2019 jyly 20 nauryzda Almatydaǧy Ūlttyq kıtaphanada qazaq tarihyndaǧy Ūlt azattyǧy köterılısı basşylarynyŋ bırı – Ospan batyr Sılämūlynyŋ (1899-1951) tuǧanyna 120 jyl toluyna arnalǧan baspasöz konferensiiasy bolyp öttı.
Täuelsızdıkke degen ūmtylystardy därıptep, nasihattau, ūlttyŋ ūly tūlǧalaryn ardaqtau – Elbasy tıkelei qolǧa alyp otyrǧan Ruhani jaŋǧyru baǧdarlamasyndaǧy basty qadamdarynyŋ bır parasy ekenı dausyz.
Jiyn barysynda konferensiiany ūiymdastyruşy «Er Jänıbek qorynyŋ» töraǧasy Jeŋıs Türkiiaūly ūlt azattyǧy jolynda janyn qiǧan Ospan batyrdyŋ 120 jyldyǧyn keŋ kölemde atap ötude osy jylǧa arnalǧan ıs-şaralarmen resmi tanystyryp öttı. Atap aitqanda:
Osy jiylyspen bastalǧan būl şara säuır aiynan bastap jas aqyndar arasynda müşäira, BAQ boiynşa üzdık jariialanymdar, Qazaq küresınen respublikalyq turnir, aqyndar aitysy, universitetterde jastarmen kezdesu, batyrdyŋ küreske toly ömırı jaiynda Ş.Ş. Ualihaov atyndaǧy Tarih jäne etnografiia inistutymen bırlesıp monografiia qūrastyru, ŞQO-da as beru, qazaqtar qonystanǧan Europa, Aziia elderınde de şaralar ötkızu siiaqty igı ıstermen jalǧasyn tappaq.
Jiynǧa arnaiy şaqyrylǧan qūrmettı qonaqtar arasynan Qabdeş Jūmadılov, Järken Bödeş, Ziiabek Qabyldinov,Jädi Şäkenūly, Jürsın Ermen, Temırhan Tebegenov Örken Näbiūly siiaqty qazaqtyŋ ziialy qauym ökılderı, aqyn, jazuşylar men ǧalymdar baiandama jasady. Radio-telearnalar men gazet-jurnaldardan BAQ ökılderı qatynasty.
Ospan batyr ömır sürgen däuırdegı qoǧamdyq jaǧdaiǧa toqtalsaq: HH ǧ. bas kezınen Qytaidyŋ Şyŋjan ölkesın mekendegen qazaqtar ömırınde qoǧamdyq-saiasi oqiǧalar Qytai bileuşılerı jürgızgen saiasat saldarynan kürt şielenıse tüstı. 1940 j. qaŋtar aiynda Altaidaǧy ruhani kösem Aqyt qajy Ülımjıūǧly ūstalady. Esımhan bastaǧan el azamattary audan äkımı bastaǧan 11 adamdy öltırıp Altai töŋkerısınıŋ alǧaşqy oǧyn atty.
Köterılıs arada on aiǧa sozylǧan kelısımnıŋ teŋsız şarttarymen uaqytşa bolsa da toqyraǧan edı. Ospan ǧana qaru tapsyrudan bas tartady. 1941 j. mausym aiynda köterılıs qaita būrq ete tüstı. Būl jolǧy köterılıstı Ospan Sılämūly bastaǧan edı. Ospannyŋ jeŋısımen aiaqtalyp, qyruar qaru-jaraq oljaǧa alynyp, qazaq jasaǧy küşeie tüsedı.
