Qazaqstan prezidentı Qasym-Jomart Toqaev 9 säuırde respublikalyq arnalar efirınen jasaǧan mälımdemesınde Qazaqstandaǧy kezekten tys prezident sailauy 2019 jyldyŋ 9 mausymynda ötetın aitty.
Toqaev Qazaqstannyŋ būrynǧy prezidentı Nūrsūltan Nazarbaevpen aqyldasqanyn, parlamenttıŋ qos palatasymen keŋeskenın aitty. Toqaevtyŋ şeşımın Konstitusiialyq keŋes te qoldaǧan.
"Eldegı qoǧamdyq-saiasi kelısımdı qamtamasyz etıp, alǧa basu üşın, äleumettık-ekonomikalyq maqsat-mındetterdı laiyqty jüzege asyru üşın bızge aiqyndyq qajet" dedı Toqaev. Ol sailaudyŋ "taza, aşyq ärı ädıl ötuıne kepıldık beremın" dedı.
Būl sailauda bilıktıŋ basty közırı qazırgı Prezident mındetın atqaruşy Qasym-Jomart Toqaev. Eşqandai klandyq toptarǧa qatysy joq, jemqorlyqpen aty bylǧanbaǧan tūlǧa retınde elge süikımdı. Kreml men Beijıŋ de Kemelūlynyŋ aldyn kesıp ötpeidı. El ışındegı "Dariǧa Nazarbaeva da sailauǧa tüsedı eken" degen sybysqa Nūrsūltanqyzy nükte qoidy. Senat töraiymynyŋ kömekşısı Säule Mūstafaeva Dariǧa Nazarbaevanyŋ sailauǧa tüspeitının aitty. Bilık Toqaevtyŋ kandidaturasyn tu etedı degen söz.
Al, oppozisiia qaitpek? "Ölgen oppozisiia" degen atqa ie bolǧan, däl biylǧy sailaudaǧydai älsıregen oppozisiiany Qazaqstan eşqaşanda körmegen şyǧar. Kandidattarynyŋ aldy zeinette, arty zeinetkerlıkke kandidat. Būǧan bilıktıŋ de "kınäsı" bar. Äleuettı, ambisiiasy bar ūiymdar men qozǧalystardy jörgegınde tūnşyqtyrdy. Qazır endı oppozisiianyŋ plasdarmy bos. Ornyn toltyruǧa eldegı zaŋdar mümkındık bermeidı.
Biylǧy sailau qalai ötpek? Bız osy saualdyŋ jauabyn ızdep saiasi tūlǧalarǧa qoŋyrau şaldyq.
Dos Köşım, saiasattanuşy:
Būl sailau būrynǧy sailaulardan özgeşe bolmaidy. Sol äkımşılıktıŋ baqylauyndaǧy kezektı sailau. Qazaqstanda eşqaşanda ädıl sailau ötpegen. Bıraq, būl joly aldyndaǧy sailaulardaǧydai komediia qoimaityn şyǧar. Eşkım tanymaityn kandidattar şyǧyp alyp, men Nazarbaevty qoldaimyn degen siiaqty. Būl joly är partiianyŋ basşylary nemese sol partiiadaǧy halyqqa tanymal ekınşı nömırlı adamdary tüsuı mümkın. Bilıkten 1 negızgı ümıtker men 2-3 qosymşa ümıtker tüsedı. Halyqtyŋ atynan eşkım tüse almaidy. Ärı ony eşkım ötkızbeidı de.
Oppozisiiaǧa keletın bolsaq, negızı oppozisiia osy oiynǧa qatysu qajet. Şyndyǧynda oppozisiiada bırıgetın de eşkım qalmady. Serıkbolsyn Äbdıldin qartaiyp, zeinetke kettı. Bolat Äbılov saiasattan kettı. Zaŋdy türde oppozisiia bolyp qalǧany JSDP ǧana. Sondyqtan Jarmahan Tūiaqbai tüsedı dep boljaimyn.
