Toqaev sözsız favorit. Sailauda jeŋıske jetetınıne eşkımnıŋ kümänı joq şyǧar. Bıraq, qalai jetedı? Sailaudan keiın qoǧamda qandai immidjı qalady? Ärmen qarai xalyq bilıktıŋ kandidaty Toqaevqa senedı me būl bölek taqyryp. Polittexnologtardyŋ bır minusy bilıkke kelgen ekı aidan berı Toqaevty xalyqqa jaqyn azamat retınde körsete almady. Toqaevtyŋ immidjı Elbasynyŋ taǧaiyndaǧan kandidaty ärı ofiste otyratyn şeneunık, aristokrat degen tüsınıkte qalyptasqan. Toqaev myrza 30 jyl saltanat qūrǧan Elbasy däurenınde atqarǧan ülken mınberdegı qyzmetterı arqyly ǧana Toqaev bolyp tūr. Ötken şaqtyŋ inersiiasymen kele jatyr. Prezident sailauy qarsaŋynda Toqaevqa jetpei jatqany "Men prezident bolsam elde özgerıs bastalady" degen myqty messedjdı xalyqqa jetkıze de, sendıre de almauy. Sailaualdy baǧdarlamasy men söilegen sözderı tym resmi. Baǧdarlamasy ädemı, sözı tura bıraq, bärıbır xalyqtan alys. Qoǧam bır bölek, Toqaev bır bölek älem sekıldı. Polittexnologiia tura Elbasynyŋ kezınde qalai bolsa solai jalǧasuda. Sebebı, Elbasynyŋ imidjın jasaǧan AP polittexnologtary tura sol taktikamen Toqaevtyŋ da immidjın qalyptastyruda. Ädemı sözder men sauatty jazylǧan baǧdarlamalar 30 jyl jazyldy, aityldy. Qazır xalyq basqaǧa sense de bilıktıŋ mūndai taktikasyna senbeidı. Būl fakt! Qarsylasy Qosanovtyŋ qolyndaǧy basty kozyrı de osy. "Men xalyqtyŋ adamymyn. 30 jyl jüieden jalyqqan qoǧamǧa özgerıstı men alyp kelemın" degen ūran. Şeteldegı Abliazovtyŋ aitatyny da "Būl bilık elden alystaǧan. Özgerıstı men ǧana alyp kelemın" degen uäde. Däl osyndai jaǧdaida sailauda jeŋse Toqaevqa äkımşılık küş pen Elbasynyŋ qoldauynyŋ arqasynda ǧana jeŋdı degen taǧy bır jaǧymsyz immidj kelıp jabysady. Ol immidj aldaǧy 5 jyl, tıptı bilıkten ketkennen keiın de soŋynan qalmaityn bolady.
Qazır Toqaev "Prezident bolsam Elbasy zamanyndaǧy eskırgen dünielerdı bolaşaqqa süiremei jaŋa zamandy bastaimyn" dep kesıp aita almaidy. Elbasy tūrǧanda olai tıke aituy qiyn şarua. Ol tüsınıktı de. Bıraq, Aqordadaǧy barlyq elita bır kemenıŋ ışınde. Eger aldaǧy uaqytta el sengen tek Qosanovqa ǧana emes, syrtta jürgen Abliazovqa da "mat" qoiǧysy kelse inettı öşırıp, köşege şyqqandardy qamamai aq tura osy Toqaevtyŋ jaŋa kezındegı immidjın jaŋadan qalyptastyru arqyly örşıp tūrǧan köp mäselenı janbai jatyp söndıruıne bolady. Ol üşın Toqaevtyŋ jaŋa prezident ekendıgın alǧaşqy künnen paidalanuy kerek. Eger bärı dūrys ärı sauatty jasalsa qoǧamdaǧy Qosanov tügılı Abliazovtyŋ sözıne degen alaŋdauşylyqty da minimumge tüsıruge bolady. Ol üşın ne ısteu kerek:
