Adam balasy ömırge kelgende, negızgı degen bırneşe ūstanym paida bolady eken. Sonyŋ bırı, qajyrly eŋbek etu arqasynda, janūiany qajettı qarajatpen qamtamasyz etıp, Otanǧa paida äkelu. Sözsız, «Bes sausaq bırdei emes», - dep dana halqymyz beker aitpasa kerek. Sondyqtan keibır adamdardyŋ ömırlık ūstanymy, közqarasy basqaşa boluy yqtimal. Degenmen, qazırgı qalyptasqan jaǧdaida, adamdardyŋ köpşılıgınde osyǧan ūqsas oi-örısı qalyptasqan.
HHI ǧasyrda, tehnologiia zamany damyp kele jatqan kezde, Qazaqstanda jäne TMD elderınde naǧyz qara jūmys pen jūmysşynyŋ jinaqtalǧan täjıribesın paidalanu, köbınese ülken öndırıs oryndarynan ǧana aiqyn baiqauǧa bolady. Sovet Ükımetınen qalǧan öndırıs oşaqtary bügıngı künge amanatqa qalyp, keibırı älı de jūmysyn toqtatpai damyp kele jatsa, basqalary 90 jyldardyŋ soŋynda qūldyrap, joq bolyp ketken. Asa nazar audaratyn mäseleler de jeterlık. Sonyŋ bırı – jūmysşylardyŋ bılıktılıgı. Atap aitqanda, 60-80 jyldary bılım alǧan, sol kezden bastap täjıribe jinaqtaǧan öndırıstıŋ aqsaqaldary zeinetke şyǧatyn uaqyttary da kelıp qaldy. Nätijesınde, oryn alǧan jaǧdaida ūrpaqtar sabaqtastyǧy, täjıribe almasu siiaqty qajettı şaralar ūiymdastyrylyp jatyr ma?! Är jerde ärqalai dep qysqa qaiyruǧa bolady. Al özınıŋ densaulyǧyn jäne ömırınıŋ negızgı bölıgın sol öndırıste qaldyrǧan jūmysşynyŋ zeinetke şyqqanda ömırı qalai aiaqtalady?! Jūmys orny kömegın körsete me, äleumettık qajettılıkterın öteidı me?! Qanşalyqty özınıŋ ardagerlerın syilap, baryn salady?! Ärine keibır aǧaiyndar kelesıdei syn aituy mümkın: «Ol jūmysşy eŋbek ötılın bastaǧan kezde, qandai şarttarǧa baratynyn özı taŋdaǧan, eşkım mäjbürlegen joq». Sözsız, däl solai. Bıraq ta tiynnyŋ ekınşı jaǧy da barşylyq. Sol jūmysşy özınıŋ qarqyndy jūmysy arqasynda öndırıske qajettı paidasyn äkelıp jürdı emes pe?! Al sol paida arqasynda, respublikalyq biudjetke qarjy da tüsıp otyrdy ǧoi (negızınde kışkentai bölıgı ǧana, basym bölıgı şeneunıkterdıŋ qaltasyna)?! Tüsken qarjy arqasynda, Ükımet äleumettık tölemder tölep, qandai bolsa da jaǧdai jasap otyrdy emes pe (tüsken paidamen salystyrǧanda, halyqqa berıp otyrǧany kök tiyn, külkılı somma)?! Demek jūmysşynyŋ qoǧam ömırınıŋ qalyptasuynda alatyn orny erekşe. Qorytyndylai kelgende, köpşılık tüsıngendei, barlyǧy tyǧyz qarym qatynasta, bır-bırıne bailanysty. Endı sol öndırıs oryndarynyŋ basşylyǧy kım degen sūraq tuyndaidy. Logikalyq tūrǧyda qaraityn bolsaq, Qazaqstandaǧy negızgı degen öndırıs oryndary, memleketke qarasty (şartty türde bolsa da), al keibıreulerı jekemenşıkte (paidanyŋ bölıgın memlekettık basqaru institutyndaǧy basşylaryna tölep otyrady). Nätijesınde, öndırıs oryndarynyŋ basşylyǧy, bilık basyndaǧylar baiyp otyryp, al naǧyz jūmys ıstegen qarapaiym halyq aqşasyz, äleumettık kömeksız qalyp otyr. Osynda körsetılgen jäne de alda basylatyn maqalalar tızbegındegı mäselelerdı köpşılık bılıp, tüsınıp otyr ǧoi. Degenmen, ony būqara halyq arasynda taratyp, qūzyrly memlekettık organdarǧa köz şūqytyp körsetu kerek. Al memleket basşylyǧy nazarda ūstaǧan abzal. Bıraq jäi ǧana syrttai baqylap otyrmai, mäselelerdı tübegeilı şeşulerı haq. P.S. kelesı maqalada naqty mysal keltırıp, negızgı keiıpker bolyp otyrǧan – «Kazahmys Smelting» JŞS BMZ mys balqytu sehynyŋ metallurg-balqytuşy Maqat Adambaiūly Arzymbetovtyŋ ömırı negızınde, elımızde qalyptasqan jaǧdaidyŋ aşysyn körsetemın, jalpylama jūmysşylardyŋ özektı mäselelerdı köterıp, şeşıluıne at salysaiyq.Qali Äubäkırov
