Baiaǧyda «Egemen Qazaqstanda» ma, «Jas alaşta» ma «Dübırge toly dünie» aidarmen jaŋalyqtar şyǧyp tūratyn edı. Soŋǧy kezdegı FB-y aiqai-süreŋ nege ekenın bılmeimın, esıme sony tüsırdı. Men mūndaǧyny, «dürbeleŋge tüsken feisbuk» der edım))). Būdan būrynda aityp jürgenımdei, FB-ǧa öte sirek kıremın, köbıne post jazu üşın, bıraq basqalardyŋ jazǧanyn qol bosta bolmasa, jiı oqi bermeitın maǧan bırqatar janaşyr dostarym «Äbeke ne bolyp kettı, älemjelı şulap jatyr» dep, qaita-qata sıltemeler jıberıp, qoimai qoiǧasyn bır jauap jazaiyn dedım. Äitpese, menıŋ jazǧanymdy būrmalap, aipaǧanymdy aitqyzyp, özderı jiı qoldanatyn söz tırkesı «esekke terıs mıngızıp jıberetın» türlerı bar))).
Älqissa, 15 aqpanda Sairagül, özınıŋ azamattyq ısı boiynşa menıŋ advokattyq qyzmetımnen bas tartty, onyŋ naq sebebın men bılmeimın, bıraq öz şeşımı emes ekenın sezemın. Qalai bolǧanda da, tüpkılıktı şeşımdı Sairagüldıŋ özı qabyldady, endı menıŋ advokat retınde oǧan qylar eş amalym joq. Tek qana özge jūrt siiaqty, syrttai tıleules bolyp otyramyn. Bıraq, būdan «vselenskaia tragediia» jasauda qajet emes. Men Sairagüldı qylmystyq ısten qorǧap qaldym ba, qorǧap qaldym. Menıŋ käsıbi ısıme aitylar syn bar ma? Äzırge dostarym jıbergen, özım qarap şyqqan materialdardan aituǧa tūratyn bırde-bır syni maqala, post körgem joq. Al, qūr dolbar men qiialǧa qūrylǧan tüsınıksız aiyptaularǧa jauap berıp jatatyn jäiım joq. Sebebı, uaqytym joq. Äitpese, olarǧa salsaŋ Sairagüldıŋ sottan şyqqan kezde Elbasyna rahmet aitqanyna da men kınälı ekenmın))). Odan basqa, Sairagüldı söiletpedı deidı. Ou aǧaiyn, Sairagül men kezde qorǧaǧan kezde şartty jazasyn ötep jürgen bolatyn, ondai jaǧdaida qalai men oǧan saiasi mälımdeme jasa deimın? Qala berdı, nauryz aiynda şartty jazasy ötelıp boldy, endı kım kedergı jasap jatyr Sairagülge? Osyndai japtym jala, jaqtym küie äŋgıme kımge, nege kerek ekenın tüsınbeimın, bastysy, Sairagüldıŋ sol 15 aqpan küngı menıŋ vatsabyma jıbergen myna jazbalarymen bölıseiın, sonymen Sairagül men Abzal Qūspan mäselesıne nükte qoialyq. Al, naqty mäsele boiynşa, naqty sūraqtar bolyp jatsa, kımge bolsa da jauap beruge äzırmın.
Artynan Serıkjan Bıläşūly «Atajūrt» atynan Qazaqstandyq Ūiǧyrlardyŋ Qytaidaǧy lagerde jatqandarǧa dūǧa etemız dep baryp, barlyq Ūiǧyrlarmen bırıgıp «komunisterge, qytailarǧa, müşrıkterge qarsy» Jihadqa şaqyrǧany turaly videosy Iýtubqa şyqqanyn körıp, oǧan qarsy öz pıkırımdı bıldırdım. Zaŋ şyǧaru ısımen elge belgılı aǧamyz Sekeŋdı qoldap «Tübıbır türkınıŋ bärıne, jaqşa ışınde Ūiǧyrlarǧa, oralmandyq status bereiık» -dep atyşuly mälımdeme jasady, oǧanda qarsy dereu öz pıkırımdı osy FB-da jazdym. Sodan bastaldy...
Nebır feikı bar, feik emesı bar jan-jaqtan «Abzal Qūspan dūşpan, qytaişyl, satqyn» degen aiyptaular qarşa borady. Olardyŋ bırınde öşırgem joq, menıŋ postymnyŋ astynda tūr, tūra da beredı. Qyzyǧy, nege Qazaq-Ūiǧyr mäselesı turaly menıŋ bır auyz ǧana pıkırım būlardyŋ şymbaiyna qatty batyp kettı?
Artynan Serıkjan Bıläşūly ūstalyp, kerı bosapta ülgerıp jatyr. Al men bolsam FB-da ne bop jatyr dep ötken lentalardy aqtaryp otyrmyn.