1. Qarapaiym mysal, bilıgı auysqan ärı mentalitetı bızge jaqyn körşı özbekten ülgı alsyn. Mirzieev bilıkke kele sala Özbekstandaǧy negızınen qyrǧyz xalqy qonys tepken bır auyldy 1 aida jol salyp, su tartyp, üilerın qaitadan salyp, adam tanymastai türlendırıp tastady. Būl arqyly özbek qoǧamyna qandai messedj tastady?.. "Men prezident bolsam alys jatqan auyldarǧa deiın jaŋalyq pen özgerıs äkelemın. Karimovtyŋ kezındegıdei qyrǧyz, özbek dep bölmei bärıne teŋ qaraimyn" degen xalyqqa tastalǧan aqparattyq podacha. Özbek qoǧamy tügılı Orta Aziiaǧa deiın Mirzieevtyŋ būl äreketın öte jyly qabyldady. Däl osy sekıldı Toqaev 2 aida Qazaqstannyŋ mümkındıgımen 1 auyl emes şyǧys, batys, oŋtüstık, soltüstık pen eldıŋ ortalyǧynan kemı 10 auyldy qaita qūruyna boluşy edı. Būl qazaq qoǧamynda söz ben ädemı uäde emes naqty ıs retınde öte joǧary qabyldanatyny sözsız edı.
2. Baiqasaŋyzdar Qyrǧyz prezidentınıŋ ūşaqpen el ışınde qarapaiym xalyqtyŋ arasynda ūşyp jürgenı aqparattyq tūrǧyda Orta Aziiany şulatyp jıberdı. Jalpy, örkeniettı elderde basşylardyŋ elmen qatar jüruı qalypty prosess. Toqaev ekı aida eŋ bolmaǧanda Almatydan Astanaǧa 3-4 ret Qazaqstan azamattary mıngen ūşaqpen elmen bırge ūşyp 1-2 selfige tüse salsa qazaq qoǧamy Toqaevqa qarai qūlauşy edı. 30 jylda qaşan kördıŋ Elbasynyŋ xalyqpen bırge ūşqan sätın?.. Būl qoǧam tarapynan özgerıstıŋ bır signaly esebınde qabyldanar edı.
3. Tuystas türıktıŋ prezidentı Erdoǧannan ülgı alsyn. Erdoǧan ramazan aiynda qarapaiym kedei otbasynyŋ üiınen qūrmasyn jep, qara nanmen şai ışıp, auzyn aşyp otyrady. Eger qazırgı sailau kompaniiasy tūsynda Toqaev Astananyŋ maŋynda tūryp jatqan tūrmysy tömen köpbalaly ananyŋ üiınen däl osylai auyz aşar jasap, jaǧdaiyn sūrap, qarapaiym xalyqpen bırge ekenın körsetıp otyrsa qoǧam şulap, Toqaevty özındei köruşı edı. Odan keiın bilıkke moldalardyŋ auzymen "Patşa Allanyŋ jerdegı köleŋkesı" degen sözdı aitudyŋ da qajetı joq.
3. Köpbalaly analarǧa 21 myŋ teŋgeden beru ideiasy säl erterek jasaldy. Aqyry bilıktıŋ auysatyny 2016 jyldan bastalǧany, aldyn ala eseptelgenı ras bolsa ärı 21 myŋ teŋgenı mausym aiynan bastap beretını bar eken būl ideia aqpanda emes, Elbasy ketkennen keiın Toqaevtyŋ auzymen aityluy kerek edı. Eger tauyq pen onyŋ jūmyrtqasyna deiın sanamai, ärbır tuylǧan balaǧa berıledı dese bükıl Qazaqstan Toqaevtyŋ qoldauşysy bolatynyna kümänıŋız bolmasyn.
