Temırdei tärtıptı süitın, özı erınbei eŋbek etetın, tapsyrmanyŋ oryndaluyn qataŋ talap etetın basşy jūrttyŋ bärıne bırdei ūnai bermesı aian. Sol bır jyldary jariialylyq degen jelekpe nauqan bastalyp, basyny ūjymnyŋ özı sailaityn, jūmysynyŋ baǧasyn ärıptesterı beretın bolǧanda maqtauly mınezdeme ala almai Erjūman Öteşūlynyŋ eŋsesı bıraz tüsedı. Sonyŋ nätijesınde 1979 jyldan bastap respublikalyq «Leninşıl jas» gazetınde redaktordyŋ orynbasary bolǧan Erjūman Smaiyl 1987 jyly «Sosialistık Qazaqstan» gazetınıŋ redaksiiasyna qaityp oralady.
Endıgıde atqaratyn qyzmetı – partiia tūrmysynyŋ meŋgeruşısı. Būl kezde basşy kadrlar özıne rezerv daiarlauy kerek degen taǧy bır bastama şaŋ bergen bolatyn. Är basşy özıne 3 adamdnan ızbasar äzırlep, olardyŋ bas-basyna mınezdeme berıp, ony Ortalyq partiia komitetınıŋ biurosyna bekıtıp aluǧa tiıs boldy. Sonyŋ kezegı Sarbas Aqtaevqa kelgende ol basylym basşysynyŋ bırınşı orynbasary retınde Sauytbek Äbdrahmanov, Erjūman Smaiyl jäne Qadır Älımqūlovty taŋdap, solardyŋ mınezdemesın biuroda bekıttırdı. Köp ūzamai, Erjūman Smaiyl bas redaktordyŋ ideologiia jönındegı orynbasary boldy.
Şirek ǧasyrǧa taiaǧan ömırın osy gazetke arnady. Kelgen jylynan bastap 20 jyl boiy gazette bölım meŋgeruşısı, redaktordyŋ orynbasary siiaqty qyzmetterde boldy. Bas basylymnyŋ ūjymyn aşsa alaqanynda, jūmsa jūdyryǧynda ūstap, gazettıŋ mereiın asyryp, märtebesın köteruge jan aiamai atsalysty. Arasynda bır jarym jyldai bırınşı basşy da boldy. 1998 jyly bas redaktor bolyp taǧaiyndaldy. 2003-2004 jyldary bolsa «Egemen Qazaqstan» respublikalyq gazetı» aksionerlık qoǧamy prezidentı, keiınnen vise-prezidentı boldy.
Egemen Qazaqstan 1919 jyly 17 jeltoqsanda Orynborda şyqqan «Ūşqyn» dep atalatyn gazetten bastau alady. Jyldardyŋ jeleuımen gazettıŋ atauy da bırneşe ret özgerıske ūşyrady. 1920 jyldan 1937 jylǧa deiın «Eŋbek tuy», «Eŋbekşı qazaq», «Eŋbekşıl qazaq», «Sosialdy Qazaqstan», «Sosialistık Qazaqstan» degen türlı ataularmen qūbylsa da, gazettıŋ basty mänı men maǧynasy, maqsaty eş özgermedı. Soŋǧy atauymen būl gazet 54 jyl boiy halyqqa habar taratumen boldy [7].
Elımızdıŋ täuelsızdık aluyna bırneşe qadam qalǧanda, 1991 jyly mausymda gazettıŋ aty «Egemendı Qazaqstan» dep özgertıldı. Būl özgerıs kezeŋınde gazettıŋ bas redaktory jazuşy, belgılı publisist Şerhan Mūrtaza boldy. Keiınnen lingvisterdıŋ jäne Äbış Kekılbaevtyŋ ūsynuymen «Egemen Qazaqstan» bolyp özgerdı.
Täuelsızdık alǧanǧa deiın de, keiın de būl qara şaŋyraq köptegen ataqty tūlǧalardyŋ bırınşı üiı boldy. Būrynǧy tarihyna köz salsaq ta, Smaǧūl Säduaqasov, Beiımbet Mailin, Mūhtar Äuezov, Jüsıpbek Aimauytov, Oraz Jandosov, Tūrar Rysqūlov tärızdı tektı tūlǧalar qyzmet etken, şyǧarmalaryn jariialap, oilaryn bölısken baspanyŋ qoǧam ömırındegı ülken rölın baiqai alamyz. Keiıngı ūrpaqtyŋ arasynan gazet basşylyǧynda Nūrlan Orazalin, Balǧabek Qydyrbekūly, Sapar Baijanov, Sauytbek Äbdırahmanov siiaqty alyp tūlǧalar boldy.
