BQO eŋbek inspeksiiasy basqarmasy Qazaqstan Respublikasy Eŋbek zaŋnamasynyŋ, onyŋ ışınde eŋbek qauıpsızdıgı jäne eŋbektı qorǧau jönındegı talaptardyŋ saqtaluyna memlekettık baqylaudy jüzege asyrady. Eŋbek şartyn jasasqan sätten bastap, qyzmetker men jūmys beruşı eŋbek qatynastarynyŋ subektılerı bolyp tabylady. Jyl basynan berı Eŋbek zaŋnamasynyŋ normalaryn būzu faktılerı jäne tüsınıkter beru boiynşa 614 ötınış kelıp tüsken. Mäselenıŋ mänısın Batys Qazaqstan oblysynyŋ eŋbek inspeksiiasy boiynşa basqarmasy basşysynyŋ orynbasary Arman Tüigınbetov tarqatty.
Arman Uraşūlynyŋ aituynşa, ötınış bıldırgenderdıŋ köbısı jalaqyny jäne basqa da tölemderdı uaqtyly jäne tolyq tölemeu mäselelerın, jūmystan bosatu, tärtıptık jaza şaralaryn qoldanu, jyl saiynǧy aqyly eŋbek demalysyn beru mäselelerın alǧa tartady.
– Aǧymdaǧy jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap QR Käsıpkerlık kodeksıne özgerıster men tolyqtyrular engızılgen bolatyn. Engızılgen özgerıster men tolyqtyrularǧa säikes, jūmys beruşıge qatysty jospardan tys tekserıs taǧaiyndau üşın, azamattardyŋ aryz-şaǧymdarynda zaŋnama talaptarynyŋ būzuşylyqtary boiynşa senımdı negızder jäne rastaityn däleldemeler boluy qajet. Rastaityn dälelder kelesıdei boluy mümkın. Qyzmetkerge qatysty jūmys beruşınıŋ aktılerı, mysaly, «Jūmystan bosatu turaly» būiryq, jasalǧan eŋbek şarty, zeinetaqy qorynan üzındı köşırmeler. Eger azamat özınıŋ ötınışıne eŋbek zaŋnamasynyŋ būzylǧanyn rastaityn däleldemelerdı qosa bermese, onda bız azamatty jazbaşa habardar etemız jäne azamattyŋ öz ötınışın zaŋnama talaptaryna säikes keltıruıne uaqyt beremız, atap aitqanda, eŋbek zaŋnamasynyŋ būzylu faktıler rastaityn däleldemeler ūsynu turaly talap qoiamyz, – deidı sala basşysynyŋ orynbasary.
Azamattardyŋ aryz-şaǧymdarynda, zaŋnama talaptarynyŋ būzuşylyqtary boiynşa senımdı negızder jäne rastaityn däleldemeler bolsa, QR Käsıpkerlık kodeksıne säikes jūmys beruşıge qatysty jospardan tys tekserıs taǧaiyndalady. Aǧymdaǧy jyly azamattardan kelıp tüsken ötınışterdıŋ negızınde, sondai-aq qūqyq qorǧau jäne memlekettık organdardyŋ talaptary boiynşa Memlekettık eŋbek inspektorlary 154 käsıporyn men ūiymdy teksergen. Tekseru barysynda 100 būzuşylyq anyqtalsa, 94-ı eŋbek qatynastary salasynda, ondaǧy negızgı būzuşylyqtar eŋbek zaŋnamasynda belgılengen merzımde jäne tolyq kölemde jalaqy tölemeu; tärtıptık jazalau şaralarynyŋ qoldanyluy; eŋbek şarty mazmūnynyŋ eŋbek zaŋnamasynyŋ talaptaryna säikes kelmeuı bolyp tabylady.
Eŋbek qauıpsızdıgı jäne eŋbektı qorǧau boiynşa - 6 jaǧdai anyqtalǧan. ondaǧy negızgı būzuşylyqtar qūqyqtyq aktılerdı, eŋbek qauıpsızdıgı jäne eŋbektı qorǧau jönındegı qūjattardy äzırleu jäne qamtamasyz etu boiynşa, qyzmetkerlerdı eŋbek qauıpsızdıgı jäne eŋbektı qorǧau mäselelerı boiynşa oqytudy, nūsqau berudı ūiymdastyru, bılımın tekseru boiynşa; qauıpsız eŋbek jaǧdailaryn qamtamasyz etu boiynşa; emdık-profilaktikalyq taǧammen, jeke jäne ūjymdyq qorǧanys qūraldarymen qamtamasyz etu boiynşa.
Al halyqty jūmyspen qamtu boiynşa – aǧymdaǧy jyly būzuşylyqtar anyqtalmaǧan.
Barlyq anyqtalǧan būzuşylyqtar boiynşa 69 nūsqama berılıp, 10,106 mln. teŋge somasyna 71 aiyppūl jäne 48 eskertu salynǧan.
Bügıngı taŋda oblystyŋ 183 käsıporny eŋbek qauıpsızdıgı jäne eŋbektı qorǧau boiynşa halyqaralyq jäne ūlttyq standarttardy engızdı.
Aǧymdaǧy jyldyŋ 6 aiynyŋ qorytyndysy boiynşa barlyǧy 26 jazataiym oqiǧa oryn alyp, 31 adam zardap şekken. Zardap şekkenderdıŋ 21-ı auyr nätijemen, 8-ı toptyq jazataiym oqiǧadan jaraqat alsa, 2 adam qaza tapty.
