Jazyqsyz jazalauşylardy qūqyq qorǧau organdary emes, "qūqyq qorlau" organy deuge bolady - Qazybek İSA

Bügın QR Parlamentı Mäjılısınıŋ jalpy otyrysynda deputat, “Aq jol” fraksiiasy müşesı Qazybek İsa QR Bas prokurory Berık Asylovqa negızsız qudalanǧan käsıpkerler qūqyn qorǧap, deputattyq saual joldady, dep jazady "Adyrna" portaly. Saualda ol käsıpkerlerdıŋ qūqyǧyna qatysty zaŋ jaily söz etıp, mäselenıŋ jai-japsaryn baiandady: "QR Prezidentı Q.Toqaev biylǧy ekonomikalyq Joldauynda käsıpkerlerdı qudalaudy toqtatu mäselesın taǧy da köterdı. «Taǧy bır maŋyzdy mäsele – käsıpkerlıktıŋ bügıngı ahualy. Bilık pen biznestıŋ arasynda syndarly dialog boluy qajet. Qazırgı ötpelı kezeŋde memlekettık organdardyŋ kemşılıkke jol beretını, keide asyra sılteitını jasyryn emes. Sondyqtan ekonomikalyq sipattaǧy keibır zaŋ būzu äreketterın qylmys sanatynan alyp tastau jūmysyn jalǧastyru qajet. Qūqyq qorǧau organdarynyŋ käsıpkerlerdı qudalauyn bırjola toqtatu kerek. Mūndai äreketterge tyiym salynǧan. Bıraq, soǧan qaramastan, älı de jalǧasyp jatqanyn bılemın.»-dedı memleket basşysy. İä, käsıpkerlerdıı qudalau älı tyiylmai keledı. 2022 jyly 19 mamyrda käsıpkerlermen kezdesude de memleket basşysy baqylauşy organdardyŋ käsıpkerlerdı repressiialyq sipattaǧy negızsız qudalaularyn toqtatudy talap etken edı. Mysaly, byltyrǧy jyly 5 aida prokuratura 100 myŋ käsıpkerdıŋ qūqyn qorǧauǧa tura kelgen. Būl qūqyq qorǧau organdarynyŋ käsıpkerlerge şabuylynyŋ qatty qarqynyn körsetedı, ol älı de toqtaǧan joq. Qoldan jasalǧan qylmystyq ıs däuırı qyzyp tūr. Mysaly, Bas prokuraturanyŋ mälımetınşe, 2016 jyly osyndai negızsız ıs qozǧalǧan 80 kompaniianyŋ jartysyna juyǧy, 40 paiyzy ömır süruın toqtatqan. Būl qanşama adam jūmys ornynan airyldy degen söz! 2022 jylǧy mälımetke qarasaq, Qylmystyq Kodekste käsıpkerlerge qysym jasaityn barlyǧy 118 bap boiynşa jyl saiyn qylmystyq ıs pen sottalǧandar sany ösıp keledı. Eger 2020 jyly 51,3 myŋ qylmystyq ıs qozǧalsa, 2021 jyly 58,5 myŋ qylmystyq ıs qozǧalǧan. Prezident otandyq biznestı qoldau kerektıgın, al oǧan negızsız tergep-tekserumen kedergı keltırıp, reiderlık jasaudy memleket müddesıne qarsy jasalǧan qylmys retınde qataŋ jazalau kerektıgın tapsyrǧan bolatyn. Bıraq qūqyq qorǧau organdary tarapynan adal da, ısker käsıpkerlerge el qazynasyn toltyratyn er retınde qaramai, jeke qaltasyn toltyratyn jem retınde qarau älı jalǧasyp keledı. Atyşuly 90-şy jyldary käsıpkerler qylmystyq toptardan qysym körse, qazır olardyŋ ornyn «qūqyq qorǧau» organdary basqan. Būlardyŋ qudalaularyna, jazyqsyz jazalaularyna qarasaŋyz, qūqyq qorǧau emes, «qūqyq qorlau» organy deuge bolady... Mysaly, osydan bır apta būryn käsıpkerlerdı qudalaudy toqtatudy talai jyldan berı köterıp kele jatqan «Aq jol» partiiasyna bır top advokat araşa sūrap keldı. Olar Qylmystyq ısterdıŋ älı de tabysty biznestı bopsalau jäne reiderlıkpen basyp alu üşın qoldanylyp jatqanyna şaǧymdanuda. Käsıpkerdı aiyptauǧa naqty dälelder tabylmasa, qūqyq qorǧau organdary ony özderı oilap tabady eken. «Ūiymdasqan qylmystyq top qūrdy» degen aiyp taǧady. Ol qandai «ūiymdasqan qylmystyq top» deisız ǧoi – käsıporynnyŋ ştattyq qyzmetkerlerınıŋ mındetterın bölısuı – qylmystyq «aiǧaq» bolyp tabylady eken?!. Būl ne masqara!? Al Reseide QK-de 2020 jyldan bastap, resmi käsıporyn qyzmetkerlerınıŋ qyzmettık mındetterı ūiymdasqan qylmystyq toptyŋ belgısı bola almaidy. İä, advokattar qūqyq qorǧau organdarynyŋ ekonomikalyq ısterdı qylmystyqqa auystyru üşın resmi biznes-qauymdastyqtardy ŪQT (ūiymdasqan qylmystyq top) dep sanauynyŋ soŋǧy kezde