«Egemen Qazaqstan» gazetı – Qazaqstandaǧy eŋ ırı jäne bedeldı gazetterdıŋ bırı. Ol 1919 jyly qūrylyp, Qazaqstan ükımetınıŋ resmi basylymy boldy.
Elımızdıŋ bas gazetınde türlı taqyryptarda, sonyŋ ışınde saiasat, ekonomika, mädeniet, qoǧam jäne ömırdıŋ basqa da salalaryndaǧy jaŋalyqtar, saraptamalyq maqalalar, tüsınıktemeler, sūhbattar jäne basqa da materialdar jariialanady. Gazet el ışınde de, şetelde de köp oqylady.
Gazet qazaq tılınde şyǧady, bıraq orys tılındegı nūsqasy da bar. Köptegen ırı gazetter siiaqty būl gazet te elımızdıŋ aqparattyq keŋıstıgınde maŋyzdy röl atqaryp, azamattar men oqyrmandardyŋ aluan türlı aqparattarǧa qol jetkızuın qamtamasyz etedı. Sonymen qatar, ol maŋyzdy mäselelerdı talqylau jäne qoǧamdyq pıkırdı qalyptastyru alaŋy qyzmetın atqarady.
«Egemen Qazaqstan» gazetı qazaq aqparat keŋıstıgınde bedeldı basylym retınde tanylady. Gazettıŋ materialdary men pıkırlerı qoǧam üşın maŋyzdy aqparat közderı jäne qoǧamdyq dialogtyŋ negızgı elementterı bolyp sanalady.
Elımızdıŋ bas gazetınde Şeraǧanyŋ mektebınde, qazaqtyŋ ömırı, qoǧamnyŋ şyndyǧy men ädıldıgı üşın küresken azamattardyŋ ortasynda qyzmet etken Erjūman Öteşūly tura mınezdı, eŋbekqor, tabandy azamat boldy. Sol üşın de qazırgı jas buyn jurnalisterı ǧana emes, özınıŋ zamandastary da syilastyqpen «Er-aǧa» dep ataǧan.
Egemen Qazaqstandaǧy jurnalisterge demeu, qoldau bolǧan bas redaktor Şerhan Mūrtazadan qazaq baspasözı men jurnalistikasynyŋ maqsattaryna jetetın jolda özınıŋ öner-bılımın sarp etken, bar ynta-jıgerımen terın tökken tūlǧalar turaly sūraǧanda Şeraǧanyŋ Erjūman Smaiyldy ataǧany da beker emes. Eŋbekşıl mınezın, şyn eŋbektı qadırlei bıletın qasietın aityp, Er-aǧaǧa «Eŋbektıŋ Erı» degen ataq bergenı redaksiianyŋ auyr jügın arqalaǧan orynbasaryna degen erekşe qūrmetın aŋǧartady.
Redaksiianyŋ jalpy basşylyǧy Şerhan Mūrtazada bolǧanymen, berılgen tapsyrmalardy üilestıru, tılşılerdı jūmyldyru, gazet josparlanyp, jaryqqa şyqqanǧa deiıngı barlyq qara jūmysty atqaru Erjūman Öteşūlynyŋ jauapkerşılıgınde boldy. Basşyǧa qosşynyŋ sai keluı de bır baqyt. Redaksiiada ötetın lezdemede Erjūman Smaiyl ünemı tyŋ tapsyrma, ideia, oi berıp otyrdy. Tılşılerdı bır auyz sözben qanattandyryp, jıgerın janydy. Arqasynda ekı alyp tūrǧanyn bılgen tılşıler de eşteŋeden aianbady. Sonyŋ arqasynda Şerhan Mūrtaza basqarǧan tūsta «Egemen Qazaqstan» basylymy el gazetıne ainaldy.
Bas redaktor bolyp kım kelse de, Er-aǧa özınıŋ orynbasarlyq qyzmetın mınsız atqaryp, joǧary deŋgeidı oryndady. Redaksiianyŋ abyroiyna, bedelıne selkeu tüsırmedı, eşqaşan alasartpady. Redaktor orynbasary degen atauy bolmasa, bar jūmysqa bas-köz bolǧan, tünnıŋ bır uaqytyna deiın sozylatyn gazettıŋ qara jūmysyna da, basylymnyŋ mazmūnyna jauapty, redaksiia ūjymynyŋ şyǧarmaşylyq äleuetıne, ūjymdyq köŋıl-küige negız bolǧan, qyzmettesterınıŋ ūstazy men arqa süierı boldy.
