Jiynda Köşı-qon jüielerı bölımınıŋ bas mamany Külparan Ǧalieva, Almaty qalasy Köşı-qon qyzmetı basqarmasynyŋ inspektory, polisiia aǧa leitenanty Bırjan Toqtabaev, Almaty qalalyq Düniejüzı qazaqtary qauymdastyǧy bölım basşysy Aiböpe Maqūlbekqyzy, «Adyrna» ūlttyq-etnografiialyq bırlestıgınıŋ prezidentı Arman Äubäkırov syndy mamandar söz söilese, Auǧanstan, Qytai, Özbekstan qatarly elderden kelgen qandastarymyz öz uäjderın ortaǧa salyp, köşı-qon jüielerın damytudyŋ türlı joldaryn ūsyndy. Jiynǧa BAQ jurnalisterı men qatar “Jebeu” qoǧamdyq ūiymy ökılderı de qatysty. Öz kezegınde «Adyrna» ūlttyq etnografiialyq bırlestıgı qandastarǧa beine-rolikter arqyly tüsındıru jūmystaryn jalǧastyru kerektıgın atap öttı.
Osy oraida aita ketetın jai – būryn «Oralman märtebesı» bır jylǧa ǧana jaramdy bolyp keldı. Eger atalǧan qūjattyŋ jaramdylyq merzımın ötkızıp alǧan jaǧdaida 6 ai ışınde ǧana ūzartu mümkındıgı bolǧan. Al ol merzımdı de ötkızıp alǧan jaǧdaida ekınşı märte müldem «Oralman märtebesı» qandastarǧa berılmeitın edı. Al qandastar türlı sebeptermen «Oralman märtebesınıŋ» bır jyldyq merzımın ötkızıp alady. Bır emes, jüz emes myŋdaǧan qandasymyz. Eger oralman märtebesnıŋ uaqyty ötıp ketse, QR azamattyǧyn ala almaidy. Sol sebeptı, ötken jyly beiresmi aqparattarǧa süiensek el ışındegı Qytaidan kelgen 50 myŋǧa juyq qandasymyz elımız azamattyǧyn ala almai sabyldy. Däl osy mäselenı türlı ūiymdar, jekelegen belsendı tūlǧalarmen qatar bız de qūzyrly organdardyŋ barlyǧyna hat jazyp, mäselenı qaita-qaita kötere berdık. Nätijesınde, Elbasymyz 2019 jyly 16 nauryzda (№ 20-137q-8) tıkelei şeşım qabyldap, qandastarǧa bır jyldyq qūjattyq jeŋıldık jasauǧa mümkındık tuǧyzdy. Mıneki, atalǧan jiyn däl osy aqparatty keŋınen näsihattap, el nazaryna ılıktıru. Qūjattyq jeŋıldık kezeŋnıŋ aiaqtaluyna az qalǧanyna qaramastan älı qamsyz jürgen qandastarymyzdyŋ qatary köp.
Mysaly, Elbasy jarlyǧy şyqqaly berı oralman märtebesınıŋ uaqytyn ötkızıp alǧan Almatydaǧy qandastarymyzdyŋ 80-ı ǧana kelıp qūjattaryn ūzartuǧa ötınış tapsyrǧan. Bügınge deiın sol 80 adamnyŋ ne bary 34-ı ǧana yqtiiar hat aluǧa ötınış bıldırıptı. Demek, qalǧan 50-ge juyq qandasymyz qūjattyŋ älı maŋyzdy ekenın sezıne almai otyr. Eger däl osy 50 adam biylǧy jyldyŋ 31 jeltoqsanyna deiın qūjattaryn räsımdep ülgermese, taǧy da QR azamatyǧyn ala almai qalady. Būl bır ǧana Almaty qalasynyŋ statistikasy. Iаǧni, 60 paiyzdan astam qandas älı qūjattyŋ rettep aludyŋ maŋyzdylyǧyn sezıne almai otyr. Sol sebeptı, jiyn barysynda Almaty qalasy Polisiia Departamentı Köşı-qon qyzmetı basqarmasyna qala boiynşa tekserıs jürgızıp, jedel tüsındıru jūmystaryna alyp baruǧa ūsynys berıldı. Öitkenı, salǧyrttyqqa salynyp taǧy qandastarymyz qalyp qoisa, erteŋ mūndai mümkındık bolmaidy. Sondyqtan habarsyz ketken (qūjattaryn räsımdeuge älı barmaǧan) 50 adamnyŋ tolyq aty-jönderımen qatar, bailanys telefondaryn qalalyq köşı-qon polisiiasyna tabystaldy. Jäne ızdeu, quzau, tüsındıru jūmystaryn jürgızu mäselesı de tapsyryldy. Al, öz tarapynan olar da mūndai qyzmetke daiyn ekendıkterın bıldırdı.
Būdan bölek, elımızdegı keibır köşıp kelgen qandastardyŋ bala-şaǧasy turaly da ülken problema tuyndap otyr. Mysaly, 2018 jyly Tūrsyn Maira esımdı azamatşa QR azamattyǧyna qūjat tapsyrǧan. Bügınde azamattyq alyp alǧan. Alaida, Aijanat jäne Aibota esımdı ekı qyzyn QR azamattyǧyn aluǧa qūjattaryn tapsyrmaǧan. Saldarynan 15 jäne 10 jasar ekı qyz qūjatsyz qalyp otyr.
Joǧarydaǧy mysal etıp, atap otyrǧan ekı qyzdyŋ mäselesı tek oralman märtebesın alyp, artynan azamattyqqa qūjat tapsyrmai qalǧandary. Al qazır qandastarymyzdyŋ arasynda müldem bala-şaǧasynyŋ qūjatyn «Oralman märtebesıne» de tapsyrmaǧandary bar eken.
Däl osyndai qalyp keltken ūrpaqtardy “basqa bır oralman märtebesın alyp jatqan otbasyǧa qosyp, «solardyŋ jienderı edı» – dep jıberuge bolmai ma eken?” – degen de oi aityldy.
“Endı ondai balalardy dalaǧa tastaimyz ba, älde müldem qūjatsyz qaldyramyz ba? Sondyqtan osy saualyma da oŋdy şeşım, közqaras tanytularyŋyzdy sūraimyn! Äsırese BAQ ökılderı arqyly bälkım taǧy da zaŋǧa tolyqtyrular engızuge bolatyn şyǧar” – dedı Külparan Ǧalieva.
Almaty qalasy Qoǧamdyq damu basqarmasy, “Otan ottan da ystyq” jobasy
"Adyrna" ūlttyq portaly
