Nūrlan Mäukenūly: Ölınıŋ qamyn tırı jer, Tırıler bırın-bırı jer

Nūrlan Mäukenūly (1960-2003) - 25 jeltoqsanda Şyǧys Qazaqstan oblysy, Zaisan audanynda tuǧan. 1984 jyly Qazaq Ūlttyq Universitetınıŋ jurnalistika fakultetın, 1990 jyly KİMEP-tıŋ saiasattanu bölımın bıtırgen. Eŋbek jolyn qūrylysşy bolyp bastaǧan. «Ana tılı» — »Jalyn» bırlesken basylymy bas redaktorynyŋ orynbasary bolyp ıstedı. «Auditoriia», «Qarlyǧaş» jyr toptamalarynda öleŋderı jariialanǧan. 1995 jyly «Boitūmar» jyr jinaǧy jaryq kördı. « Sūŋqarbūlaq» atty poeziialyq kıtaby şyqty (2008). Bırneşe müşäiralardyŋ, Almatyda ötken Türık düniesı poeziiasy festivalınıŋ jüldegerı. Halyqaralyq «Alaş» ädebi syilyǧynyŋ laureaty. Tiriniŋ qamyn tiri jer, Tiriler birin biri jer. Tirlikte qaşqan qadiriŋ Ölgende ǧana biliner. Öliniŋ qamyn tiri jer, Joqtauyn salyp jüginer. Joǧaltyp alǧan asyly Airylǧanda biliner.   Tiriniŋ qamy – bas qamy. Künde bir älem – aşqany. Küiremeitindei köŋili, Qūlamaityndai aspany.   Öliniŋ qamy – öz qamy. Topyraq bolyp tozǧany. Azasyn tūtqan aǧaiyn Mäŋgilik meken qazǧany.   Öliniŋ qamy – öz qamy, Ögeisip ketken öz qany. Bir uys topyraq būiyrtyp, Maŋdaiǧa baqyt jazǧany…   Tiriniŋ qamy – bas qamy, Tausylmaityndai dastany. Öleŋşil özen ötkeni. Aiǧaişyl asu asqany.   Öliniŋ qamyn tiri jer, Tiriler birin biri jer. Bir küni biz de baramyz, Sen aman bolşy, siri Jer!   *** Perişteler qonyp jatyr, Oqiynşy bir aiat. Jerde duman bolyp jatyr, Baryn qalsyn, kim aiap…   Qanattaryn qaǧyp-qaǧyp, Qonady kep qolyma. Jannyŋ otyn jaǧyp alyp, Ümit arttym jolyma. Perişteler qonyp jatyr Ūlpa qardan jaralǧan. Jerde duman bolyp jatyr, Toi tizginin qar alǧan…   Audarylyp, töŋkerilip, Qonǧanynşa myŋ aunap – Ai nūrymen kömkerilip, qar jauyp tūr qylaulap… Tiriniŋ qamyn tiri jer, Tiriler birin biri jer. Tirlikte qaşqan qadiriŋ Ölgende ǧana biliner. Öliniŋ qamyn tiri jer, Joqtauyn salyp jüginer. Joǧaltyp alǧan asyly Airylǧanda biliner.   Tiriniŋ qamy – bas qamy. Künde bir älem – aşqany. Küiremeitindei köŋili, Qūlamaityndai aspany.   Öliniŋ qamy – öz qamy. Topyraq bolyp tozǧany. Azasyn tūtqan aǧaiyn Mäŋgilik meken qazǧany.   Öliniŋ qamy – öz qamy, Ögeisip ketken öz qany. Bir uys topyraq būiyrtyp, Maŋdaiǧa baqyt jazǧany…   Tiriniŋ qamy – bas qamy, Tausylmaityndai dastany. Öleŋşil özen ötkeni. Aiǧaişyl asu asqany.   Öliniŋ qamyn tiri jer, Tiriler birin biri jer. Bir küni biz de baramyz, Sen aman bolşy, siri Jer!   *** Perişteler qonyp jatyr, Oqiynşy bir aiat. Jerde duman bolyp jatyr, Baryn qalsyn, kim aiap…   Qanattaryn qaǧyp-qaǧyp, Qonady kep qolyma. Jannyŋ otyn jaǧyp alyp, Ümit arttym jolyma. Perişteler qonyp jatyr Ūlpa qardan jaralǧan. Jerde duman bolyp jatyr, Toi tizginin qar alǧan…   Audarylyp, töŋkerilip, Qonǧanynşa myŋ aunap – Ai nūrymen kömkerilip, qar jauyp tūr qylaulap…       *** Qyrdan yzyl jel, Jüirik qoly ūzyn jel Jūqalap bir syr aityp, Joǧymdy aityp mūŋaityp, Jelǧabyzdai syn saldy, Jelqobyzdai ün saldy, Şalǧaiyna sürindi. Empeŋ-empeŋ jügirdi, Şat-şälekei bülindi, Eki etegin türindi. Balarqaly bel asqan,   Baiaban men köl asqan, Jolsyz jerden jol aşqan – Jan saraiyn sol aşqan… Oilap-qyrlap jelgen sol, Oida-joqta kelgen sol, Keşki ymyrtta äl bergen sol, Kezeŋ asyp ölgen sol… Qyrdan esken qyzyl jel, Jüirik qoly ūzyn jel Kökiregim tazalap, Köŋilimdi mazalap Jelǧabyzdai syn saldy, Jelqobyzdai ün saldy…   *** Köŋilim jüirik, Közim jüirik, Qolym jüirik, Qaşannan adastyrǧan jolym jüirik. Şaşyma şaŋ jūqtyryp şarşatady, Qūtylmasqa qūryp ap Toryn būiryq.   