Ermūrat Bapi, täuelsız jurnalist:
Sailau jariialaǧanǧa deiın Sailau turaly, Konstitusiia turaly Zaŋdarǧa özgerıs engızu kerek bolatyn. Sosyn, baryp sailaudyŋ ötetın künın jariialau kerek edı. Ol zaŋdar QR azamattarynyŋ qūqyǧyn şektegen zaŋdar bolatyn. Qoǧamda äleumettık-saiasi teŋsızdık qalyptasqan. Partiia, ūiym, qozǧalys ūsynbaǧan azamattar sailauǧa tüse almaidy. Eldegı halyqtyŋ jartysy eşqaida müşe emes. Būl degenıŋız azamattardyŋ saiasi qūqyǧyn şekteu.
Al, Toqaevtyŋ "sailau taza, aşyq, ärı ädıl ötedı, men kepıl bolamyn" degenıne kelsek. Toqaev el ışındegı diplomat retınde körıngen süikımın joǧaltpau üşın scholai deidı. Uaqytşa Prezidenttıŋ negızgı mındetı sailau ötkızu. Sondyqtan diktator bolsa da, Prezident retınde sailau ädıl ırı taza ötedı dep aituǧa mındettı.
Rasul Jūmaly, saiasattanuşy:
Eger qolda bar aqparatqa sensek, zaŋ boiynşa sailauǧa bilıktıŋ atynan Toqaev tüsedı. Nazarbaev özınıŋ senımdı adamy retınde prezidenttık orynǧa Toqaevty ūsyndy. Toqaev äzırge uaqytşa prezident. Sondyqtan zaŋdy türde sailaumen bekıtılgenı dūrys. Al sailaudan küterım eŋ bastysy uäde berılgendei ädıl sailau ötse. 100 paiyz ädıl ötpese de, demokratiiaǧa jaqyn sailau ötse. Äitpese, bızde soŋǧy 20 jyldaǧy sailaulardyŋ qalai ötkenın jūrt jaqsy bıledı. Sailauǧa degen el ışınde senımsızdık bar. Prezident sailau ädıl ärı taza bolady dep jatyr. Negızı, ädıl sailau ötkızuge Toqaev ta, onyŋ komandasy da müddelı. Özderıne degen havlyqtyŋ senımdılıgı qazırgı prezidentke auadai qajet.
Basqa kandidattarǧa keletın bolsaq, "Aqjol" men "Kommunistık" partiia tüsetın şyǧar. Olardyŋ sailauǧa tüsu-tüspeuı maŋyzdy emes. Eşteŋe de şeşpeidı. Sol būrynǧy quyrşaq kandidattaryn qosady.
Al, bilıktıŋ basty bäsekelesı oppozisiia bırıge ala ma? Bırıgıp ortaq kandidat şyǧara ala ma? Osy mäselenı şeşe alsa Toqaevtyŋ basty bäsekelesı osy oppozisiiadan şyǧa ma dep oilaimyn. Ekı ai degen az merzım emes. Sondyqtan uaqyt az, jetpei qaldy degen syltau ǧana ma dep oilaimyn.
Būl sailau aldyndaǧy sailau siiaqty konsert-sirk bolmaityn şyǧar. Eşkım tanymaityn kandidattar tüspeitın de şyǧar dep ümıttenemın.
P.S. Qazaqstandaǧy Prezident sailauy Konstitusiiada körsetılgen uaqytynda tek bır ret – 2005 jyly 4 jeltoqsanda ötken. Qazaqstanda soŋǧy prezident sailauy 2015 jyly 26 säuırde öttı. Ol da kezekten tys sailau boldy. Qazaqstanda bes ret prezident sailauy jäne bır ret memleket basşysynyŋ ökıletın sozuǧa arnalǧan referendum ötıp, barlyǧynda Nūrsūltan Nazarbaev basym dauyspen jeŋıske jetken.
Oŋǧar Qabden
"Adyrna" ūlttyq portaly
