Bızde 1991 jyldary täuelsızdıktıŋ alǧaşqy künderınde mūnai men gaz, temır men kömır jäne basqa da jer asty resurstaryn igeruge kelgen şeteldık investorlardan ǧylym men tehnologiiany igerıp, qazırgı zamanaui tehnikanyŋ jūmys prinsipterın qazaq balasyna üiretıp, uaqyt kele şeteldık investorlardy yǧystyryp şyǧaramyz dep eŋ joǧary basşylyqtyŋ tarapynan aitylǧan edı. Bızdıŋ elde memlekettıŋ bolaşaǧyn aiqyndaityn "Qazaqstan-2030", keiınnen "Qazaqstan-2050" degen memlekettık strategiialyq josparlardy jasap tastaǧan edı. Būl auqymdy strategiialar men memlekettık infraqūrylymdardyŋ jospary jer asty bailyǧymyzdyŋ qorynyŋ köptıgın eskere otyryp ūzaq jyldyqtarǧa jasaldy. Men osy töŋıregınde qazır oilanyp otyrmyn.
Nege bız osyndai auqymdy memlekettık strategiialyq infraqūrylymdardy ıske asyru barysynda qazaq balalarynyŋ ışınen qajettı kadrlar men menedjmenttı jasaqtap, şeteldık investorlardy yǧystyryp tastamadyq? Ol basşylyqtyŋ da, bızdıŋ de qolymyzdan kelgen joq. Qazaq balasy 30 jyldyŋ ışınde osy salalarda aksionerler bolyp, qūndy qaǧazdardyŋ, obligasiialardyŋ, kompaniialardyŋ qojaiyny bolyp otyruǧa laiyq bolmady ma?
Qazaq balasy öz jerındegı qazyna men bailyqqa ie bolǧanynda memlekettık strategiialyq josparlar da osy künı oryndalyp keter edı. Auyldyŋ qazaq tıldı qara balalary öndırıs salasyndaǧy kompaniialardyŋ qojaiyndary atanǧanda, bızdıŋ basşylyq alǧa qoiǧan 2030 - memlekettık strategiiasyn däl qazır jüzege asyryp, tym bolmasa bastapqy nätijelerın de köretın edık.
Al, däl osy üderıs 1969 jyly Malaiziiada jüzege asty. Mahathir Mohamad bilıkke 57 mandatpen parlamentke özınıŋ jas partiiasyn alyp kelgende ıske asqan. Olar jarty ǧasyr aldyn bızdıŋ jürıp ötken jolymyzdan ötıp, öte ülken nätijelerge qol jetkızgen. Bıraq olar būl reformalardy ıske asyryp, nätijesın köruge baqandai 30 jylyn jūmsaǧan joq. Mahathir eşkımnıŋ dını men tılıne, ūstanymy men senımıne qol sūqpaǧan. Ol malailyqtardyŋ eŋ aldymen tūrmys jaǧdaiyn köteruge, tıptı barlyq öndırıstık, tehnologiialyq, qarjylyq küştı malailyqtardyŋ ülesıne şyǧardy. Malailyqtar osy azamattyŋ bastamasymen jasalǧan reformalardyŋ arqasynda eldegı aksionerler men baquatty basqaruşylarǧa, eldıŋ janaşyrlaryna ainalǧan. Bızdı ötken künderdegı kütken de däl osy jol edı. Ökınışke orai, būl ıske aspady.
Bızde jaŋalyqtarda Teŋızdegı jaǧdaidy aityp jatyr. Barlyq ielık älı tolyq investorlarda. Menedjerler de solar. Kadrdyŋ bärı solarda. On myŋnan astam qazaq balasy solardyŋ qolynda jūmys jasap otyr. Otyz jyl boiy osy jaǧdaida qalyp otyrsaq, sız memlekettık strategiialyq jospardy ıske asyramyz dep aita alasyz ba? Bılıktı kadr men menedjment dūrys jasaqtalmasa qalai ıske asyrasyz?
Qazaq balasy sol qazynaǧa qojaiyn bolmasa, būl memlkekttık strategiiany qalai ıske asyrasyz? Būl absurd, tym qisynsyz. Sol kenışterde qazaqtardan genpodriadtardy aitpai-aq qoiaiyn, tıptı subpodriadtar da joq eken. Sonda bızdıŋ qazaq balasy aksionerler boluy bylai tūrsyn, 30 jyl boiyna subpodriad ta bola almai jür. Eşqandai reformalar dūrys ıske aspaǧan. Būl ökımet pen basşylyqtyŋ orny tolmas qatelıgı. Bızdıŋ memlekettıŋ halqynyŋ äl auqatyn arttyruǧa bır mūnai salasynyŋ özı jetıp artylatyn edı. Osy mūnai arqyly barlyq memlekettık infraqūrylymdardy salyp tastauǧa da bolatyn edı. Ökınışke orai, bız tek şikızat şyǧaratyn eksporter el ǧana bolyp qaldyq. Tym bolmasa zamanaui mūnai öŋdeu zauytyn da sala almadyq. Zauyttarsyz, fabrikasyz eşqandai da strategiiany ıske asyra almaimyz. Eşqandai da äleumettık jaǧdaidy tüzei almaisyz. Jūmyssyzdyqty joia almaisyz. Mıne, osylar joq, sol sebeptı 2030, 2050 degen qazır auyzǧa alynbai qaldy.
Bekbolat Qarjan
"Adyrna" ūlttyq portaly