Maŋdaiyŋa jazǧanyn körersiŋ de… Quanasyŋ, jylaisyŋ, ölesiŋ de… Ajaly jüirik boldy jaryqtyqtyŋ, Dep alyp, saqtamaidy-au, el esinde. Jadynda ūstaitūǧyn jaqyn ǧana, Basqaǧa beimaǧlūm atyŋ, bala. Jazmyştyŋ jazǧanynan Ozamyn dep, Özindi öziŋ ölerdei taqymdama.   Jüirikter jetpei qūlar märesine, Tap bolyp päni jalǧan pälesine. Dünie döŋgelengen aqtyq demde Oralar-au, opyntyp bäri esiŋe.   Dünie jetkizbesten jöneledi, Qyzyǧyna tiriler keneledi. Jel de jüirik, ainalǧan Jer de jüirik, Jyǧylady desem, kim sener edi?.   Jolda kelem, Jolymdy oŋǧara ma? Koltyǧymnan süie de, qolda, dala. Ögeisinbe, köŋilim, quanyşty San pendeni sandaltqan Sorǧa bola…   Dünie jüirik pe eken, jürdek pe eken, Qaşaryn qarsy aldymnan Bilmep pe ekem? Qyzyl til, sen de jüirik Siiaqty eŋ-au, Qai küni, qai tylsymǧa Qūrmetti ekem?!   *** Almaty boldy äuenim. Auylda tuǧan jan edim, Sauyr men Saiqan tau edim, Alatau boldy mäuelim.   Auylda ösken bala edim, Bauymda ösken tal edim. Būrqauda boida bir tylsym, Taba almai kelem äli emin…   qara Ertis boiy qalyŋ qūm, Şaǧylǧa baryp şaǧyndym. Şaǧala qonǧan jaǧadan Qalaǧa qarai sabyldym.   Astana keldim – qaŋǧyrdym, Astynda qaldym jaŋbyrdyŋ. Ötinde qaldym yzǧardyŋ, Tezine tüstim taǧdyrdyŋ.   Mendeiler jäne köp eken, Mekeni jerde joq eken. Qazaqy köŋil qalǧanda, Şyqqan jan… deitin top eken…   Adamy nöpir qalada Öziŋdi tūlǧa sanama. Sen qalai tūryp kelgensiŋ, Jazuşy tekti jan aǧa?..   Jūmeken ötken jer edi, Keŋşilik ketken el edi. Jūmatai jatqan töbe edi, Kezegi kimniŋ keledi?.. Qaŋǧyryp ketken bir ūl, – dep, Jaŋǧyryp jetken bir ün, – dep, Dalanyŋ şaŋy seiildi, qalanyŋ şamy külimdep…   ALATAU, BAR MA, ARMANYŊ? Biylǧy tüsken qar qalyŋ, Alatau, bar ma, armanyŋ? Kirşiksiz appaq – salǧanyŋ, qylausyz tübit – şalǧanyŋ.   Alatau, sende bar ma mūŋ? Biylǧy tüsken qar qalyŋ, Jaiǧap bop äbden mal-janyn, Altaida – alys qoinauda Jetpiske kelip qalǧanyn Jetim şal, mümkin, oilauda…   …ötkizip bolyp bir tündi, Jetim şal taǧy türtindi. Elestep ötip eŋkiş qart, Kirpikke tūrdy irkindi.   – Altaida alai-dülei me, Üreidi qosar üreige? İt penen bala qosylyp, Oinaudy bir sät tilei me? Borannan keiin bel şeşip, Töbesin auyl kürei me?.. Altaida, sirä, aq boran, Alatau jaqqa soqpaǧan. Aiaqqa ilip şaŋǧyny, Jöneuge bir sät oqtalam…   – Biylǧy tüsken qar qalyŋ, Alatau, bar ma, armanyŋ? Syŋsyp än salar ormanyŋ: Armanym – seniŋ armanyŋ, Altaidan alys qalǧanym…- Altaiym, sende bar ma mūŋ?   *** Jany da näzik – men edim, Qany da būzyq – men edim. Eljiregenimde — eridim, Qaraiǧanymda — qaraidym.   Jelden de jūmsaq – men edim, Jerden de qatty – men edim. Jylasaŋ — jylar sel edim, Qūlasaŋ – qara jer edim.   Jany da näzik – men edim, Qany da būzyq – men edim. Tabysa qalsam — tatu em, Tirese qalsam — teli edim.     Jelden de jūmsaq – men edim, Jerden de qatty – men edim. Süisine qalsam — süier em, Tüiile qalsam — tüier em.   