2019 jylǧy jaǧdai osy. Ūlttyq banktıŋ mälımetı osy. Biudjet tapşy. Teŋge qūldyraǧan. Qaryz köbeigen. Byltyrdan berı qaryz üstıne qaryz jamalǧan. Şamamen 1 trillion 883 milliard teŋge. Ükımettıŋ, Ūlttyq banktıŋ, jergılıktı basqaruşy organdardyŋ, bank sektorynyŋ jäne qarapaiym halyqtyŋ tūtynuşylyq qaryzdary. Barlyǧy osy.
Bügın sol Qazaqstannyŋ syrtqy qaryzy turaly az kem söz şyǧarmaqpyz. Kımge qaryzbyz? Qanşa qaryzbyz?
Esterıŋızde bolsa, 2012 jyly sūmdyq bır aqparat şyqqan. Sondaǧy derekterge sensek, Qazaqstan 110 memleketke qaryz körınedı. Bıletınımızdı jazaiyq...
İgerılgen äm igerılmegen, bıraq möşegı milliardtap esepteletın investisiianyŋ (jarlyqap bergen aqşany aitamyz...) aqşasy ǧoi. Mysaly, Niderlandyǧa 47,3 milliard, Ūlybritaniiaǧa 24,6 milliard, AQŞ-qa 12,9 milliard, Qytaiǧa 12,6 milliard, Fransiiaǧa 11,7 milliard dollar qaryzbyz. Būl milliardtap alǧanymyz.
Ūsaq-tüiek araldardan da alǧandarymyz bar. Mysaly, Jersi aralyna 34 million, Seişel aralyna 335 million, Kaiman aralyna 447 million dollar bereşek ekenbız. Būl derekter eskıruı de mümkın. Dei tūrǧanmen, qaryzdyŋ aty qaryz. Ony qaitaru mındet!
Jalpy memlekettıŋ syrtqy qaryzy eldıŋ ekonomikalyq ömırınıŋ bölınbes bölıgı dep esepteledı. Syrtqy qaryzdyŋ boluy ekonomikanyŋ dūrys jürgızılmegendıgınen emes, kerısınşe makroekonomikalyq saiasat.
Qazaqstannyŋ qazırgı uaqtaǧy syrtqy qaryzy 161,5 milliard dollardy qūradyq dedık qoi. Būl qaryzdy qaitaru üşın ekonomikalyq sarapşylardyŋ pıkırınşe, öte ūzaq uaqyt kerek bolady. Eger şikizat közderı şeteldik investorlarǧa satylmai, öz qolymyzda bolǧanda, memleket syrtqy qaryzyn on jyl işinde ötei alady eken.Ökınışke qarai kezinde şikizat salasyn şeteldikterge arzan baǧaǧa satyp jibergen.
Qazirgı taŋda atalǧan bailyqtyŋ qyzyǧyn şeteldik investorlar ǧana körip otyrǧany jasyryn emes.Al qazırgı taŋda Qazaqstandyq şikızatqa qarjy qūiyp, käsıp domalatyp otyrǧan eŋ ırı 140-tan astam investorlar tırkelgen.
Salystyrmaly türde qarastyratyn bolsaq, 150 millionnan astam halqy bar soltüstıktegı körşımız Reseidıŋ syrtqa qaryzy (beiresmi derekter boiynşa) 691,15 milliardtyŋ şegınde tūraqtapty. Al, 31 millionnan asyp jyǧylatyn halqy bar Özbekstannyŋ qaryzy ışkı jalpy önımnıŋ (IJÖ) 16 paiyzyn ǧana qūrady. Sondai-aq, 45 million halqy bar Ukrainanyŋ syrtqy qaryzdary 136 milliard dollardy qūrasa, Kedendık odaqqa keiın qosylǧan, bary 5 millionan asatyn halqy bar Qyrǧyzstannyŋ şeteldık qaryzy – 6,32 milliardqa jetken.
Ras-au, jer asy men üstı kenge toly elımızdıŋ etek-jeŋı tüzelgenşe, tüterge jün, küterge kün qalmaityn uaqytta terezenıŋ syrtynda tūrǧandai, qūddy. Masqara bolǧanda, batystyq basylymdar Qazaqstannyŋ qazırgı äleumettık deŋgeiın Afrikanyŋ Ruandasy sekıldı elderımen qarat salystyrǧan. Būl şambaiymyzǧa batsa da, fakt. Qaryzǧa batqan Qazaqstannyŋ qazırgı jaǧdai solai bop tūr.
Tüiın. Qazaqstannyŋ syrtqy qaryzy 161,5 milliard dollar boldy. Bızge qaryz elder de az emes eken. Özge elderdıŋ Qazaqstanǧa qaryzy şamamen 169,4 milliard dollardy qūraidy-mys. Al Qazaqstannyŋ offşordaǧy aqşasy, ūrlanǧan aqşasy – 167 milliard dollar. Qazaqstan mūnai qory jönınen älemde 12 orynda tūr. Jyl saiyn 90 million tonna mūnai öndıremız. Onyŋ 80 paiyzyn eksporttaimyz. Qarap tūrsaŋyz, köz qyzaryp, tıl sürınetındei fantastikalyq sandar.
Söitken eldıŋ halqy bankke 6 trillion teŋgege jettı. 1,5 million adam bankke qaryzyn tölei almai tentırep jür. Al köp balaly analary üisız-küisız, Ükımetten 21 myŋ teŋge sūrap jür!
«Adyrna» ūlttyq portaly