4. Bilıkte de jaqpai jürgen ministrler men äkımder bar şyǧar. Solardyŋ bes-altauynyŋ kemşılıgın betıne basyp, jaqsylap tūryp sözben sabap, olardy bükıl xalyqtyŋ közınde kozel otpuşenie jasasa būl da jaŋa prezidenttıŋ kerek jerde qatal xarakterı bar ekenın, el tızgının ūstasa anau da mynau adamǧa bas ie qoimaitynyn körseter messedj.
5. Şyny kerek joǧarydaǧy taktikanyŋ bärın qalpaqpen ūryp alar bır saiasi qadam bar. Ony jasai alsa ärine. Ol, Petropavl men Pavlodardyŋ atyn qazaqşalau. Eger būl qadamǧa bara bılse eldıŋ qoldauy Toqaevta. Älgı "Törtaiaqtap qoldaimyn" degen sözder osy kezde şynaiy aitylatyn bolady. Latyn ärpıne köşudı de Reseimen qatynasty būzbai öte sauatty jasap jatyrmyz ǧoi. Onyŋ qasynda ekı qalanyŋ atyn auystyru tük te emes. Qazaqstan qoǧamy būl qadamǧa daiyn.
6. Eger oilarynda bolaşaqta bilıktı Dariǧaǧa beru ideiasy bolsa qazırden bas tartsyn. Tübı jaqsylyq emes.
7. Elde saiasi reformalar bastaluy kerek. Azamattardyŋ erkın oiyn aituyna, saiasi partiialar arasyndaǧy bäsekelıstıkke jol aşyluy kerek. Qarsy oi aitqannyŋ bärı jau emes. Olar da eldıŋ patriottary ekenın tüsınetın uaqyt jettı.
8. Toqaev qazaqşasyn jetıldırmese aiaǧyn şalar ülken minusy bolady. Qytai, fransuz tılın meŋgergen tūlǧaǧa ana tılın üirenu problema bolmasa kerek. Bastysy niet pen şynaiy ūmtylys kerek.
Ärine būl äreketter Elbasynyŋ immidjı men egosyna bıraz kerı äser etedı. Bıraq, joǧaryda aitqanymdai elitanyŋ bärı bır kemenıŋ ışınde. Halyq köterılse bärı bırge ketedı. Işkı-syrtqy jaulardan inettı öşırıp, köşege şyqqanyn sottap, qamap, qorqytyp, ürkıtıp qorǧanamyn dese qatelesedı. Eŋ ädemı jol Abliazovtyŋ da, basqanyŋ da aldyn orap, xalyqtyŋ sūranysyna orai naqty qadamdardy jasau. Zamanǧa sai özgerısterdı syrttan bıreu kelıp jasaǧanyn qalamasa, xalyqtyŋ köterılgenın toqtatqysy kelse özderı sol özgerıstı bastauy kerek. Bilık özgerıstıŋ tap özı boluy tiıs! Dūşpandardyŋ eldı köteruıne sebep te, taqyryp ta qaldyrmauy qajet. Ünemı bır şag alda jüruı kerek. Osyny aldaǧy 2-3 aiǧa jetkızbei bastai bılse inettı aşyp tasta da otyra ber alaŋdamai. Qauıp kelse xalyq özı-aq köŋılıne jaqqan basşysyn qorǧap qalady. Tura äskeri töŋkerıs kezınde köşege şyǧyp, Erdoǧandy qorǧap qalǧan türık xalqy sekıldı. Bıraq, ol üşın bügıngı elita özı ūsynǧan kandidat Toqaevtyŋ jaŋa ekenın paidalanyp eldıŋ köŋılındegı qadamdardy jasauy kerek. Ūnamasa da, jaqpasa da būl qadamǧa baruy tiıs. Sebebı, būl qoǧam men zamannyŋ talaby. Osy arqyly ortaq kemedegı buntty basyp älı de eŋ kemı 10 jyl Qazaqstan atty alyp mūxitta alaŋdamai erkın jüze tūruǧa bolady.
Bauyrjan Serıkbaev
"Adyrna" ūlttyq portaly