Jany da näzik – men edim, Qany da būzyq – men edim, Jelden de jūmsaq – men edim, Jerden de qatty – men edim – Tüsinbei jürgen el ediŋ Tük aita almai kelemin…   *** Ai artynan ai öter, Kün artynan kün öter: Köre almaǧan — jau eter, Bere almaǧan — jau eter. Qadirindi ūqpas jūrt.   Köziŋ jūmsaŋ — täu eter. Künniŋ nūry tögiler, Aidyŋ nūry sebiler: Sendelip qap seriler Sergeldeŋge jegiler. Qara tūtyp jürgenmen, Janyŋdaǧy ne biler?..   Ai batatyn būlt bar, Kün jaǧatyn jylt bar, Tūldanatyn külik bar. Basa almaidy qaşaǧan – Basqa tüsse qūryq tal.   *** Atqaqtap soǧyp jüregim, Dübirlep ketti būl keudem. Būdan soŋ qalai külemin, Ümit üzem be güldeuden?..   Jarym tünde jalǧyz ün Et jüregim qan qyldy. qūlaǧymda qaldy yzyŋ – Şara basty daŋ qyddy.   Betin aştym bir syrdyŋ – Jüzinde eş qaiǧy joq, Tünegindei tylsymnyŋ – Myna tünniŋ aiyby joq.   Jan jüregim qaşty ma, Keudem nege bülindi? – Appaq aidyŋ astyna Söner arman ilindi…   Beu, jüregim, bäsende – Jeter jeriŋ – jaisyzdau. Myna älemdi qosa emde, Tirşiligi – oisyzdau…   Men keudemdi sögeiin – Öz qaǧymnan jeriin. Köz jasymdy tögeiin – Jandy jatqa teliin.   Jürek sūrap köreiin, Jüreksizge jalynyp. Köreiin de öleiin, Qyzyl qanǧa malynyp.   Būdan saǧan ne tüser? – Kökiregim qymtaiyn. Birge bir kün ketiser Mezet baryn ūmytaiyn.   Jarym tünde jalqy aiym, Qobyzşy bop kelmegei. Keudemdegi aiǧaiym, Ünsiz qalyp ölmegei. Tas tüiin boi tüiilme, Qalypqa tüs, bäsende. Eljiregen küiinde El jüregin qosa emde…   *** Dala – suyq. Aspan – tūman. Köŋil – mūz. Äiteuir bir ötip jatqan ömirimiz. Qabaq şytsaq – Qara tastan auyrmyz. Qabaq aşsaq – Qauyrsynnan jeŋilmiz. Dalada – qar. Köşe – taiǧaq. Köŋil – mūŋ. Äiteuir bir ötip jatqan ömirmin. Säti kelse – örteitūǧyn kömirmin, Näti kelse – qaritūǧyn temirmin. Dalada – jel. Köşede – adam. Köŋil – päs. Osylai-aq ūzaq bolsyn ömir jas. Bülk-bülk soǧyp tūra bersin jüregiŋ, Jarq-jyrq külip jüre bersin temir bas.   QOŊYR TÜS Qoŋyr keşte qoŋyr   Tau tamsanatyn. Qoŋyrqai bop ötipti Qanşama tün… Qoŋyr iŋir janyma jaqyn meniŋ – Qoŋyr ünmen qyryq myŋ Än salatyn. Qoŋyr qazdar qaitatyn Qoŋyr küzde. Qu janym, sen asyqpa, ömirdi izde. qoŋyr qyz jolauşylap ketken, bilem, Qoŋyraiyp qaşyp jür Köŋil tüzge. Qoŋyr qyz, qaida Qoŋyr Jūmekeniŋ? –   Jyŋǧyldai jigerimdi qüm etemin. Qoŋyr jyrdy jazyp ap jarym tünde Qoŋyrqai qoi közimniŋ mūŋy etemin. Qoŋyr belde şiŋgirler Qoŋyr qūlyn. Jaŋǧyryqqan ünindei ömir bügin… Qoŋyr tylsym kümbirden Quat alyp Qoŋyraiyp jürsem de köŋildimin. Qoŋyr älem qorqytsa qabaǧymen, Qoŋyr qaiǧy qaitarar tabamyn em. Qoŋyr tüs-au, qozy tüs Ötken mezgil, Qoŋyr qozym qaldyrǧan Jabaǧy ma eŋ?   *** On segizde jürekke boilaidy arman. On segizde men saǧan toimai qalǧam. On segizde Mahabbat auylyna Esimde joq, bir oiyn oinai barǧam…   On segizde keudeme syimady arman. On segizde syrtymnan kim qadalǧan? On segizde oqysta körgen tüstei Kökiregim kögildir mūŋǧa tolǧan… On segizde aqyl — az, sezim — köldei. On segizde jürip em közim körmei. On segizde opynyp ot basyp ap Bozaralda bozdap em bozingendei… On segizde dünie jainai qalǧan, On segizde men saѕan toimai qalsam. On segizde «hoş» degen Qoŋyr ündei, Büiirimde bülkildep Qoimaidy arman.