"Majorlarǧa" zaŋ basqa ma?

Qazırgı zamaŋda, ökınışke orai öte jiırkenışttı jaǧdailar oryn alyp otyr. BAQ nemese äleumettık jelıdegı tarap jatqan jaŋalyqtarǧa zeiın qoiyp, qaraityn bolsaq, ekı aptada bır ret şeneunıktıŋ nemese qaltaly adamnyŋ balasy zaŋdy būzyp, ūstalǧany jaily aqparatty köptep baiqauǧa bolady. Onyŋ nätijesı ärtürlı, kei kezde adam ölımıne alyp keledı, al keide Allaǧa şükır ölımsız aiaqtalady. Bıraq osy jaǧdailardyŋ barlyǧyn bır ortaq qorytyndy bailanystyryp otyr. Atap aitqanda, kınälı bolyp aiqyndalǧan jastar özderınıŋ äke-analarynyŋ tanystary, ne aqşalary arqasynda jazalanbai qalady. Sonyŋ ışınde, eŋ köp şu şyǧarǧan oqiǧalardy eske alsaq:

1. Maqsat Üsenov. 2013 jyldan bastap, jol apaty kezındegı bolǧan oqiǧada adam ölımı oryn alǧan edı. Sol kezde, osy jıgıt mas küiınde bolyp, kınälı bolǧan edı. Bıraq ol sonymen toqtamai, 2017 jylǧa deiın, 4 jyl qatarynan halyqty şulatyp jürgen edı. Bırese, ūşaqta zaŋdy būzyp, mas küiınde dörekılık körsetken edı, keiın ülken mölşerde memleketke salyq jaǧynan qaryzy bolyp, tölemei jürgen körınedı. Sonymen qatar esırtkımen de ūstalǧan degen derek bar. Bıraq eŋ soraqysy, jürgızuşı kuälıgınen resmi türde aiyrylyp, qaitadan kölıkpen jürıp, zaŋ būzǧan edı. Al osy jaǧdaidyŋ naǧyz qaimaǧy – äkesı bolyp otyr. Qajymūrat Üsenov 2016 jyly jemqorlyq baby boiynşa özı aiyptalyp, bır jylǧa jetpei amnistiia boiynşa aqtalyp, bostandyqa şyǧady. Kezınde äkesı ūlttyq kompaniia «Astana EKSPO-2017» qūrylys departamentınıŋ bastyǧy lauazymynda bolǧan edı.

  2.  Dauren Aldabergen. Onyŋ äkesı, qazırgı taŋda – Energetika ministrı Qanat Bozumbaev. Oqiǧa 2015 jyly Pavlodar qalasynda oryn alǧan, sol kezde Bozumbaev myrza oblys äkımı bolǧan. kz, Informburo.kz jäne basqa bırqatar saittar oryn alǧan jaǧdai jönınde saraptamalyq maqalalar jariialaǧan bolatyn. Sol aqparatqa süiene kelsek, qyz balany zorlau jönınde qylmystyq ıs bolǧan körınedı. Aşyq aqparatta belgılegendei, Dauren sol ıs boiynşa käuger retınde bolǧan edı. Bıraq,  jergılıktı «Versiia» gazetınıŋ tılşısı Iаroslav Golyşkin sottalǧanymen, ol aldynda Daurendı kınälaǧan bolatyn. Sol maqalalarda jariialaǧandai, tılşınıŋ qolynda jäbırlenuşı, zorlanǧan qyzdyŋ audio jazbasy bar bolǧan-tūǧyn. Jazbada qyz Daurendı jäne onyŋ dosyn özın zorlady dep aitqan bolatyn. Aqyrynda zorlau ısı boiynşa ekı tarap mämlege keluıne bailanysty, beibıt türde şeşken eken.  Al şyn mänısınde ne jäne qalai bolǧanyn bır Qūdai ǧana bıletın şyǧar.  

3. Quanyş Turakeldiev. Äkesı – Bolat Turakeldiev, kezınde Premer-Ministr keŋsesınıŋ bas inspektory bolǧan edı. Ūly bolsa, 2015 jyly Astana qalasyndaǧy «Saryarqa» sauda oiyn-sauyq ortalyǧyndaǧy kinoteatrınde jūmys ıstegen qyzdyŋ ışınen teuıp, şu şyǧarǧan bolatyn. Sol kezde de, äleumettık jelıde halyq şulap, jauapkerşılıkke tartudy talap etken. Oqiǧa örbıgen kezde, äkesı amalsyzdan lauazymyn tastap, öz erkımen jūmys ornyn bosatqan bolatyn.

