Túrkııanyń tuńǵysh ǵaryshkeri Alper Gezeravjy 18 qańtar kúni Halyqaralyq ǵarysh stanııasyna attanady, dep habarlaıdy “Adyrna” ulttyq portaly.
4 adamnan turatyn ekıpajy bar zymyran AQSh-tyń Florıda shtatyndaǵy Kennedı ǵarysh ortalyǵynan ushyrylady. Axiom Mission 3 (Ax-3) sapary 18 qańtar, beısenbi kúni jergilikti ýaqyt boıynsha saǵat 16.49-da Florıda shtatynyń Kanaveral múıisindegi NASA-nyń Kennedı ǵarysh ortalyǵynan kóteriledi dep josparlanǵan. Bul Astana ýaqyty boıynsha búgin túngi saǵat 3:59.
Laıner bortynda Italııa, Túrkııa jáne Shveııa ǵaryshkerleri de bolady. HǴS-ta olar bıologııa, medıına jáne genetıka salalarynda birqatar ǵylymı tájirıbeler júrgizedi.
Bastapqyda belgilengen ushyrý kúni búginge aýystyrylǵan. Ilon Masktiń SpaceX kompanııasynyń habarlaýynsha, «kemedegi tekserýler men derekterdi qosymsha taldaý» úshin qosymsha ýaqyt qajet bolǵan. Axiom Space-tiń úshinshi kommerııalyq ǵaryshtyq ushýy eki aptalyq mıssııa úshin 4 astronavtan turatyn ekıpajy bar SpaceX Falcon 9 zymyrany men Dragon Freedom ǵarysh kemesinde iske asyrylady.
Mıssııa komandıri NASA-nyń burynǵy astronavty jáne qazirgi Axiom bas astronavty Maıkl Lopes-Alegrııa bolady. Lopes-Alegrııa 2022 jyldyń sáýirinde Axiom Space-tiń HǴS-qa alǵashqy jeke mıssııasyn da basqardy.
Mıssııanyń ushqyshy – Italııa áýe kúshteriniń ofıeri Ýolter Vılladeı. Ol 2023 jyldyń maýsymynda Virgin Galactic-tiń alǵashqy kommerııalyq reısimen ushqan.
Mıssııanyń eki mamany – Túrkııanyń bolashaq tuńǵysh astronavty Alper Gezeravjy men Eýropa ǵarysh agenttiginiń (ESA) astronavty shveııalyq Markýs Vandt.
Ǵaryshkerler halyqaralyq stansada 2 apta bolady dep josparlanǵan. Árbir ekıpaj múshesi HǴS bortynda ózderiniń ulttyq múddeleri úshin ǵylymı zertteýler júrgize otyryp, óz eliniń atynan shyǵady. Dragon ǵarysh kemesi Italııa, Túrkııa jáne Shveııa elderinen 30-dan astam eksperıment ótkizedi. Italııa ǵarysh agenttiginiń AstRNAuts jobasy ǵaryshtyq ortaǵa jaýap retinde ózgeretin bıomarkerlerdiń molekýlalyq qoltańbalaryn qadaǵalaýǵa arnalǵan jáne onyń LIDAL eksperımenti HǴS-taǵy joǵary energııaly bólshekter týdyratyn yqtımal qaýipterdi baǵalaıdy.
MESSAGE (Microgravity Associated Genetics Research Group) túrik jobasy adamnyń ımmýndyq júıesiniń T-kletkalarynda mıkrogravıtaııamen baılanysty gen ekspressııasynyń ózgerýin zertteýge baǵyttalǵan. Bul uıashyqtar baǵalaý úshin HǴS-daǵy astronavttardan alynady. ESA sonymen qatar ǵaryshtaǵy uıqy rejımin baqylaý jáne qulaq ishindegi elektroenefalogramma (EEG) jabdyǵy arqyly olardy Jerdegi uıqymen salystyrý arqyly mıkrogravıtaııadaǵy uıqynyń áserin zertteıtin óziniń Orbıtada uıyqtaý jobasyn iske qosady.
HǴS-qa jeke mıssııalar eski ǵarysh stansasy 2030 jyly qoldanystan shyǵarylǵannan keıin tómen Jer orbıtasyn kommerııalyq platformaǵa aýystyrýǵa arnalǵan.
Axiom Space óziniń jeke ǵarysh stansasyn ázirleýde jáne 2025 jyly birinshi modýldi tómen Jer orbıtasyna shyǵarýdy josparlap otyr. Axiom stansasynyń modýlderin iske qosý arqyly kompanııa NASA-dan táýelsiz jeke mıssııalaryn óz qalaýy boıynsha jiberýge múddeli.
Aıta ketsek, aldyńǵy tájirıbe kórsetkendeı, HǴS-qa alǵashqy jeke mıssııalar sátti boldy dep aıtýǵa bolmaıdy. Ax-1 ekıpajy stansada shamadan tys jumys istegenderine shaǵymdanyp, HǴS turaqty ǵaryshkerleriniń jumysyna kedergi keltirgenderin de aıtqan. NASA birinshi mıssııadan mańyzdy sabaqtar alǵanyn moıyndap, bolashaqta kemshilikter eskeriletinin málimdegen.
Sonymen qatar, Túrkııa prezıdenti Rejep Taıyp Erdoǵan túrkııalyq tuńǵysh ǵaryshker Alper Gezeravjımen beınebaılanys arqyly sóılesti.
Beınebaılanys kezinde Túrkııa prezıdenti mınıstrler kabınetiniń otyrysynda, al Gezeravdjı Orlandoda (Florıda) karantınde boldy.
«Men de sizge sálem joldaımyn, men Orlandodan búkil Túrkııaǵa sálem joldaımyn», - dedi tuńǵysh túrik astronavty.
Onyń aıtýynsha, qazirgi ýaqytta barlyq daıyndyq jumystary aıaqtalyp, ushý ýaqytyn kútý ǵana qaldy.
«Siz ǵaryshtyq mıssııany oryndaǵan alǵashqy túrik azamaty bolasyz. Siz bizdiń halyqtyń shyn maqtanyshy bolasyz. Siz daıynsyz ba?» – dep surady túrik prezıdenti.
Gezeravjı bul mıssııany abyroımen oryndaýǵa daıyn ekenin aıtty.