Äbış Kekılbaiūlynan «Egemennıŋ lokomotivı» degen atau alǧan Erjūman Smaiyl künı-tünı ūiqy körmei eŋbek etıp, şarşaudy bılmei, qanşa jyl ötse de bır qalpynan taimady. Köbırek redaktorlyq qyzmetıne den qoiǧan publisist az jazsa da, oqyrmannyŋ kökeiıne jetıp, jüregınen oryn alatyn maqalalar jazdy. Saiasattanuşy bolsa da, saiasatker bolsa da, oiǧa alǧanymen oi talastyryp, saiasi taqyryptarǧa, älı eşkım jaza qoimaǧan taqyryptarǧa bailanysty qalam terbedı. Memleket pen ūlttyŋ müddesı jaiynda, äleumettık-qoǧamdyq maŋyzy bar taqyryptardan da alşaq bolǧan joq.
25 jyl boiy bas gazettıŋ ataq-abyroiy üşın baspa jolynyŋ ystyǧy men suyǧyn keşken, özı ǧana emes, özgenı de solai tärbielegen, eŋbekqorlyqqa baulyǧan, jas buyn jurnalisterınıŋ käsıbi jurnalist retınde şyŋdaluyna qoldau körsetken, demegen Erjūman Öteşūly siiaqty alyp tūlǧalar kemde-kem.
Redaksiiada qyzmet atqarǧan uaqytynda joǧarydan kelgen köp tapsyrmanyŋ ışınen köŋılge qoynmdysyn ırıktep alyp, qoşyna kelmeitının ysyryp otyrǧan. Ädıletsızdıkke jany qas, üstemdıkke köne salmaityn, özı kelıspegen zattardy eş qabyldamaityn adam boldy.
Erjūman Öteşūlynyŋ kezınde redaksiiada qyzmette bolǧan jurnalister onymen qyzmettes bolyp jūmys ısteudıŋ qanşalyqty jeŋıl bolǧanyn aitady. Ol kısı eşqaşan bıreuge dauys köterıp, qatty dauyspen söilemegen. Qandai ıs bolsa da aqylmen şeştı. Qiyn-qystau şaqtarda jas buynǧa aqyl-keŋes berıp, bastaǧan ärbır ısterınde qoldau boldy. Er-aǧamen 6 jyl bırge jūmys ıstegen Dastan Kenjalin redaktordyŋ bıreuge sögıs jariialap, tüsınıkteme jazdyryp, tıptı eskertu jasaǧanyn da körmegen [8]. Adamdardy bölıp jarmai, bärıne bırdei qarady, äsırese jastardyŋ şyǧarmaşylyǧyna män berıp, erekşe bır qamqorlyq körsettı. Mınezınıŋ jūmsaqtyǧymen qatar, jūmysqa qatysty talapşyl boldy. Bıraq osy talapşyldyǧynyŋ arqasynda «Egemen Qazaqstan» basylymyna jūmysqa kelgen barlyq jurnalister şyŋdalyp, baspada öz orynyn tapty.
Jūmysqa kelgende qatal redaktordyŋ jurnalistık arynyna şydaǧan jurnalister redaksiiada qalyp, şydamaǧandary qyzmetten bas tartatyn. Sebebı ol mäsele gazet jūmysyna qatysty bolǧanda asa talapşyl boldy. Auyrdyŋ üstımen, jeŋıldıŋ astymen jürudı dūrys köretın jurnalisterdı jaqtyrmaityn. Ärqaşan ūltymyzdyŋ qamy men memleketımızdıŋ müddesı üşın bılek sybana eŋbek etken azamat. Jas jurnalisterdıŋ köbısı onyŋ jūmys qarqynyna ılese almai qalyp jatatyn.