jiılep ketkenıne alaŋdaidy. Joǧaryda aitqanymyzdai, käsıporyn qyzmetkerlerınıŋ atqaratyn funksiialardyŋ bölınuın, mysaly, bıreu basqarady, bıreu kelıssözder jürgızedı, bıreu qarjylyq qūjattardy räsımdeidı, osyny «aiǧaq» retınde köredı. Olardyŋ ūiǧaruynşa, funksiialardyŋ bölınuınıŋ özı «ūiymdasqan qylmystyq top» türındegı qylmysqa «dälel» bolady eken. Al, mūndai sipatta qarapaiym zaŋ būzuşylyqty auyr qylmysqa ainaldyryp, käsıpker men qyzmetkerlerın tūtqyndauǧa ūlasady. Advokattardyŋ pıkırınşe (olarmen kelıspeu mümkın emes), resmi käsıporyndy (JK, JŞS, AQ) «ŪQT» retınde qarastyruǧa bolmaidy, sebebı, funksiialardy bölu är qyzmetkerdıŋ qyzmettık mındettemelerınde qamtylǧan. Olardyŋ sol qyzmettık mındettemelerın atqaruy qylmystyq qūramnyŋ «aiǧaǧy» bola almaidy. Qylmys zaŋdy käsıporynnyŋ ūiymdastyruşylyq qūrylymymen emes, aqtauǧa kelmeitın aiǧaqtar jiyntyǧymen däleldenuı kerek. Būl tüsınıktı tılmen, qazaqşa aitqanda, käsıpker käsıporyn qūrǧany üşın qylmysty bolu degen söz. Sonda käsıpker käsıporyn qūryp, onyŋ tabysynan qazynaǧa milliondaǧan salyq töleidı. Sol salyqtan jalaqy alyp, kün köretın memlekettık organdar men qūqyq qorǧau qyzmetkerlerı ol käsıpkerdıŋ özın käsıporyn qūrǧany üşın, qazynaǧa salyq, özıne jalaqy tölegenı üşın qudalap, tūtqyndauyn qalai tüsınuge bolady! Alla näsıp bergen käsıpkerden qylmysker jasau kımderge ne üşın kerek? Būl eŋ aldymen memlekettık, baqylauşy organdar qyzmetkerlerınıŋ adaldyǧyna kümän keltıretın ürdıs, myrzalar! QR Prezidentınıŋ ekonomikalyq qylmystardy qylmyssyzdandyru turaly būiryǧy «memlekettık organdardyŋ belgılı bır şekten şyǧuǧa jol beruıne» tyiym salady. Būl biznes-klimat üşın öte maŋyzdy mäsele, öitkenı ekonomikalyq zaŋ būzuşylyqtardy qylmystyq sanatqa jatqyzu qamauǧa aluǧa, sol arqyly käsıpkerge psihologiialyq jäne fizikalyq qysym körsetu üşın paidalanuǧa mümkındık beredı. Joldauda Memleket basşysy salyqtyq qylmystar üşın «qylmystyq jauapkerşılıkke tartu normalarynyŋ şegın aiqyndaudyŋ ädıl mehanizmın engızudı» tapsyrdy. Osyǧan ūqsas prinsiptı memleketpen ıskerlık qarym-qatynastyŋ basqa salalaryna da qoldanuǧa bolady dep esepteimız. Mysaly, subsidiia alu tärtıbı būzylǧan jaǧdaida, osy sebeptermen qazır qylmystyq ıster kün saiyn derlık qozǧalady. Subsidiia alǧandardy sotqa süireu köbeidı. Eger käsıpkerge salyqtardy töleu, subsidiialar jäne basqa da jeŋıldıkter alu kezınde onyŋ käsıpkerlıktıŋ negızgı kapitalyna salǧan investisiiasynan on ese az mölşerdegı zaŋ būzuşylyqtar üşın aiyp taǧylsa, onda mūndai qylmystyq ıster aiyptaudyŋ aiqyn ekonomikalyq sauatsyzdyǧy retınde dereu toqtatyluy tiıs. Bır jobaǧa 2-3 milliard nemese odan da köp qarjy salǧan investor öz jobasynan 100-200 million teŋgenı «ūrlady» degenge qūqyq qorǧau organynan basqa kım senedı?? Būl baryp tūrǧan absurd. Bıraq äzırge däl osyndai aiyptaular älı bizneske taǧylyp keledı. Sondyqtan, bızdıŋ ūsynystarymyz: 1.Ekonomikalyq sebeptermen qozǧalǧan barlyq qylmystyq ısterdı toqtatudy talap etemız. 2. Qylmystyq Kodekske özge elderdegıdei resmi käsıporyn qyzmetkerlerınıŋ qyzmettık mındetterı ūiymdasqan qylmystyq toptyŋ belgısı bola almaidy degen tolyqtyru engızıluı tiıs. 3. Qylmystyq Kodekstegı käsıpkerlerge qysym jasaityn baptardy qysqartu qajet. 4.Käsıpkerlıktıŋ negızgı kapitalyna salǧan investisiiasynan on ese az mölşerdegı zaŋ būzuşylyqtar üşın qozǧalǧan qylmystyq ıster toqtatyluy tiıs. 5. Otandyq bizneske negızsız tergeu-tekserumen kedergı keltırıp, reiderlık jasaudy memleket müddesıne qarsy jasalǧan qylmys retınde qataŋ jazalau kerek" dedı ol "Aq jol" fraksiiasy atynan.