Onyŋ qisyq-qyŋyr pıkırlerınde adam aitqysyz tüzulık bar edı. Būl oi-pıkırler, olardy eşkımnıŋ bet jüzıne qaramai, tırı jannan taisalmai, batyl aitatyn Naǧaşybai aǧamyz əsıredınşıldık ürdısı beleŋ alǧan nadandyq həm qaraŋǧylyq tünegı jailai bastaǧan qazırgı qazaq qoǧamyna kerek-aq edı.
Ol oqyǧan-toqyǧany mol, ūlttyq sanaǧa köterılgen közı aşyq tūlǧalarymyzdyŋ bıregeiı edı.Ol qazaqty şeksız süietın. Ol qazaǧynyŋ dıni dogmamen, əsıredınşıldık fanatizmımen ulanbaǧan erkın oily, bılımdı aldyŋǧy qatarly el bolǧanyn qalady. Ökınıştısı, onyŋ ötkır aitylǧan asau pıkırlerın köpşılık qauym beibastaqtyqqa balady. Ony dın dūşpany qyldy. Şyn mənınde ol dınnıŋ emes, qaraŋǧylyq pen nadandyqtyŋ jauy edı.
Ol öz qazaǧymen qosa Gitlerdı de şeksız süidı. Aqköilek qazaqtyŋ Gitlerge degen süiıspenşılıgın bərımız əpendılıkke joryǧanymyzben mūnyŋ astarynda Naǧaşybaidyŋ özıne ǧana aian, özı ǧana közı jetken syrlar jatqan edı.
Ol bızdıŋ jeke batyrymyz edı. Qazır Alaştyŋ dūşpany özınen tuǧan perzentterı bolǧan ker zaman ǧoi. Bıreuı dın atyn jamylady, bıreuı jattyŋ soiylyn soǧady, endı bıreuı memleket qazynasyn tonaidy, taǧy bıreulerı jer satumen ainalysady degendei... Əsırese, əsıredınşıl, radikal, dıni fanatikter qazaq qoǧamynyŋ aiyqpas dertıne, soryna ainalǧaly qaşan. Naǧaşybai osylarǧa qarsy jalǧyz özı maidan aşty. Olar küpınıŋ bitındei köp edı. Bərı jabylyp Naǧaşybaidy aradai talady. Bıraq Naǧaşybai eş qyŋbady. Nadan adamnyŋ özderı de, sözderı dörekı, auyzdary asa bylǧanyş keledı ǧoi, olar FB betınde Naǧaşybaiǧa aitpaǧandy aityp, qarǧystyŋ nebır atasyn qarşa jaudyryp jatatyn. Menı Naǧaşybaidyŋ osynşama dattaularǧa asqan sabyrlylyqpen tözetını, baiyppen jauap qaiyryp jatatyny qairan qaldyratyn. Ol asqan sabyr iesı edı. Būl jönınen ol beipıl auyz mūsylmansymaqtarǧa ülgı önege edı.
Osylaişa ol myŋmen jalǧyz alysty. Ol qoǧamnyŋ köbımız ainalyp ötetın, əşkerleuge təuekel ete bermeitın tüitkıldı mäselelerın batyl qozǧady. Beinelep aitqanda ol Qūdaidan bastap, Qonaevqa deiıngı "avtoritetterdıŋ" tügın qaldyrmady. Söitıp ol közsız tabynuşylyq jetegınde sanasy tūmandanyp jürgenderdıŋ, əsırese, ruşyldyq auylynda qalyp qoiǧan audansyzdardyŋ sanasyna səule tüsıruge tyrysty. Ol aŋqau qazaǧyn közsız köbelek tərızdı körıngen närsege tabyna beruden saq boluǧa şaqyrdy. Onyŋ aşy aitqan būl pıkırlerıne sanalary jat aǧymdarmen ulanǧan zombiler öre türegelıp jappai qarsy şyqqanymen, soŋǧy kezderı Naǧaşybai ideialaryn qoldauşylar da az bolmai qalǧan joq. Əsırese jas buynnyŋ arasynan Naǧaşybaidyŋ pıkırles serıkterı köptep şyǧa bastap edı. Osylaişa ol bır özı bır qoǧamdyq instituttyŋ jūmysyn atqardy dese de bolady.