Erjūman Öteşūly tünımen ūiyqtamai, redaksiia jūmysymen ainalyssa da, kelesı künı uaqytymen jūmysqa kelıp, şarualaryn jalǧastyratyn. Qazaqstandaǧy eŋ ataqty 8 basylymnyŋ bas redaktorlarynyŋ orynbasary bolyp jūmys ıstedı. «Sosialistık Qazaqstan» gazetınıŋ basşysy Sapar Baijanov bolǧanda qatardaǧy jurnalist, K.Düiseev uaqytynda partiianyŋ ömırı, nasihat bölımderınde meŋgeruşı boldy. Egemen Qazaqstanda da köptegen ūly azamattardyŋ qaramaǧynda jūmys ıstep, keiınnen bas redaktor bolyp 33 jyl qyzmet atqardy. Aldyŋǧy buynnan adaldyqty, basqalarǧa qiianat etpeudı, qol astyndaǧy qyzmetkerlerge özımen teŋ därejede qaraudy, jūmys barysyndaǧy är künnen, kezdesu men sapardan, är oryn alǧan oqiǧadan oi qorytudy üirendı. Basşylyqtan berılgen taprsymany, jetkızılgen oidy damytudy, aldyn-ala erteŋge jospar jasau arqyly jūmys ısteudı, ömırdıŋ ärqaşan özgerıp tūratynyn köŋılıne tüidı. Özı aitqandai, orynbasar boludaǧy eŋ maŋyzdysy basşynyŋ ornyn basudy közdemeu, özıŋnıŋ oryndauşylyq qabıletıŋdı körsetu, basqalarǧa da osy qabılettı sıŋıru dep ūqty. Publisist özı bırge jūmys ıstegen bas redaktorlardan qanşalyqty tälım alsa, keiıngı buyn jurnalisterı de odan sonşalyqty ülgı aldy. Ol kısıden tabandylyq pen tiianaqtylyqty, sözınde tūrudy, prinsip ūstanudy, eŋbekqorlyqty üirendı. Erjūman aǧany ūstaz retınde köretın myŋdaǧan jurnalist bar, olardyŋ barlyǧy publissttı qazaq jurnalistikasynyŋ qara nary dep esepteidı.
Erjūman Öteşūly jastardy elımızdegı şyǧarmaşylyqtyŋ ziialylardyŋ bır ökılı, ūlttyq ideologiia üşın küresken jauynger jäne ūlttyq oilaudy jetkızuşı, ädılettı tūlǧalar etıp tärbieleuge küş saldy. Redaksiiaǧa kelgen jäne gazet tysyndaǧy köptegen jastyŋ äleumettık äleuetın köterdı, saiasat jäne mädeniettegı örısın keŋeittı.
Özı qaramaǧynda jūmys ıstegen bas redaktorlardyŋ bärınıŋ köŋılınen şyqqan Er-aǧany Äbış Kekılbaiūly eŋbek dastany, redaktorǧa qaraǧanda äldeqaida şapşaŋ, şiraq qimyldaityn tiianaqty qairatker retınde sipattaǧan.
Erjūman Smaiyl memlekettık baspasözdık damuyna ülesın qosyp qana qoimai, gazette, ūlttyq jurnalistikany damytuda qabılettı, talapty, qalamy jüirık jas jurnalisterdı şyŋdap, olardy käsıbi daiarlauǧa özınıŋ ülken akademikalyq ülesın qosty. Jurnalistika fakultetterınıŋ tülekterı Erjūman Öteşūlynyŋ mektebıne qūştar bolsa, Er-aǧanyŋ özı jazuǧa qabıletı bar, oiy men qiialy ūşqyr, tüsınıgı tereŋ, bılımge ūmtylǧan jastardy student kezderınen oiyna türtıp alyp, taŋdap qoiatyn. Keiın osy tülekterdı redaksiiaǧa jūmysqa alyp, şyŋdap, mektebınıŋ tülegı etetın.
Egemen Qazaqstanda jürgende Er-aǧa qatarynan ozyp şyǧyp, körınıp jürgen jas jurnalisterdı özınıŋ däpterıne jazyp qoiatyny turaly äŋgımeler de bolǧan. Mūny estıgen studentter bar ynta-jıgerın salyp tūryp maqala jazdy. Sol kezdegı redaktor orynbasary talaptylardyŋ arasynan ırıktep alǧan talai jıgıtter men qyzdardy redaksiiaǧa jūmysqa tartty. Elımızdıŋ talantty jastary Erjūman Öteşūlynyŋ nūsqauymen Şerhan Mūrtazanyŋ janyna toptasty. Osy jastardyŋ ışınde Egemen Qazaqstannyŋ betınde qalam serpıgen Qainar Oljai; Kerekuden kelıp baspada jaŋa tynys alǧan Nūrtöre Jüsıp; Ermūrat Bapi, Erkın Qydyrlar boldy. Erjūman Öteşūly osy jurnalisterdıŋ talpynysy men talantyn körıp, şyǧarmaşylyǧyna demeu boldy.
Ol tärbielegen jurnalistika fakultetınıŋ tülekterı, köptegen ınılerı men qaryndastary qazırde respublikalyq, oblystyq baspalardyŋ tūtqasyn ūstaǧan, halyqtyŋ amandyǧy jolynda ter tökken azamattar.
