Jemqorlyq şaş-etekten jailaǧan eldıŋ bärı de kadrlyq tapşylyqqa tap bolady. Bızdıŋ qazaq elı kadrlyq daǧdarysqa ūşyrady. Bızge köp ūzamai kadrlardy tübegeilı daiyndaityn nauqan jaqyndap kele jatyr. Bızdıŋ asa saqtyqpen ärı mūqiiat qaraityn basty şaruamyz osy bolsyn.
Sebebı, ūlttyq memlekettıŋ ırgesın ūlttyq qūndylyqtardy boiyna sıŋırgen ūlt kadrlary ǧana qūra alady. Bızdıŋ kadrlardyŋ boiynda ūlttyq qūndylyqtarǧa tän qasietter bolmasa, bızdıŋ ūlttyq memleketımızdıŋ boiyna eşqaşan da qan jügırmeidı. Kosmopolittengen, ūltsyzdanǧan, qaǧynan jerıgen, qazaqtyǧynan taiǧan kadrlar bızge kerek emes. Tıptı, būlar bılımı bolsa da bızdı qūrdymǧa jıberedı. Jaqsylyqtan ümıtımız bar elmız. Jaqsylyqtan ümıtımız bar ūltpyz. Bolaşaǧymyzdy sol üşın ünemı jaŋaşyldyqpen bailanystyryp otyrmasaq, däl qazırgı aumaly-tökpelı zamanada bız aǧynmen boilap qana ketıp jatyrmyz. Menıŋ janyma batatyny – bızdıŋ qoǧam ony asa sezımtaltyqpen qabyldai almai otyr. Onyŋ myŋ sebebı bar. Mūnda jılıktep jatudyŋ keregı joq.
Älem qazır joǧary sanaǧa, bızdıŋ tūrmystyq sanamyzdan biık energetikalyq örıske şyqty. Al, bızdıŋ sanamyz tūrmystyŋ deŋgeiınde qalyp otyr. Jemqorlar qaptaǧan, tūrmystyŋ deŋgeiınde qalǧan kez kelgen ūlt nemese memleket qorǧanuǧa mūrşasy bolmaidy, ūlttyq immunitetı öledı. Mūnyŋ barlyǧy der kezınde kadrlyq potensiialdyŋ qūldyrap, bas basymen bi bolǧan, bölıp alyp bilegenderdıŋ kesırınen tuyndaǧan, der kezınde kadrlyq reformalardyŋ dūrys jürmeuınen, onyŋ memlekettıŋ bolaşaǧyna kerı yqpal bolatynyn dūrys boljamaudan tuyndap otyr. Bızdıŋ bilık te, qoǧam da osy jaǧyna kelgende kınälı. Adam qūqy qorǧalǧan, demokratiialyq qūndylyqtar baǧalanǧan kez kelgen örkeniettı elderde memlekettı tonaǧan adamnyŋ basyn kesıp laqtyryp tastaidy. Ondai jemqor, opasyz adamdy örkeniettı elder kerek etpeidı. Aqiqatynda eşkımge de kerek emes. Onyŋ tūtas memleketke alyp keletın qiianatyn ol eldıŋ qūzyrly memlekettık organdary, azamattary jaqsy bıledı. Sondyqtan da oǧan jol bermeidı.
Bır ǧana mysal: Oŋtüstık Koreiada para berseŋ, «sen menıŋ namysymdy taptap tūrsyŋ ba?» degen jauap alasyŋ. Būl ūlt bolyp, el bolyp qalyptasqan eldıŋ ūstanymy. Al, bız däl qazır bärıne nemqūraily qaraimyz. Ölmeseŋ ömırem qal degen ūstanym bızde äldaqaşan qalyptasqan. Būl bızdıŋ süiegımızge ötıp kettı. Bızdıŋ köpşılıgımızge tıptı memleket kerek te emes siiaqty kün keşıp jürmız. Qai jerde jaqsy jūmys bolsa, qazaqty jastary sonda ketıp jatyr. Būl memlekettı basqaryp otyrǧandardyŋ da, qoǧamnyŋ da qatelıgı. Mūndai opasyzdyqty tek qana qanynda ūlttyq qasietterı bar ūlttyq kadrlar ǧana toqtatady. Ūlttyq kadr mäselesın jetıldıru – būl ūlttyq memlekettıŋ ırgesın qalau. Azamattardy tehnokrattyq prinsipterge üiretu. Älem elderı potensialdaryn asyryp, energeitkalyq sanaǧa ötıp jatqanda, bız 7-şı ǧasyrǧa tartyp baramyz.
