda şetel bazalaryn boldyrmau, ūlttyq valiutamyz - teŋge degen siiaqty baptardy Konstitusiiaǧa engızu turaly talap qoiuymyz qajet. Būl da bır qorǧanys joly bolsyn.
Oŋǧar Qabden
«Adyrna» ūlttyq portaly