Osy kezeŋde Şyŋjanǧa ielık etuge, yqpalyn jürgızuge degen ärtürlı müddelerdıŋ arasynda, dälırek aitqanda, bır jaǧynan Gomindaŋnyŋ, jergılıktı başysy Şyŋ-Şysaidyŋ, kelesı jaǧynan Sovet ükımetı, Amerikamen Ūlybritaniianyŋ jürgızgen qitūrqy saiasattarynyŋ toǧysynda Ospan batyr şyn mänındegı kürmeuı qiyn saiasi ahualdyŋ ortasynda qalady. Sovet ükımetı Moŋǧoliiany araǧa salyp, öz saiasatyn jürgızuge tyrysty.1944 j. İ.Stalin Moŋǧoliia ükımetı basşysy H.Choibalsandy kommunistık saiasatty keŋeitu üşın Ospandy jaqtas etuge paidalanyp, kezdesu ūiymdastyrdy. Gomindaŋ ükımetı öz paidasy üşın Ospanǧa 1945 j. Sarsümbede gubernatorlyq qyzmet ūsynady. Bır jyldyŋ ışınde ükımetterdıŋ şyn piǧylyn tanyp bılgen soŋ qyzmetten bas tartyp, köterılısın qaita jalǧastyrdy. Bileuşıler özara ymyralasyp «Şyǧys Türkıstan», «Üş aimaq» dep atalatyn quyrşaq ükımetter de qūrdy.
1950 j. köktemınen qolǧa tüsıruge şyndap ūmtylǧan qaruly küş Ospan batyrdy 1951 j. aqpan aiynyŋ 19 künı Gansu ölkesınıŋ Haizy degen jerınde qorşauǧa alyp, qapyda qolǧa tüsıredı. Ürımjı türmesıne äkelıp qamap, ūzaq tergep, ükım şyǧaryp 1952 j. säuırdıŋ 29 künı Ürımjı qalasynda köpşılık aldynda atyp öltırdı.1953 j. qaŋtardyŋ 12-sınde Ospan batyrdyŋ Ürımjıdegı süiegın aluǧa rūqsat etılıp, tuǧan mekenı Köktoǧai audanynyŋ Kürtı auylyndaǧy Tamyrlyǧa äkelıp jerledı.
Arada 40 jyl ötken soŋ derbestık üşın janyn qiǧan basqadai batyrlardyŋ qatarynda Ospan batyrdyŋ da ör ruhy qaita janyp, Qazaq Elınıŋ täuelsızdık aluymen aiaqtaldy deuge äbden negız bar.
Ospan batyrdyŋ 120 jyldyǧyn atap ötuge arnap elımızdıŋ är öŋırınde jäne şet eldegı qazaqtar şoǧyrlana qonystanǧan ölkelerde auqymdy ıs-şaralar ötkızu josparlanǧan.
Osy jiylyspen bastalǧan būl şara säuır aiynan bastap jas aqyndar arasynda müşäira, BAQ boiynşa üzdık jariialanymdar, Qazaq küresınen respublikalyq turnir, aqyndar aitysy, universitetterde jastarmen kezdesu, batyrdyŋ küreske toly ömırı jaiynda Ş.Ş. Ualihaov atyndaǧy Tarih jäne etnografiia inistutymen bırlesıp monografiia qūrastyru, ŞQO-da as beru, qazaqtar qonystanǧan Europa, Aziia elderınde de şaralar ötkızu siiaqty igı ıstermen jalǧasyn tappaq.
Jiynǧa arnaiy şaqyrylǧan qūrmettı qonaqtar arasynan Qabdeş Jūmadılov, Järken Bödeş, Ziiabek Qabyldinov,Jädi Şäkenūly, Jürsın Ermen, Temırhan Tebegenov Örken Näbiūly siiaqty qazaqtyŋ ziialy qauym ökılderı, aqyn, jazuşylar men ǧalymdar baiandama jasady. Radio-telearnalar men gazet-jurnaldardan BAQ ökılderı qatynasty.
