2019 jylǵy jaǵdaı osy. Ulttyq banktiń málimeti osy. Bıýdjet tapshy. Teńge quldyraǵan. Qaryz kóbeıgen. Byltyrdan beri qaryz ústine qaryz jamalǵan. Shamamen 1 trıllıon 883 mıllıard teńge. Úkimettiń, Ulttyq banktiń, jergilikti basqarýshy organdardyń, bank sektorynyń jáne qarapaıym halyqtyń tutynýshylyq qaryzdary. Barlyǵy osy.
Búgin sol Qazaqstannyń syrtqy qaryzy týraly az kem sóz shyǵarmaqpyz. Kimge qaryzbyz? Qansha qaryzbyz?
Esterińizde bolsa, 2012 jyly sumdyq bir aqparat shyqqan. Sondaǵy derekterge sensek, Qazaqstan 110 memleketke qaryz kórinedi. Biletinimizdi jazaıyq...
Igerilgen ám ıgerilmegen, biraq móshegi mıllıardtap esepteletin ınvestıııanyń (jarlyqap bergen aqshany aıtamyz...) aqshasy ǵoı. Mysaly, Nıderlandyǵa 47,3 mıllıard, Ulybrıtanııaǵa 24,6 mıllıard, AQSh-qa 12,9 mıllıard, Qytaıǵa 12,6 mıllıard, Franııaǵa 11,7 mıllıard dollar qaryzbyz. Bul mıllıardtap alǵanymyz.
Usaq-túıek araldardan da alǵandarymyz bar. Mysaly, Jersı aralyna 34 mıllıon, Seıshel aralyna 335 mıllıon, Kaıman aralyna 447 mıllıon dollar bereshek ekenbiz. Bul derekter eskirýi de múmkin. Deı turǵanmen, qaryzdyń aty qaryz. Ony qaıtarý mindet!
Jalpy memlekettiń syrtqy qaryzy eldiń ekonomıkalyq ómiriniń bólinbes bóligi dep esepteledi. Syrtqy qaryzdyń bolýy ekonomıkanyń durys júrgizilmegendiginen emes, kerisinshe makroekonomıkalyq saıasat.
Qazaqstannyń qazirgi ýaqtaǵy syrtqy qaryzy 161,5 mıllıard dollardy quradyq dedik qoı. Bul qaryzdy qaıtarý úshin ekonomıkalyq sarapshylardyń pikirinshe, óte uzaq ýaqyt kerek bolady. Eger shıkizat kózderi sheteldik ınvestorlarǵa satylmaı, óz qolymyzda bolǵanda, memleket syrtqy qaryzyn on jyl ishinde óteı alady eken.Ókinishke qaraı kezinde shıkizat salasyn sheteldikterge arzan baǵaǵa satyp jibergen.
Qazirgi tańda atalǵan baılyqtyń qyzyǵyn sheteldik ınvestorlar ǵana kórip otyrǵany jasyryn emes.Al qazirgi tańda Qazaqstandyq shıkizatqa qarjy quıyp, kásip domalatyp otyrǵan eń iri 140-tan astam ınvestorlar tirkelgen.
Salystyrmaly túrde qarastyratyn bolsaq, 150 mıllıonnan astam halqy bar soltústiktegi kórshimiz Reseıdiń syrtqa qaryzy (beıresmı derekter boıynsha) 691,15 mıllıardtyń sheginde turaqtapty. Al, 31 mıllıonnan asyp jyǵylatyn halqy bar Ózbekstannyń qaryzy ishki jalpy ónimniń (IJÓ) 16 paıyzyn ǵana qurady. Sondaı-aq, 45 mıllıon halqy bar Ýkraınanyń syrtqy qaryzdary 136 mıllıard dollardy qurasa, Kedendik odaqqa keıin qosylǵan, bary 5 mıllıonan asatyn halqy bar Qyrǵyzstannyń sheteldik qaryzy – 6,32 mıllıardqa jetken.
Ras-aý, jer asy men ústi kenge toly elimizdiń etek-jeńi túzelgenshe, túterge jún, kúterge kún qalmaıtyn ýaqytta terezeniń syrtynda turǵandaı, quddy. Masqara bolǵanda, batystyq basylymdar Qazaqstannyń qazirgi áleýmettik deńgeıin Afrıkanyń Rýandasy sekildi elderimen qarat salystyrǵan. Bul shambaıymyzǵa batsa da, fakt. Qaryzǵa batqan Qazaqstannyń qazirgi jaǵdaı solaı bop tur.
Túıin. Qazaqstannyń syrtqy qaryzy 161,5 mıllıard dollar boldy. Bizge qaryz elder de az emes eken. Ózge elderdiń Qazaqstanǵa qaryzy shamamen 169,4 mıllıard dollardy quraıdy-mys. Al Qazaqstannyń offshordaǵy aqshasy, urlanǵan aqshasy – 167 mıllıard dollar. Qazaqstan munaı qory jóninen álemde 12 orynda tur. Jyl saıyn 90 mıllıon tonna munaı óndiremiz. Onyń 80 paıyzyn eksporttaımyz. Qarap tursańyz, kóz qyzaryp, til súrinetindeı fantastıkalyq sandar.
Sóıtken eldiń halqy bankke 6 trıllıon teńgege jetti. 1,5 mıllıon adam bankke qaryzyn tóleı almaı tentirep júr. Al kóp balaly analary úısiz-kúısiz, Úkimetten 21 myń teńge surap júr!
«Adyrna» ulttyq portaly
