Qytaida tuyp-ösken bırneşe etnikalyq qazaq student ekı jyldan berı Türkiiada bas sauǧalap jür. Qazaqstan syrtqy ıster ministrlıgı olarǧa viza beruden bas tartqan.
Egipettegı Äl-Azhar universitetınde oqyp jürgen Erlan Qyzyr, Quandyq Asqarbek, Aişolpan Särsenbai, Iаhiia Rahmethan men Nūrsara Äkım 2017 jyly Türkiiaǧa bas sauǧalap ketken. Olardyŋ aituynşa, sol jyly Äl-Azharda Qytaidan kelıp bılım alyp jürgen mūsylman studentterdı jappai ūstap, elderıne qaitaru bastalǧan. Etnikalyq qazaq studentter pana ızdep Kairdegı Qazaqstan elşılıgıne barǧandaryn, bıraq olardy diplomatiialyq ökıldık qabyldaudan bas tartqanyn aitady.
- Egipette oqyp jürgenıme ekı jylǧa taiap qalǧan bolatyn. Mausym aiynyŋ aiaǧyna taman sonda (Äl-Azhar universitetı – red.) Qytaidan kelıp oqyp jürgen mūsylman studentterdı Qytaidan kelgen saqşylar (qauıpsızdık qyzmetkerlerı – red.) men [jergılıktı] polisiia ökılderı bırıgıp jappai ūstai bastady. Bız kömek sūrap sol jerdegı Qazaqstan elşılıgıne bardyq. Bıraq olar qabyldamai qoidy, - deidı Erlan Qyzyr Azattyqqa.
Studentterdıŋ barlyǧy – Şyŋjaŋ öŋırındegı Ile Qazaq avtonomiialyq oblysynyŋ tumalary. Erlan Qyzyrdyŋ aituynşa, Äl-Azhar universitetındegı Qytaidan kelıp oqyp jürgen 15-ke juyq etnikalyq qazaq studenttıŋ tek beseuı ǧana Türkiiaǧa ötıp, Şyŋjaŋdaǧy jappai qamau nauqanynan qūtylǧan. Ol beseudıŋ ekeuı – otbasyly. Quandyq Asqarbek pen Aişolpan Särsenbai jäne Iаhiia Rahmethan men Nūrsara Äkım nekelesken.
Qytai ükımetı 2017 jyldan berı Şyŋjaŋdaǧy az sandy mūsylman etnos ökılderın myŋdap saiasi üiretu ortalyqtaryna qamai bastaǧan. Şetelge qaşqan qytailyq mūsylmandar kemsıtu, azaptau men qorlyqqa ūşyraǧandaryn aityp şaǧynady. BŪŪ bastaǧan halyqaralyq ūiymdar Pekindı adam qūqyqtaryn öreskel būzyp otyr dep aiyptaǧan. Qytai arnaiy oqytu oryndarynda "saiasi sauat aşu" men "qosymşa mamandyq igeru kurstary oqytylady" dep mälımdegen.
"QYTAIǦA BARSAQ, BIZ DE SOTTALAMYZ"
Egipetten şetke qaşuǧa mäjbür bolǧan qytailyq qazaq studentter Türkiiaǧa ötuge jergılıktı Türkiia qazaqtary kömekteskenın, zaŋdy türde viza alyp bergenderın aitady. Quandyq pen Aişolpan Türkiiaǧa kelgende kışkentai qyzdy bolǧan. Qazır büldırşınnıŋ jeke basyn kuälandyratyn eşqandai qūjaty joq. Al ülken ekı balasynyŋ Qytai azamaty ekendıgın rastaityn pasporttarynyŋ merzımı bıtuge jaqyn.
- Ekı jyl boldy Qytaidaǧy tuystarymyzdan eşqandai habar joq. Osydan ekı jyl būryn baldyzym Baǧdatty Äl-Azharda oqyp jürgen jerınen şaqyrtyp aldy. Onyŋ da otbasy bolǧan. Äielımen bırge ūşaqtan tüsken jerde ūstap, sottap jıbergen. Kışkentailarynyŋ qaida ekenın bılmeimız. Eger Qytaiǧa barsaq, bız de bırden sottalyp ketemız, - deidı Quandyq.
Qytailyq qazaq studentter özderı jaily aqparatty tolyq aşyp aitudan qorqady. Ankaradaǧy Qazaqstan elşılıgıne bırneşe märte baryp, kömek te sūraǧan. Olardyŋ aituynşa, äuelı anketa toltyrtyp, özderı jaily aqparattyŋ bärın aǧylşyn tılıne audartqan. Bır aptanyŋ ışınde Qazaqstanǧa şyǧu vizasyn beruge uäde etken. Bıraq elşılık keiın: "Senderge qatysty Qytaida saiasi mäsele bar eken. Qazaqstanǧa eşqaşan öte almaisyŋdar" degen. Bıraq naqty qandai saiasi mäsele ekenın aşyp aitpaǧan.