Ūlttyq kadrlardy daiarlaudy bız mektepterden bastauymyz kerek. Jalpy bızge tübegeilı özgerıs keledı. Bız soǧan daiyn otyruymyz kerek. Qazaqty oilaǧan barşa qazaq qaşanda özgerıske daiyn bolsyn. Bızdıŋ arnaiy bılım beretın orta mektepterde oquşylardy tereŋ bılımge susyndatatyn öte sauatty mamandar kerek. Olardyŋ bolaşaqta jalaqysyn da joǧarylatuymyz kerek. Eşnärsege alaŋdamaityn, äleumettık jaǧdaidy konkurstardan ırıktelgen, boiynda ūlttyq qany jürıp tūrǧan, tarihy men dästürın jetık bıletın, öte bılımdı kadrlarǧa jasamasaq, bızde eşqandai özgerıs bolmaidy. Bılım salasynan bastasaq, bız köp jetıstıkke jetemız. Bız balalardy emes, bız ūstazdardy daiyndauymyz kerek. Būl mäsele bızdıŋ aldymyzdan qaşanda şyǧa beredı. Eŋ basty nazarda tūratyn mäsele de osy boluǧa tiıs. Kez kelgen örkeniettı elderdı alyp qaraŋyz, eŋ aldymen barlyq jaǧdai bılıktı ūstazdarǧa jasalady. Ūstazdaryn ministr nemese deputattardan da joǧary qoiyp, olarǧa qūrmet jasaidy. ŪSTAZ statusy örkeniettı elderde barynşa joǧary qoiylǧan. Mysaly üşın, Singapur elı ūstazdarǧa äleumettık jaǧdai jasauy boiynşa älemnıŋ eŋ aldynǧy qatarynda tūrady. Olardyŋ eşbır resursy men qazba bailyǧy bolmasa da, ūlttyq käsıbi naryqty qalyptastyryp, ǧylymi öndırıstık bazalardy qūrǧan. Älemdık naryqqa erkın aralasyp ketken. Mūnyŋ barlyǧy ūlttyq kadr mäselesıne asa mūqiiattyqpen qaraǧannan şyqqan nätije. Bızdıŋ ūiyqtauǧa endı qaqymyz joq. Endı ūiyqtasaq, bız oianbaimyz. Osylai ūiqyly-oiau meŋ-zeŋ bolyp ömırımızdı ötkızıp jüre beremız.
Kelesı mäsele. Bızdıŋ arnaiy bılım beretın orta mektepterge ūlttyq saryndaǧy bılım men tärbie ülgısın barynşa qalyptastyru kerek. Men Japoniianyŋ, Finliandniianyŋ, Singapurdyŋ bılım salasyndaǧy ūlttyq reformalarymen tanysyp kördım. Bızdıŋ olardan alatyn qūndylyqarymyz öte köp. Bastysy üirenuden erınbeuımız kerek. Ol qazırgı zamanaui jaŋaşyldyqty ūlttyq qūndylyqtarymyzben etene bailanystyru bolyp tūr. Sony qolǧa alyp, ūttyq kadrlar daiyndau mäselesı bızdı kütıp tūr. Olardyŋ qūrǧan ūlttyq memleketınıŋ boiynda qalaişa toqtamai qan jügırıp tūrǧanyn bılesız be? Olar bärın ūlttyq nyşanda jürgızedı. Finliandiianyŋ da bılım ülgısı nemese bılım reitingısı älemnıŋ aldyŋǧy qatarynan oryn alady. Olardy zerttep qarasaŋyz, elıŋızge janyŋyz aşidy. Bızge bärın nölden bastauǧa uaqyttyŋ özı sebepşı bolyp tūr. Däl qazır uaqyt sondai talap qoiyp otyr. Joǧaryda atalǧan üş eldıŋ bärı de ūlttyq kadr mäselesıne asa saqtyqpen qaraǧan örkeniettı elderdıŋ qataryndaǧy elder.
Kez kelgen ūlttyŋ bolaşaǧy özınıŋ jaratylysy men bolmysynan, tılı men dılınen, tarihynan bastau alady. Mysaly, qazaqtyŋ balasyna özge tılde ǧylym men bılım üiretıp, kosmopolit etıp, mäŋgürttendırıp, qamşylap otyryp ta ūlttyq memleket qūra almaisyz. Sebebı, onyŋ jany jatta, tänı qoqysta qalady. Kosmopolit kadrlardy daiyndap eşqaşan da ūlttyq memlekettıŋ ırgesın qalai almaisyz. Sebebı ol tabiǧatqa da, gendık aqparatqa da, bolmysqa da qarsy. Kosmopolitterde ūlttyq tanym men tüsınık, ata baba amanaty, el men jer, ūltymnyŋ tarihy, jürıp ötken joly degen ūǧym bolmaidy. Syrtqy kelbetı qazaq bolǧanymen jany men ruhy äbden ruhsyzdanyp ketken teksızdıŋ naq özı. Sondyqtan da qazaq balasyna osy kezeŋde asa ülken taŋdau tūr. Ol ūlttyq kadrlarymyzdy daiyndap, ūlttyq memleketımızdıŋ ırgesın bekemdeimız be degen asyl mūrat pen maqsat. Būl babalardyŋ asyl mūraty. Bızdıŋ jas, bılımdı, ūltşyl buyn osy jolda qalaida baryn saluy kerek. Bız özgeruımız kerek. Zamannyŋ köşınen qaluǧa bızdıŋ ūlttyŋ eşqandai da qaqysy joq. Bız, äsırese jastar, eldık asyl mūratymyzdy bırlesıp, tartyspai, jaǧa jartyspai ıske asyruymyz kerek. Jaǧa jyrtysqan jerde eşqandai jetıstık joq. Babalardyŋ amanatyna qiianat jasamai, äruaqtarynyŋ aldynda perzenttık paryzymyzǧa adal bolmasaq, bız dūrys memleket bolmaimyz. Kez kelgen ūlttyq baǧytta ǧylym men tehnologiia, öndırıs pen naryq, ǧylymi äleuetın qalyptastyrǧan elge eşkımnıŋ de tısı batpaidy. Eşkımnıŋ jetegınde ketpeidı. Tıptı halqy tym az elderdıŋ özı ǧylym men tehnologiianyŋ arqasynda ūlttyq immunitetın qalyptastyryp, qarqyndy damyp ketken. Bız eşkımnen de qoryqpaimyz. Eşkımnen de qalyp ketuge tiıstı emespız.
Bekbolat Qarjan
"Adyrna" ūlttyq portaly
