Qazırgı zaman mädenietınıŋ negızın qūratyn jetekşı forma – ǧylym men bılım. Ǧylymnyŋ jetıstıgı bügınde adamzat ömırın aitarlyqtai jeŋıldettı. Osynau ǧylym men tehnologiianyŋ damyǧan zamanynda mūny paidalanbau, mūnyŋ kömegıne jügınbeu qate.
Qazaqstandaǧy ǧylym men tehnikanyŋ damuy
Soŋǧy jyldary Qazaqstan ǧylym men tehnika salasynda aitarlyqtai jetıstıkterge jettı.Qazaqstan täuelsızdık alǧannan keiın elımızdıŋ ǧylymi-tehnikalyq äleuetın damytuǧa ülken köŋıl bölude. Ükımet ǧylymi infraqūrylymdy jaŋǧyrtuǧa, innovasiialardy qoldauǧa jäne ǧylymi äzırlemelerdı kommersiialandyruǧa baǧyttalǧan bırqatar bastamalar men baǧdarlamalardy jüzege asyruda.
Ǧylymi mekemeler men infraqūrylym
Qazaqstanda 200-den astam ǧylymi-zertteu instituttary, ūlttyq zertteu universitetı märtebesıne ie 13 universitet, 12 tehnopark bar. Eŋ ırı ǧylymi ortalyqtar:
• Ūlttyq ǧaryştyq zertteuler men tehnologiialar ortalyǧy
• Ūlttyq iadrolyq ortalyq
• Ūlttyq biofizika instituty
• Qazaqstan iadrolyq fizika instituty
• Q.Sätbaev atyndaǧy Mūnai jäne gaz instituty
Qazaqstan ǧylym men tehnika salasynda halyqaralyq ǧylymi ūiymdarmen jäne eldermen belsendı yntymaqtastyqta. El IýNESKO, EYDŪ, Euraziialyq ekonomikalyq odaq, Şanhai yntymaqtastyq ūiymyna müşe. Qazaqstan ǧylym men tehnologiiaǧa investisiia saludy jalǧastyryp, osy salada aimaqtyq köşbasşy boluǧa ūmtyluda. El ǧylymi-zertteu jäne täjıribelık-konstruktorlyq jūmystardy qarjylandyrudy ūlǧaitudy, infraqūrylym men adami kapitaldy damytudy, halyqaralyq yntymaqtastyqty nyǧaitudy josparlap otyr.
Täuelsızdıkke qol jetkızgennen bergı elımızdıŋ ǧylymi tarihyna köz jügırtsek.
• 1992 jyly ǧylym men jaŋa tehnologiialarministrlıgı qūryldy. Elımızdegı ǧylymnyŋ damuyna degen jaŋa kezeŋ aşyldy.
• 2001 jyly 12 şıldede ǧylym turaly zaŋ qabyldanyp, 2003 jyly qazan aiynda jaŋa zaŋ talabyna sai ǧylym akademiiasy qaita qūryldy.
• 2001 – 2005 jyldary auyl şaruaşylyǧy salasy boiynşa ǧylymi tehnikalyq baǧdarlamalar qabyldandy.
• 2007 – 2010 jyldary nanotehnologiia jäne biotehnologiia boiynşa ırı ūlttyq zerthanalar, JOO-nyŋ qasynan injenerlık zerthanalar aşyldy.
• 2008 jyly ǧylymi jūmystardyŋ sapasyn arttyru maqsatynda «Plagiat-inform» jobalyq baǧdarlamasy bekıtıldı.
• 2014 jyly säuırde Kuru ǧaryş ailaǧynan alǧaşqy qazaqstandyq jerdı qaşyqtyqtan zondtau sputnigı KazEOSat-1 ūşyryldy.
• 2017 jyly eldegı eŋ ülken teleskop qaita ıske qosyldy.
• 2019 jyl koronavirus pandemiiasy kezınde qazaq medisina ǧylymynyŋ aiyryqşa damu ürdısı baiqaldy.
Eldegı osyndai siiaqty ǧylymnyŋ är türlı salasyndaǧy jarqyn jetıstıkterımızdı aita bersek öte köp! Osy naqty salalardan basqa ǧylym äleumettık ǧylymdar, gumanitarlyq ǧylymdar jäne öner siiaqty salalarda da damydy. Ǧylym men tehnologiianyŋ bılımnıŋ basqa salalarymen integrasiiasy älem turaly tüsınıgımızdı özgertetın jäne ömırımızdı jaqsartatyn jaŋa ideialar men innovasiialarǧa äkeledı.
Soŋǧy kezde jūrtty su jaŋa tehnologiiamen taŋǧaldyryp jürgen, köpke Rainman esımımen tanymal Altai Ainabek Araldy ylǧaldandyru üşın jasandy jaŋbyr jauǧyzyp jür. Sonymen qatar būnyŋ äserı tek Aralǧa emes, basqa oblystardyŋda klimatyn auystyryp, jazǧy aptap ystyqtyŋ ornyn jaŋbyrmen almastyrǧany bar. Jaŋa tehnologiianyŋ qyr syryn aşyp jürgen ǧalym älemdık klimattyŋ özgerıp, quaŋşylyqtyŋ jailap bara jatqanyna alaŋdauly. «BŪŪ-nyŋ mälımetınşe älemde 2,5 mlrd adam su tapşylyǧyn körıp otyr. Mūzdyqtardyŋ joq bolyp ketuı, quaŋşylyq, jahandyq jylynu būnyŋ bärıne özımız kuä bolyp otyrmyz. Adamdar, jan januarlar qinaluda, temperatura ösıp jatyr. Mūny şeşudıŋ joly bız basqa klimatty özgertuge qarsy jaŋa tehnologiiany engızuımız kerek.» deidı ǧalym Altai Ainabek
Ǧylymnyŋ damuy – klimattyŋ özgeruı, resurstardyŋ tapşylyǧy jäne auru siiaqty jahandyq problemalardy şeşude maŋyzdy röl atqarady. Ǧylymi zertteuler bızge osy qiyndyqtardy tüsınuge jäne olardy jeŋu üşın innovasiialyq şeşımderdı äzırleuge kömektesedı.
Ǧylym men bılımge investisiia salu bolaşaq progress pen örkendeudı qamtamasyz etu üşın maŋyzdy. Ǧylymi zertteulerdı qoldau jäne ǧalymdardyŋ jaŋa buynyn daiyndau bızge ǧylymdy odan ärı ılgerıletuge jäne onyŋ älemdı jaqsartu üşın äleuetın paidalanuǧa mümkındık beredı.
Aigül Mūratqyzy
”Adyrna” ūlttyq portaly