- Otbasyn qūrǧanymyzǧa bır jyl ǧana boldy. Bız üşın Qytaidaǧy tuystarymyzdyŋ dauysyn estu arman boldy. Bızdıŋ bar kınämız – dıni oqu oqyǧandyǧymyzda, - deidı Iаhiia Rahmethan.
Äl-Azhar universitetı mūsylman älemındegı eŋ köne ärı tanymal teologiialyq oqu orny bolyp sanalady. Bes student Türkiiaǧa ötken soŋ jergılıktı joǧarǧy oqu oryndardyŋ bırıne tüsıp, oqyp jatyr. Universitetke uaqytşa tırkelgen. Azattyq qytailyq qazaq studentterdıŋ qazırgı resmi märtebesı men bolaşaq jaǧdaiy turaly Türkiia syrtqy ıster ministrlıgıne sūrau salyp, aqpan aiynyŋ 25-ınde resmi hat jıbergen. Ministrlıktıŋ baspasöz qyzmetı "hatty alǧandaryn, keiınırek jauap jıberetınderın" aitqan. Bıraq älı eşqandai jauap bolmady.
Biyl aqpannyŋ 9-ynda Türkiia syrtqy ıster ministrlıgı Qytaidyŋ Şyŋjaŋdaǧy az sandy mūsylman etnos ökılderın jappai qamauyn qatty synap, arnaiy mälımdeme taratqan. Ankara Qytaidan Şyŋjaŋdaǧy "saiasi tärbieleu ortalyqtaryn" jabudy talap etken. Türkiia syrtqy ıster ministrlıgınıŋ ökılı Hami Aksoi: "Millionnan astam ūiǧyrdyŋ azaptau ortalyqtarynda qamalǧany qazır qūpiia emes. Qamauǧa alynbaǧandar qysymǧa ūşyrap jatyr. Qytai bilıgınıŋ 21 ǧasyrda lager aşuy jäne ūiǧyrlardy qudalauy – adamzatqa jasalǧan qarsy äreket" degen. Pekin Ankaranyŋ būl mälımdemesın "jalǧan aiyptau" dep terıske şyǧarǧan.
SIM-nıŋ JAUABY
Qytai bilıgınen qaşyp, Qazaqstannan kömek sūraǧan Türkiiadaǧy qazaq studentterge ne sebeptı viza berılmegenı turaly Qazaqstan syrtqy ıster ministrılıgıne de arnaiy saual joldadyq. Ministrlıktıŋ baspasöz qyzmetı jazbaşa jauabynda: "Bes qytailyq qazaq 2017 jyly Türkiiadaǧy Qazaqstan elşılıgıne viza alu üşın habarlasqan. Bıraq, olardyŋ qūjattary Qazaqstannyŋ ūlttyq zaŋnamalaryna säikes bolmaǧandyqtan viza berılmegendıgın mälımdeimız" dep qysqa qaiyrdy.
2017 jyldyŋ säuır aiynan bastap Qytaidaǧy az ūlt ökılderınıŋ qysym körıp jatqany turaly qazaqstandyq aqparat qūraldary ünemı jazyp keledı. Būǧan deiın Qytaidaǧy saiasi üirenu ortalyqtarynda bolǧan bırneşe azamat Azattyqqa sūhbat berıp, basynan keşkenderın baiandaǧan bolatyn.
Syrtqy ıster ministrlıgınıŋ ökılı Aibek Smadiiarovtyŋ Azattyqqa bergen soŋǧy mälımetı boiynşa, 2018 jyldyŋ qaŋtarynan 2019 jyldyŋ nauryzyna deiın Qazaqstan bilıgıne "Qytaidan Qazaqstanǧa qaita almai otyrǧan" 1410 Qytai azamatyna qatysty 3000-nan astam aryz tüsken. Olardyŋ basym bölıgı ekı jaqty kelısım negızınde Qazaqstanǧa oralyp jatyr.
Ministrlıktıŋ Azattyqqa jıbergen jazbaşa jauabynda: "2018 jyldyŋ esebı boiynşa Qazaqstannyŋ Qytaidaǧy konsuldyq mekemelerı tarapynan 9514 etnikalyq qazaq – Qytai azamatyna viza berılıp, olar Qazaqstandaǧy tuystaryna keldı" dep jazylǧan.
"Azattyq" radiosy
