Sot bilıgınıŋ rölı

Adamnyŋ negızgı qūqyqtary men bostandyqtaryn qorǧau mäselesı ämbebap problemalardyŋ bırı bolyp tabylady. Būl qoǧamdyq jäne memlekettık ömırdıŋ barlyq salalarynda basymdyqpen qorǧalatyn qūndylyqtar. Qūqyqtyq ädebietterde gumanitarlyq qūndylyqtardyŋ jalpy auqymynda adam qūqyǧy da adamnyŋ özı siiaqty basty orynǧa ie bolyp, basqalardan üstemdık etetını dūrys atap ötıldı. Kez kelgen demokratiialyq jüiede azamattardyŋ qūqyqtary men bostandyqtary, sondai-aq olardyŋ mındetterı obektivtı türde belgılı bır qoǧamnyŋ jetıstıkterınıŋ ölşemı, onyŋ jetılgendıgı men örkenietınıŋ körsetkışı qyzmetın atqaratyn eŋ maŋyzdy äleumettık jäne saiasi-qūqyqtyq institutty qūraidy. Būl adamnyŋ ruhani jäne materialdyq igılıkterıne, bilık tetıkterıne, erkın bıldırudıŋ zaŋdy nysandaryna jäne öz müddelerın jüzege asyruǧa qol jetkızu qūraly. Sonymen qatar, būl jeke tūlǧanyŋ özın jetıldırudıŋ, onyŋ märtebesı men qadır-qasietın nyǧaitudyŋ taptyrmas şarty. Sondyqtan da joǧary damyǧan elder men halyqtar, düniejüzılık qoǧamdastyq adam qūqyqtary men olardy qorǧaudy jalpyadamzattyq mūrat, progressivtı damu men örkendeudıŋ negızı, tūraqtylyq pen tūraqtylyq faktory retınde qarastyrady. Bükıl qazırgı älem osy negızgı jolmen jürıp jatyr. T.Djefferson bırde: «Adamnyŋ tua bıtken jäne ajyramas qūqyqtarynan basqa eşnärse özgerıssız qalmaidy» degen. Qazırgı älemde adam qūqyqtaryn qorǧau mäselesı ärbır jeke memlekettıŋ şekarasynan äldeqaida asyp ketkenıne jäne halyqaralyq qūqyqtyq instituttardy qūru qajettılıgı tuyndaǧanyna qaramastan, qazırgı uaqytta adam qūqyqtary men bostandyqtaryn qorǧau mehanizmındegı jetekşı röl jaqyn bolaşaq ūlttyq instituttarda qalady. Adam qūqyqtaryn qorǧau kepıldıkterınıŋ bırı – «tiımdı jäne ädıl qūqyq qorǧau, Būl ekı negızgı sebepke bailanysty: 1) qūqyqty qoldanu – būl qūqyqtyq normalardy täjıribege engızuge baǧyttalǧan bedeldı memlekettık qyzmet, iaǧni. qūqyqtyq qatynastar subektılerınıŋ müddelerın ıske asyru jolyndaǧy kedergılerdı joiu; 2) qūqyqtyq qatynas subektısı zaŋdy müddenı qorǧau üşın tıkelei qūzyrettı organǧa jügıne alady, al qūqyq qorǧau organynyŋ qyzmetkerı ony qorǧauǧa nemese jüzege asyruǧa järdemdesuge mındettı.». Şynynda da, qūqyq jüiesınıŋ negızgı elementterın qamtityn qūqyqtyŋ äreket etu mehanizmınde: norma şyǧaru; retteu jüiesı (qoldanystaǧy normalar men qūqyqtyq instituttar); aqparattyq, baqylau jäne qadaǧalau jüiesı; qūqyqtyq retteu obektısı (qarym-qatynas, qyzmet jäne t.b.); retteudıŋ maqsattary men tiımdılıgı – memlekettık organdardyŋ qūqyq qoldanu qyzmetı öte erekşe oryn alady, öitkenı köp jaǧdaida ol arqyly qoǧamdyq paidaly qūqyqtyq yqpal jüzege asyrylady. Öz kezegınde, qūqyqtyq normalardyŋ qoǧamdyq qatynastarǧa tiımdı äserın qamtamasyz etu boiynşa memlekettık organdardyŋ qūqyq qoldanu qyzmetınde sot bilıgın jüzege asyruşy, al sottar (sudialar) elementterı bolyp tabylatyn sot jüiesıne ülken röl berıledı. sot jüiesı osydan qūrylǧan. Būl äsırese qūqyqtyq memlekettıŋ, demokratiialyq qoǧam instituttarynyŋ qalyptasuy men damuynyŋ jedel üderısımen, azamattardyŋ saiasi, ekonomikalyq, äleumettık qūqyqtary men bostandyqtaryn jüzege asyru kepıldıkterınıŋ küşeiuımen sipattalatyn qazırgı kezeŋ üşın özektı.