Bırden aitaiyn, «Oibu Sekeŋ batyr edı, serke bolatyn tūlǧa edı» -dep qaibır qoǧam belsendılerı qūsap köptıŋ yǧyna jyǧyla ketpeimın. «Ony sottatu kerek» - depte bılek sybanbaimyn. Serıkjanmen osy jelıde otyrǧandardyŋ köbı, äsırese jergılıktı qazaqtardan, däl men aralasqandai tyǧyz aralasyp körgenderı neken-saiaq. Kezınde, Säule, Nūrgeldı üşeuımız Sekeŋe qarsy söz aitqandardy betke qaratpaityn edık, artynan odan köŋılımız su sepkendei basyldy, 2018 tamyzynda «Sız öz jönıŋızben, bız öz jönımızben jüreiık» dep qoş aitystyq. Odan soŋ, onyŋ Qazaq-Ūiǧyrdy Jihadqa şaqyrǧan äigılı mälımdemesıne deiın, mende basqamyz da Serıkjan turaly läm-mim jaq aşqamyz joq.
Sekeŋdı bıraz tanyp qalǧan adam retınde aitaiyn, ol uaqytşa tūlǧa, bügın bar, erteŋ joq. Qazır dürmekke ılesıp, aiqaiǧa süreŋ qosyp jatqandar künı erteŋ Sekeŋdı esterıne tüsıre alsa jaqsy. Söz joq onyŋ myqty jaqtary bar, ol oi jüirıktıgı, şeşendıgı, qazaqşa, qytaişa jaqsy söilei alatyndyǧy, azdap orysşa jäne tym täuır aǧylşynşa bıletındıgı. Bıraq eŋ ülken qasietı qulyǧy bolatyn. Qazaqşa aitqanda, qulyǧyna qūryq boilamaitynnyŋ özı. Bır ǧana detal, Sairagül ısı kezınde bızge tıke şyqqany bar (sonau Jaŋaözen oqiǧasynan berı menı tanityn şeteldık jurnalistter, Halyqaralyq qūqyq qorǧau ūiymy ökılderı, Säulenı bıletınder t.b.), tanys jurnalistter arqyly şyqqany bar, şeteldık BAQ ökılderın tolyǧymen Sekeŋe, Sekeŋnıŋ aşyp qoiǧan chatyna topyrlatyp tırkei berdık. Al onyŋ adminı Sekeŋ özı bolatyn, tamyz aiynda menı, Säulenı, Nūrgeldını chattan şyǧaryp jıberdı de, ol jerde bır özı qaldy. Däl osyndai jolmen biylǧy jyldyŋ aqpanynda «Atajūrt erıktı jastar ūiymynan» Qydyraly Orazdy şyǧaryp, ornyna özı töraǧa bolyp aldy. Sekeŋ kelgelı 60-tan astam jastar şyǧyp, ornyna bıren-saran kärı-qūrtaŋ qaldy. Nätijesınde, Sekeŋ paida bolǧanǧa deiın, (bıreuler jazyp jürgendei, ol qūruǧa atsalysqandar qatarynda bolǧan emes) Atajūrtpen atqarylǧan jūmystyŋ bärın Serıkjan bır özı ıstep tastaǧandai äser qaldyruda.
Osy jerde eŋ basty sūraq; nege būnyŋ bärın qazır jazyp otyrmyn? Bırınşıden, Qytaidaǧy qazaq mäselesın älemdık BAQ aldynda köterıp jatqan adamnyŋ balaǧynan nege tartuym kerek edı? Men ärkez jeke bas mäselesınen ūlttyq maqsat-müddenı joǧary qoiamyn. Serıkjanyŋ älemdık BAQ betterınde qazaq mäselesın kötergenın qoldadym, qoldai da beretın edım. Alaida, äŋgıme özım būrynnan bıletın Ūiǧyr taqyrybyna oiysa bastaǧanda aq, men dabyl qaqtym! Onda da Serıkjannyŋ jeke basyna qatysty bır auyz artyq söz aitpadym. Menıŋ maqsatym – Ūiǧyr problemasyn qazaq jerıne alyp kelu turaly ideiany boldyrmau. Iаǧni, menıŋ qarsylyǧym, Serıkjanmen aradaǧy yryŋ-jyryŋ emes, onyŋ äu bastan aityp jürgen, Ūiǧyrlarǧa täuelsızdık alyp beru turaly jarymjan ideiasyna qarsylyq! Serıkjan Ūiǧyr jäilı öz oilarynan bas tartsynşy, artynşa mende ony qoldap şyǧa kelemın, endıgı sapynan tabyla qoimaspyn, bıraq qoldaimyn, oǧan osy el aldynda uäde beremın!
Jelıde de, osyǧan qatysty «tübı bır türkı jūrty, Türkıstannyŋ äu bastan türık jūrtynyŋ besıgı ekendıgı» turaly äŋgımeler aitylyp qaluda. Aǧaiyndar! Türık jūrty öz bastauyn Qazaq jerınen alatynyn besıktegı bala da bıledı. Alaida, bükıl türkını qol astyna jinap nemese türkınıŋ jauyna qarsy bırıkken soǧys alaŋyn aşu üşın Qazaqstannyŋ tym qūrysa Türkiiadai äleuetı boluy kerek! Äzırge, öz ışınde ylyǧyp jatqan, bırı qazaqtıldı, bırı orystıldı, bırı uahab, bırı Täŋırşı, al endı bırı sopy bolyp bölınıp alǧan, sany da az, sapasy da tömen halqy bar, ekonomikasy qūldyrau şegınde tūrǧan (keşegı bes qyzdyŋ ölımın eske alyŋyzdar) Qazaqstanǧa qaidaǧy «türkı jūrtyn bır tu astyna jinau»?
