Oraldyq ǧalymdar Batys Qazaqstan oblysynda qūs şaruaşylyǧyn damytuǧa öz ülesterın qosuda. Osy baǧytta QR Auyl şaruaşylyǧy, Ǧylym jäne joǧary bılım ministrlıkterınıŋ granttyq qarjylandyru jobalaryn ūtyp alyp, nätijelı jūmystar jürgızude.
Qūs şaruaşylyǧy – auyl şaruaşylyǧyndaǧy eŋ jaŋa jäne eŋ qarqyndy damyp kele jatqan salalardyŋ bırı. Bügıngı taŋda qūs şaruaşylyǧy auyl şaruaşylyǧynyŋ perspektivaly baǧyty bolyp tabylady.
Ǧylymi tūrǧydan zerdelesek, şaruaşylyqtyŋ būl türı et pen jūmyrtqa alu üşın qūs ösıruge baǧyttalǧan auyl şaruaşylyǧy salasy retınde sipattalady.
Oraldyq ǧalymdar, atap aitqanda Jäŋgır han atyndaǧy Batys Qazaqstan agrarlyq-tehnikalyq universitetınıŋ ǧylymi qyzmetkerlerı 2021-2023 jyldary baǧdarlamalyq-maqsatty qarjylandyru ǧylymi-tehnikalyq baǧdarlamasy boiynşa «Qūs şaruaşylyǧynda seleksiialyq prosestı tiımdı basqaru tehnologiialaryn äzırleu» atty jobamen jūmystanǧan bolatyn. Elımız boiynşa jüzege asyrylatyn baǧdarlamalyq-maqsatty qarjylandyru aiasyndaǧy baǧdarlamany Jäŋgır han universitetımen bırge S.Seifullin atyndaǧy Qazaq agrotehnikalyq zertteu universitetı jäne Soltüstık Qazaqstan mal şaruaşylyǧy jäne ösımdık şaruaşylyǧy ǧylymi-zertteu instituty bırlese oryndaǧan. Osy jobany ıske asyru barysynda 2022 jyldyŋ mamyr aiynda Oralǧa Petropavl qalasyndaǧy Soltüstık Qazaqstan ǧylymi-zertteu institutyna qarasty Besköl qūs fabrikasynan üirektıŋ 100 balapany äkelıngen. Universitet ǧalymdary olardy ösırıp, zootehnikalyq körsetkışterıne zertteuler jürgızdı. Ǧylymi zertteuler nysanasy bolǧan üirekter 2023 jyldyŋ köktem ailarynyŋ basynda jūmyrtqa bere bastady. Būl joba nätijesız bolmady. 2023 jyldyŋ soŋynda ǧalymdar önertabystar men seleksiialyq jetıstıkterge üirektıŋ «Aŋsar» krosy, «A1 Atalyq jelı» jäne «A2 Üirektıŋ analyq jelısı» boiynşa patentter ielendı. Sonymen qatar halyqaralyq jurnaldarǧa ǧylymi maqalalar jariialandy.
– Sol jyldyŋ basynda qūs şaruaşylyǧy boiynşa ǧylymi-zertteu jūmystaryn jalǧastyru maqsatynda granttyq qarjylandyruǧa ötınış bergen edık. Nätijesınde mamyr aiynda taǧy bır jobany ūtyp aldyq. «BQO-daǧy suda jüzetın qūstardyŋ etın öndırudı intensifikasiialaudyŋ tehnologiialyq negızdemesı» dep atalatyn joba qazırgı uaqytta jüzege asyryluda. Auyl şaruaşylyǧy önımderınıŋ qauıpsızdıgın qamtamasyz etuge baǧyttalǧan joba aiasynda universitettegı üirekterdıŋ qataryna qazdar qosyldy. Joba boiynşa bırlesıp qarjylandyru şeŋberınde üi qūstary arnaiy bazalyq şaruaşylyqtan alyndy. Iаǧni, Astanadaǧy «Qazaqbas» şaruaşylyǧynda ösıletın qazdyŋ «Linda» tūqymynan 100 bas jäne Besköl qūs fabrikasynan 100 üirek aldyq, – deidı osy jobanyŋ oryndauşysy, PhD doktory Arujan Nugmanova. Osylaişa BQATU-dyŋ şaruaşylyǧyndaǧy suda jüzetın üi qūstarynyŋ jalpy sany 300 boldy. Ǧalymdar olardy türlı körsetkışter boiynşa zerttep-zerdelep keledı.
Üi qūstary biylǧy jyldyŋ basynda jūmyrtqalai bastady. Ol jūmyrtqalar inkubasiialanyp, 200 şaqty balapan şyǧaryldy. Qaz ben üirekten bölek tauyq jūmyrtqasy da inkubasiialandy. Būl joba aiasyndaǧy jūmystar jyl soŋyna deiın jalǧasady. Küz ailarynda qūstar arnaiy zerthanada soiylady. Ärine, är jobanyŋ baǧyty, maqsat-mındetterı ärtürlı. Üi qūstary universitettıŋ «Järdem-Vet» ǧylymi-öndırıstık ortalyǧynda ösırılude. Sondai-aq qūs şaruaşylyǧy taqyrybyn zerttep jürgen doktoranttar men magistranttar da jetekşılerımen bırge sol jerde jūmystanady.
Endı oraldyq ǧalymdar baǧdarlamalyq-maqsatty qarjylandyru boiynşa biyldan bastap jüzege asyrylatyn jatqan taǧy bır jobaǧa kırıskelı otyr. «Seleksiialyq-tehnologiialyq ädıster men aqparattyq tehnologiialar arqyly suda jüzetın qūstardy ösırudıŋ tiımdı ädısterın äzırleu» atty agroönerkäsıptık keşendı tūraqty damytuǧa baǧyttalǧan būl jobadan da ülken nätijeler kütıledı. Bızdıŋ ǧalymdarymyz üirekterdıŋ aurularyn diagnostikalau boiynşa mobildı qosymşa äzırleu, inkubasiialyq jäne tauarlyq jūmyrtqalardy zertteu üşın sifrlyq şaǧyn ölşemdı maşinanyŋ eksperimenttık ülgısın daiyndau sekıldı jūmystardy qolǧa almaq.
Osy jobalardy jüzege asyru barysynda ǧylymi-öndırıstık ortalyqqa jūmyrtqa salatyn ekı inkubator, zertteulerge qajettı jem-şöp qospalary alyndy. Üirekterdıŋ«Aŋsar» krosy, «A1 Atalyq jelı» jäne «A2 Üirektıŋ analyq jelısı» tūqymdary öŋırdegı qūs şaruaşylyǧymen ainalysatyn şarualarǧa taratyluda.
Käusar BAIǦALİEVA