Ökınıştısı Naǧaşybaidyŋ būl pıkırlerı memleket jəne qoǧam qairatkerlerı, akademikter, doktorlar, deputattar, saiasatkerler, memlekettık syilyqtyŋ laureattary, aqyn, jazuşylardyŋ auzymen aityluǧa tiıs edı. Amal neşık, qazaq qoǧamy özıne kerektı asa qajet baǧaly pıkırlerlerdı, erkın oilardy jūmyssyz Naǧaşybaidyŋ auzynan estıdı. Estuımızşe Naǧaşybai Esmyrza köpten berı jūmyssyz eken. Eger örkeniettı qoǧamda ǧūmyr keşse, Naǧaşybai kem degende bır saiasi partiianyŋ ideology nemese bır JOO ornynda qoǧamtanu ǧylymynan därıs oqyr edı. Amal neşık, tereŋ bılım, köşelı oi iesı, aqiqat jarşysynyŋ "jūmys orny" onyŋ FB paraqşasy ǧana boldy. Ol qazaq qoǧamyna sol FB paraqşasynyŋ tıldei terezesınen ün qatty. Şyny kerek, onyŋ qiiaŋqy, qyrşaŋqy oilary köpke jettı, oiatty, tıksındırdı, qynjyltty, öşpendılık tudyrdy... Əsırese ol Qūdaidyŋ "advokattaryna" kelgende ymyrasyz-aq boldy. Ol öz opponentterın 18 myŋ ǧalamnyŋ iesı Qūdaidyŋ "jyrtysyn jyrtqanşa" qazaǧynyŋ joǧyn joqtauǧa, jany qanauǧa, tənı talauǧa tüsken, orasan zor materialdyq bailyǧy jemqor, satqyn şeneunıkterı arqyly əlemdık oligarhtardyŋ talan-tarajyna ūşyrap, şekaranyŋ arjaǧyna sūrausyz ketıp jatqan jer betındegı eŋ qorǧansyz, eŋ momyn ūlttyŋ müddesın qorǧauǧa şaqyrdy.
Aityŋyzdarşy aǧaiyn, tumaǧan, tuylmaǧan, mekensız, eşteŋege mūqtaj emes, asa meiırımdı, jarylqauşy Qūdaidy - özı jaratqan dərmensız (dınşıl qazaq) bır pendenıŋ özı siiaqty dərmensız (namaz oqymaityn qazaq) pendesınen qyzǧyştai qoryǧany qandai, kerısınşe sol dınşıl qazaq pen ateist qazaq ekeuınıŋ tıze qosyp it te qūs ta basynyp, əlemdegı eŋ bır qorǧansyz, qor ūltqa ainalyp kele jatqan qazaq ūltynyŋ müdesın bırıgıp qorǧaǧany qandai? Ekeuınıŋ qaisy qaiyrly, qaisy baiandy? Qaisy aqylǧa siiady?
Aqiqatynda Qūdai özıne adamzat nəsılınıŋ onyŋ ışınde qazaq balasynyŋ araşa tüsuıne mūqtaj emes. Kökten tüsken deitın tört kıtaptyŋ bırı Qūranda aitylǧandai adamzat bar bolǧany Qūdaidyŋ qūlaq kestı qūly ǧana. Bəlkım Qūrandaǧy eŋ bır absurd osy şyǧar? Nege Qūdai özı jaratqan perzentterın qūl qyluǧa müddelı? Al qūlda qūqyq, erık, erkındık bolmaidy ǧoi!
Rasynda da at töbelındei bilıkten özınıŋ konstitusiialyq qūqyn talap ete almai otyrǧan, əlı ūlt deŋgeiıne tolyq köterılıp bolmaǧan, qaita ruşyldyq auylyna, feodalizm jūrtyna qaiyra dedektep bara jatqan dərmensız qazaq qaitıp, ne betımen Qūdaidyŋ "advokaty" bolmaq? Kerısınşe qazaq Qūdaidyŋ nazaryna zəru, qamqorlyǧyna mūqtaj. Eger qazaq Qūdaidyŋ nazary tüsken qalauly ūlt bolsa 32-nıŋ aşarşylyǧynda nege şybyndai qyrylyp qaldy. Nege 37-nıŋ quǧyn-sürgınınde ūlt kösemderı men ziialylary jappai atylyp kettı. Mıne, Naǧaşybai osy ūly saualdarǧa jauap ızdedı. Naǧaşybaidyŋ bar "kınəsı": dınnen Ūltty, Qūdaidan Halyqty joǧary qoiǧandyǧynda edı. Tegınde Halyq Qūdaidyŋ bır aty emes pe edı? Qūranda bız senderdı bır-bırlerıŋnen ajyratu üşın ūlttar men ūlystarǧa böldık deuşı edı ǧoi. Əsılı ozyq ūlttar men örkeniettı elderdıŋ Qūdaiy men dını sol memleket pen halqynyŋ igılıgıne qyzmet etedı, al bızdıŋ dınşıl qauymnyŋ erkıne salsaŋ, baiǧūs qazaq Qūdai men bilıkke qūl bolǧannyŋ üstıne qūl bola tüsse eken dep tıleidı. Mysyqtıleu əsıredınşılderdıŋ Qūdai men bilıkke qūl bolǧan baiǧūs qazaqtyŋ şyn mənınde öz bilıgı men ozyq ūlttardyŋ, şeteldık alpauyt kompaniialardyŋ qūlaq kestı qūlyna ainalyp bara jatqanynda şaruasy joq. Otarşyldyq qamytynan jaŋa bosaǧan, qūldyq sanadan arylmaǧan halyqtyŋ əsıreqūdaişyl bolǧany özınıŋ sory eken ǧoi.