Sosyn «tübı bır türkı jūrty» degen mäimöŋkenıŋ astynda Ūiǧyrdyŋ basy qyltiyp tūrǧany (odan basqa eşbır türkı jūrty Qazaqstanǧa keluge ūmtylyp otyrǧan joq) beseneden belgılı. Mümkın, oralman aǧaiyn bıle bermes, alaida Qazaqstanda tūryp jatqan jergılıktı ūiǧyrmen arada qanşa problema boldy deseŋşı? Basqasyn qoiyp künı bügınge deiın Ūiǧyr audanynyŋ atauyn özgertıp, basşysyn qazaqtan taǧaiyndai almai otyrmyz. Odan qala berdı, keşegı Iýsupovyŋ Qazaq SSR-ne bırınşı hatşy bola salysymen, bırneşe ai ışınde Qazaqstandy bölşektep ydyratyp jıbere jazdaǧan joq pa?
Men basynda Serıkjanǧa qarsy kelgenderdı bet baqtyrmaityn edık dep aityp qaldym. Keiınnen, Serıkjan tarapynan Ūiǧyr taqyryby tereŋdei bastaǧan soŋ, sol şetten kelgen qandastarmen kezdesıp bärımen derlık söilesıp şyqtym. Olardyŋ barlyǧy derlık qazırgı kezde elge tanymal intellektual azamattar, olardyŋ qatarynda Serık Kerei (kürdelı medtehnika salasynda bılıktı maman, Japoniiada oqyp, Germaniiada bılımın jetıldırgen), Aiatjan Ahmetjanūly (himik, bılım salasynda jür, «Kazbılım» oqu ortalyqtarynyŋ jetekşısı), Eldes Orda(Türkiiada doktoranturada), bırqatar jurnalistter Ūlarbek Däleiūlysiiaqty, jazuşylar da bar t.b. Būlardy bırıktıretın mäsele – Qytaida osy Serıkjannyŋ Uichat äleumettık jelısı arqyly ūltşyldyqty ūrandatyp jürıp myŋdaǧan qazaq ūltşyldaryn qamatyp jıbergenı turaly derekterı bar, bıraq būlardy qazır eşkım tyŋdap sözderıne qūlaq asyp jatqan joq. Senbeiın deseŋ, būl azamattardyŋ eşqaisysy qoǧam belsendısı bolyp el aldyna şyǧyp jürgender qatarynan emes, iaǧni jeke bas mäselesı üşın Serıkjannyŋ jaǧasyna jarmasatyndar qatarynan emes. Qajyǧūmar Şabdanūlynyŋ alty tomdyq «Qylmys» romanyn oqyǧandaryŋ bolsa onda, däl osy Sekeŋe keletın personaj eldıŋ bärın ūltşyldyq ūranymen jiyp alyp, keiın sottatyp, özı aman qaluşy edı ǧoi, mıne soǧan ūqsas oqiǧalardy aitady Qytaidan kelgenderdıŋ bırqatary.
Būdan basqa, 2015 jyldan Amerika qorǧauyndaǧy Räbiiam Qadyrdyŋ Ūiǧyr mäselesıne qazaq mäselesın qosaqtauyn (ol kezde qazaqtar älı qysymǧa ūşyramaǧan kez), 2016 jyly ŞŪAR basşylyǧyna Nūr Bäkır (ūlty ūiǧyr) bastaǧan komandanyŋ keluı, sol kezden bastap Qytaidaǧy qazaq mäselesınıŋ kürdelenuı, iaǧni qamalyp bastaluy, sol jyldyŋ qyrküiegınde ŪQK töraǧasy bolyp Kärım Mäsımovtyŋ taǧaiyndaluy, 2017 basynan bastap keşe ǧana Qytaidy şulatqan Serıkjan Bıläşūlynyŋ Qazaqstanda paida bolǧanynyŋ bärı özara tyǧyz bailanysty deitınder de bar. Estıgen qūlaqa jazyq joq, özım oidan şyǧarǧandy emes (äitpese, Qytaidaǧyny men qaidan bıleiın), estıgenımdı jazyp otyrmyn.
Menı Serıkjanǧa qarsy şyqty dep tas kesektemei tūryp, osy aqparattardy bır şolyp, bır qorytyp alyŋyz qandas aǧaiyn!
Al sodan keiın maǧan qarata tas atasyŋdar ma, jūmyrtqa laqtyrasyŋdar ma, erık özderıŋde! Men osydan kem degende bır-ekı künsız būl feisbukke kıre amaimyn, sau bolyŋyzdar!
P/s: köşırıp basuǧa, şekten şyqqan boǧauyz sözderın qoldanbai balaǧattauǧa rūqsat)))
Abzal Qūspan