Ospan batyr ömır sürgen däuırdegı qoǧamdyq jaǧdaiǧa toqtalsaq: HH ǧ. bas kezınen Qytaidyŋ Şyŋjan ölkesın mekendegen qazaqtar ömırınde qoǧamdyq-saiasi oqiǧalar Qytai bileuşılerı jürgızgen saiasat saldarynan kürt şielenıse tüstı. 1940 j. qaŋtar aiynda Altaidaǧy ruhani kösem Aqyt qajy Ülımjıūǧly ūstalady. Esımhan bastaǧan el azamattary audan äkımı bastaǧan 11 adamdy öltırıp Altai töŋkerısınıŋ alǧaşqy oǧyn atty.
Köterılıs arada on aiǧa sozylǧan kelısımnıŋ teŋsız şarttarymen uaqytşa bolsa da toqyraǧan edı. Ospan ǧana qaru tapsyrudan bas tartady. 1941 j. mausym aiynda köterılıs qaita būrq ete tüstı. Būl jolǧy köterılıstı Ospan Sılämūly bastaǧan edı. Ospannyŋ jeŋısımen aiaqtalyp, qyruar qaru-jaraq oljaǧa alynyp, qazaq jasaǧy küşeie tüsedı.
Osy kezeŋde Şyŋjanǧa ielık etuge, yqpalyn jürgızuge degen ärtürlı müddelerdıŋ arasynda, dälırek aitqanda, bır jaǧynan Gomindaŋnyŋ, jergılıktı başysy Şyŋ-Şysaidyŋ, kelesı jaǧynan Sovet ükımetı, Amerikamen Ūlybritaniianyŋ jürgızgen qitūrqy saiasattarynyŋ toǧysynda Ospan batyr şyn mänındegı kürmeuı qiyn saiasi ahualdyŋ ortasynda qalady. Sovet ükımetı Moŋǧoliiany araǧa salyp, öz saiasatyn jürgızuge tyrysty.1944 j. İ.Stalin Moŋǧoliia ükımetı basşysy H.Choibalsandy kommunistık saiasatty keŋeitu üşın Ospandy jaqtas etuge paidalanyp, kezdesu ūiymdastyrdy. Gomindaŋ ükımetı öz paidasy üşın Ospanǧa 1945 j. Sarsümbede gubernatorlyq qyzmet ūsynady. Bır jyldyŋ ışınde ükımetterdıŋ şyn piǧylyn tanyp bılgen soŋ qyzmetten bas tartyp, köterılısın qaita jalǧastyrdy. Bileuşıler özara ymyralasyp «Şyǧys Türkıstan», «Üş aimaq» dep atalatyn quyrşaq ükımetter de qūrdy.
1950 j. köktemınen qolǧa tüsıruge şyndap ūmtylǧan qaruly küş Ospan batyrdy 1951 j. aqpan aiynyŋ 19 künı Gansu ölkesınıŋ Haizy degen jerınde qorşauǧa alyp, qapyda qolǧa tüsıredı. Ürımjı türmesıne äkelıp qamap, ūzaq tergep, ükım şyǧaryp 1952 j. säuırdıŋ 29 künı Ürımjı qalasynda köpşılık aldynda atyp öltırdı.1953 j. qaŋtardyŋ 12-sınde Ospan batyrdyŋ Ürımjıdegı süiegın aluǧa rūqsat etılıp, tuǧan mekenı Köktoǧai audanynyŋ Kürtı auylyndaǧy Tamyrlyǧa äkelıp jerledı.
Arada 40 jyl ötken soŋ derbestık üşın janyn qiǧan basqadai batyrlardyŋ qatarynda Ospan batyrdyŋ da ör ruhy qaita janyp, Qazaq Elınıŋ täuelsızdık aluymen aiaqtaldy deuge äbden negız bar.
Ospan batyrdyŋ 120 jyldyǧyn atap ötuge arnap elımızdıŋ är öŋırınde jäne şet eldegı qazaqtar şoǧyrlana qonystanǧan ölkelerde auqymdy ıs-şaralar ötkızu josparlanǧan.
"Adyrna" ūlttyq portaly