3. İndira Ahmetjanova. Äkesı – Ahmedbek Ahmetjanov, kezınde Qostanai qalasynyŋ äkımı bolǧan edı. Sol 2015 jyly jäbırlenuşı qostanailyq fotomodel Anjela Şnaider, Gulnara Bikmagambetovaǧa jäne İndira Ahmetjanovaǧa qarsy sotqa aryzdanyp, ūrdy dep kınä artqan körınedı. Bıraq, bızdıŋ qoǧamymyzdaǧy barlyq ūqsas ertegılerdegı siiaqty, ekı tarap kelıskennen keiın, beibıt türde şeşıledı.

3. Nurdos Nurmanbetov. Äkesı – Berik Nurmanbetov, kezınde RMK «Memsaraptama» astanalyq filialynyŋ direktory bolǧan.  2015 jyly joǧaryda atalǧan memlekettık qyzmetkerdıŋ jeke kölıgımen adam qaǧyp, qaitys bolǧan. Kölıkte onyŋ ūly jäne ekı dosy bolyp, Nurdos käuger retınde ıske qatysqan. Aqyrynda, kölıktı jürgızgen ūlynyŋ dosy Dias Kivenov 3 jylǧa sottalǧan.
4. 

Osy maqalaǧa negız retınde,  Almatydaǧy jaŋalyq bolyp tūr. Qūqyq qorǧau qyzmetkerlerımen azamat ūstaldy. Kölıgınde dollar valiutasyndaǧy köp mölşerde aqşamen qosa, travmatikalyq tapanşa tabylǧan körınedı. Keibır derekterge süienetın bolsaq, halyqtyŋ paiymdauynşa ūstalǧan azamat – Taldyqorǧan qalasy äkımınıŋ ūly – Tūrlyhan Tūrarbek boluy yqtimal. Osy tūjyrym boiynşa, qyzmettık tekserıs jürgızılıp, mälımet naqtylandy. Resmi aqparat boiynşa, kölıktı toqtatqan kezde Tūrlyhan oquda bolǧan siiaqty,  al kölıktı basqaryp otyrǧan onyŋ grupalasy – Arlan Şaripov, sonymen qosy, kölıkte Beisen S. Jäne Maqūl N. bolǧan. Qaru bolsa, Maqūl N. azamatqa tiesılı dep qūzyrly organdar habarlauda. Odan bölek, tızımdep jaza bersek, köp oqiǧalardy eske aluǧa bolady. Qorytyndylai kelgende, osy ıster boiynşa sūraqtar men kümän öte köp, bıraq jauap joq. Qarastyrylǧan oqiǧalar nätijesı de ärtürlı, keibıreuınde qorǧap jürgen äkelerı öz erkımen memlekettık jūmystaryn tastap jürse, al basqalar köleŋkede qalyp, ary qarai jalǧastyra bergen. Al kınälı, aiypty bolyp jürgen jastar da, keibıreulerı jauapqa tartylsa, keibıreulerı tek kuäger retınde qylmystyq jäne azamattyq ısterge qatysqan. Endı tiynnyŋ basqa jaǧyn qarastyrsaq, bälkım sol qylmystardy qarapaiym adam jasaǧan bolsa, jaza äldeqaida auyr boluy da yqtimal nemese eger de, sol bastyqtardyŋ balalaryna qarsy zaŋ būzuşylyq jasalǧan bolsa, onda kınälı adamnyŋ da jazasy auyr bolar edı. Nätijesınde zaŋ būzuşylyqqa jastardy ne itermeleidı, sebebı qandai degen sūraqtar köpşılıktı mazalauda. Psihologiialyq jaǧynan qarastyrsaq, mümkın olar özderınıŋ äkelerınıŋ lauazymyna, ne qaltadaǧy aqşaǧa senıp jürgen de şyǧar. Sonda osy oiǧa süiensek, olar özderın qatardaǧy qarapaiym jastardan joǧary sanaidy degen tūjyrym şyǧady. Sebebı, «Ūiada ne körsen, ūşqanda sony köresın» – dep dana halqym beker aitpasa kerek. P.S.  Kınälını baladan emes, özınen ızdegen dūrys. Qalai tärbie bersen, solai erteŋ jemısın de köre jatarsyn. Sondyqtan, halqym menıŋ, balalarymyzdy ūlttyq naqyşta tärbielep, adamgerşıl siiaqty qasietterdı boilaryna sındıru kerek siiaqty. Barlyǧy da pende, barlyǧy adamzat balasy, säikesınşe zaŋ aldynda da barlyǧy bırdei boluy haq. Aman bolaiyq, aǧaiyn! Saqtyqta qorlyq joq!  

Qali Äubäkırov