Jüzdegen şäkırtterınıŋ arasynan jūldyzy janyp, öz salasynyŋ qaitalanbas tūlǧasy bolǧandaryn sanap bıtu mümkın emes. Solardyŋ ışınde Er-aǧanyŋ erekşe köŋılıne ie bolǧan, özı jeke atap ötken oquşylary bar. «Sosialistık Qazaqstanǧa» jas student bolyp kelıp, bırneşe jyldan keiın aǧanyŋ özınen sūhbat alǧan Qaraşaş Toqsanbai; Jurnalistika fakultetınde assistent bolyp ıstegendegı studentterı; «Leninşıl Jasta» jürgende bırınşı kurs studentterınen özı ırıktep alǧan Nūrtöre Jüsıp, Erkın Qydyr, aqyn Baian Beketova, zertteuşı jurnalist Beibıt Saparaly siiaqty jurnalister publisistıŋ maqtan tūtarlaryna ainaldy.
Egemendegı jyldary özınıŋ kurstasy, joldasy Erbol Şaimerdenūlynan alǧan kıtaptyŋ avtoryn da Soltüstık Qazaqstannan redaksiiaǧa jūmysqa şaqyrdy. Osy jazuşy Jaqsybai Samrat ta keiınnen qalamy ūştalǧan jurnalist boldy. Jazǧan maqalalaryna qyzyǧyp, Semeiden şaqyrǧan Läilä Tıleubaeva bolsa jyldar öte Egemen Qazaqstannyŋ myqty qyzmetkerlerınıŋ qatarynan tabyldy.
Osynşa şäkırttı ızdep tauyp, redaksiiaǧa jetektep äkeldı, olardyŋ ysyluyna, jurnalist retınde jetıluıne järdem berdı. Bıraq osyndai ūstazdyq eŋbegın eşqaşan būldap, jaqsyǧy men tälımgerlıgın mındet körmedı.
Erjūman Öteşūly redaksiia qyzmetkerlerınıŋ jaǧdaiyna da köp köŋıl böldı. «Bızdıŋ qalamnan basqa qaruymyz da, bailyǧymyz da joq. Özderıŋe kerek jaǧdaidan tartynbaŋdar. Tyŋdamaǧandar tabylyp jatsa, men ar sanamai aldyna baruǧa daiynmyn. Al jurnalisterge kömek bergenderdıŋ maqalasyn gazetke jariialau jaǧynan ırkılmeŋder. Tek aram joldan aulaq bolyŋdar»,- dep, qyzmetkerlerıne aqylyn aitty [9].
Adamǧa degen jūmsaq jüregıne qaramastan, jūmysqa kelgende jūmsaq mınezdı bola qoiǧan joq. Tura, jaqsy mınezdı adam boldy. Işınen tynyp, tymyrsu degendı, adamnyŋ syrtynan ton pışıp, bary men joǧyn sanamalaudy bılmedı. Işındegı barlyq söz syrtynda boldy. Mınez körsetuı de öz ornymen, öz kezegımen boldy. Osy tura mınezge ie bolǧandyqtan basqa adam balasynyŋ ışıne syr jasyryp, orynsyz äzıldep, tılmen türtıp, aitaryn köŋılden şyǧarmaǧanyn, bar alasyn ışınde saqtaǧanyn jaqtyrmady. Bardy bar, joqty joq dep tübı tüsse de tura aitty.
Adamdardy bır-bırıne jalǧau, däneker, ūiytqy boludy da bılgen adam boldy. Ainalasyndaǧy adamdardyŋ eşqaisyn kärı-jas dep alalamady. Būl qasietı naǧyz ūlt ūlyna, jūrt adamyna tän qasiet boldy. Jürgen ortasynda äldekımge qatysty bır söz qozǧala qalsa, adamnyŋ syrtynan söilemeitın qasietımen «kım bıledı» dep qysqa qaiyratyn. Bıraq maŋyzdy oqiǧalarǧa, jaittarǧa bailanysty aǧynan jarylyp, öz közqarasyn taisalmai, aşyq aitty. Dünienıŋ qyzyqtaryna, bailyǧyna taŋylmaǧan tūlǧa boldy, eŋbekten basqa eş närsege köŋıl audarmady. Mal, bailyq jaiynda söz qozǧalsa, būl adam artynan qalatyn dünie ekenın, bügıngı künge degen şükırşılıkpen ömır süru kerek ekenın aityp otyrdy. Sol üşın de artynan ergen jüzdegen şäkırttıŋ eŋbekte de, ömırde de tälımgerıne ainaldy.
Dina LİTPİN