Naǧaşybai Esmyrza şyndyq üşın öldı, bəlkım öltırıldı... Rasynda bız Şyndyq bar bolsa elemei qoiyp öltıretın, Şyndyq joq bolsa şyrqyrap ızdei bastaityn qyzyq jūrtpyz. Naǧaşybai şyndyǧyn joǧaltyp alǧan jūrttyŋ aqiqatyn qaitarmaqqa talaptanyp, tynbai söileumen jürdı, al bız ony aiausyz küstanalaumen boldyq. Ol kenet aramyzdan ketıp edı, bərımız bırden şulap ızdei bastadyq.
Bız şyndyqty öz auzymyzben aituǧa dətımız jetpegendıkten, basqalardyŋ auzymen aitqyzyp qyzyǧyna qarap otyrǧandy jaqsy köretın elmız. Bız Naǧaşybaidy jek körıp otyryp, oǧan şyndyqty aitqyzyp aluǧa arlanbaitynbyz. Endı şyndyqty kımge aitqyzar ekenbız? Barlyqtaryŋyzdyŋ kökeilerıŋızde osy saual tūrǧan da şyǧar, bəlkım?
Men Naǧaşybaidy alǧaşqy jəne aqyrǧy ret Əuezov teatrynda kördım. Qoiylym bıtkennen keiın körermen qauym ədettegıdei kiım ılgışke lap qoiamyz ǧoi. Qarasam oŋ jaǧymda Naǧaşybai aǧamyz syrt kiımın alyp jatyr! FB da baiqalmaidy ǧoi, ömırde qaǧılez, jüdeu öŋdı kısı eken. Sırə, qoiylym əserınen aryla almasa kerek, miyǧyna külkı üiırılıp alypty. Öz oiymen özı əure ekendıgı, jan-jaǧyn baǧamdauǧa şamasy joqtyǧy beiməlım alysqa tıgıp alǧan közderınen baiqalady jəne ol ziialylyq ūşqynyn şaşqan meirımdı, oily közder özıne riza keiıppen külımsırep alǧan... Bır sət syrt kiımdı ala berıp, oŋ jaǧyma qaita qarasam, jaŋa ǧana qasymda tūrǧan Naǧaşybai beine bır ǧaiypqa ainalyp ketkendei joq bolypty! Sodan keiın Naǧaşybaidy körgen emespın. FB-da ışınde de jauaptasyp ülgermegen ekenbız. "Şūbat patiıne" de baru oiǧa kelmeptı. Syilas, pıkırles bır jurnalist kısı şūbatqa şaqyrǧanda qolym timep edı. Endı mıne, sol aqiqatşyl estı adam, qazaqta eşkım təuekel etpegen oi-pıkırlerdı aitqan jaisaŋ er dünieden beimezgıl ötıp ketıptı.
"Estı körseŋ, kem körme" deidı Abai. Bız estı körsek kem köremız, qor tūtamyz, ol azdai jabylyp jündei tütemız. Bıraq mūnyŋ ūlttyq sorymyzǧa ainalyp kele jatqany oiymyzǧa kırıp te şyqpaidy. Oǧan Naǧaşybaidy it qylǧanymyz kuə. Əlı qanşama estılerımız qoǧam tarapynan "it boluǧa" kezekterın kütıp tūr eken. Aitpaqşy, keşelı berı əleumettık jelılerde Naǧaşybaidyŋ qazasyna quanyp jatqandardy, külıp jatqandardy, tıptı tabalap jatqandardy baiqap qaldym. Naǧaşybai özı şeksız süigen qazaǧynyŋ müddesın qorǧaimyn dep baryp, er ölımımen öldı. Er ölımıne quanba qazaq! Bügın quansaŋ, erteŋ, qūdai onyŋ betın ərı qylsyn, əsıredınşılderdıŋ qolyna aiaq astynan qaru tier bolsa - jylaityn bolasyŋ. Külme, jūrtym, erteŋ jerıŋ men qazynaŋ əp-sətte satylyp ketıp, külkıŋ tiylmai qalyp jürmesın. Sosyn marqūmdy dattap jatqan əsıredınşılder, sızderge aitarym, erden iman ketpeidı. Naǧaşybai tozaqqa kettı dep börıkterıŋızdı aspanǧa atqandaryŋyz artyq. Qūdai ūltyn ūlyqtaǧan, halqyn süigen Erdı tozaqqa eşqaşan jıbermeidı. Öitkenı Halyq Qūdaidyŋ öz aty!
Baqūl bol, Naǧaşybai aǧa! Qoş, romantik sosialist! Qoş, Ūltşyl Er! Təŋırı aldyŋnan jarylqasyn!
Erlan Töleutai