Jürgızılgen jazataiym oqiǧalardy arnaiy tergep-tekserudıŋ nätijelerı negızgı sebepter jūmys jürgızu uchaskesın qanaǧattanarlyqsyz ūiymdastyru, qyzmetkerlerdı jeke qorǧanu qūraldarymen qamtamasyz etpeu, qauıpsız eŋbek täsılderın oqytudyŋ jetkılıksızdıgı, sondai-aq qyzmetkerlerdıŋ özderınıŋ öreskel abaisyzdyǧy bolyp tabylatynyn körsetedı.
Būl, jūmys beruşıler qyzmetkerlerdı eŋbek qauıpsızdıgı jäne eŋbektı qorǧau mäselelerı boiynşa oqytudy, nūsqau berudı, bılımın tekserudı jürgızbeitının, qyzmetkerdıŋ eŋbek şartyn jasaspai jūmysqa jıberıletının, aldyn alu şaralaryn jürgızu arqyly jūmys oryndarynda jäne tehnologiialyq prosesterde kez kelgen täuekelderdıŋ aldyn alu boiynşa şaralar qabyldanbaitynyn körsetedı. Sondai-aq jazataiym oqiǧalardy jasyruǧa jol berıledı.
Eŋbek salasyndaǧy negızgı problemalyq mäseleler – beiresmi eŋbek qatynastary, azamattardy eŋbek şartyn jasaspai jūmysqa jıberu, jalaqyny «konvertpen» töleu. Mūndai faktılerge köbınese şaǧyn jäne mikro biznes subektılerı jol beredı.
QR Eŋbek kodeksınıŋ normalaryna säikes, jūmys beruşı jūmysqa qabyldau kezınde QR Eŋbek kodeksınde belgılengen tärtıppen jäne jaǧdailarda jūmyskerlermen eŋbek şarttaryn jasasuǧa mındettı, sondai-aq adamdy jūmysqa jıberu eŋbek şartyn jasasqannan keiın ǧana jüzege asyrylady.
Zaŋsyz jūmys ısteitın azamattarda jalaqy mölşerı tūraqty bolmaidy. Jūmys beruşınıŋ qalauy boiynşa azaityluy mümkın, eŋbek şartynda mındettı türde eŋbekke aqy töleu mölşerı men özge de şarttary körsetıledı. Jūmys beruşı zeinetaqy qoryna jarnalar audarmaidy, būl odan ärı zeinetaqy mölşerıne terıs äser etedı. Äleumettık audarymdar jäne äleumettık medisinalyq saqtandyru qoryna audarymdar jürgızılmeidı, jūmys ıstegen kezeŋı üşın eŋbek kıtapşasynda jazba bolmaidy, jūmyssyzdyq jaǧdaiynda resımdelmegen jūmys kezeŋı saqtandyru ötılıne eseptelmeidı, būl jūmyssyzdyq boiynşa kömektıŋ mölşerı men tölemıne äser etedı. Auyrǧan jaǧdaida äleumettık järdemaqy tölemı jürgızılmeidı, öndırıstegı nemese nauqastanudaǧy jazataiym oqiǧa kezınde saqtandyru tölemderı jürgızılmeidı;
Aita ketu kerek, qyzmetkerler zaŋsyz jūmystan bosatylǧannan keiın, jalaqy berılmegennen keiın nemese öndırıstık jaraqat alǧan jaǧdaida ǧana jūmys beruşınıŋ ıs-äreketıne uäkılettı organdarǧa jügınedı. Mūndai jaǧdailarda eŋbek qatynastaryn däleldeu ärdaiym mümkın bolmaidy.
Adamdy eŋbek şartyn jasamai jūmysqa qabyldau jūmys beruşıler üşın de jaǧymsyz saldarǧa äkeledı.
Jūmys beruşıge Qazaqstan Respublikasynyŋ Äkımşılık qūqyq būzuşylyq turaly kodeksınde belgılengen aiyppūl sanksiialary közdelgen. Sonymen qatar, būl sanksiialar saralanǧan.
– Zaŋsyz eŋbek qatynastarynyŋ sebepterı, bırınşıden, keibır jūmys beruşıler azamattardyŋ senımın paidalana otyryp, salyqtar men basqa da mındettı tölemderdı boldyrmau üşın, auyzşa kelısım negızınde eŋbek şartyn jasamai azamattardy jūmysqa qabyldap, eŋbegın paidalanady. Ekınşıden, keide qyzmetkerlerdıŋ özderı zeinetaqy jäne äleumettık audarymdardy tölegısı kelmeidı, öitkenı būl jalaqy mölşerın azaitady jäne jūmys beruşılerge eŋbek şarttaryn jasamai jalaqyny «konvertte» beruge Osylaişa, eŋbek şartyn jasamau bolaşaqta jūmys beruşı tarapynan eŋbek zaŋnamasynyŋ basqa da būzuşylyqtaryna jol beruge sebep boluy mümkın.
Aldyŋǧy jyldardaǧy täjıribe körsetkendei, ūiymdar men käsıporyndardaǧy eŋbek qatynastary boiynşa narazylyq aksiiasynyŋ paida boluynyŋ negızgı sebebı jūmys beruşınıŋ jalaqyny uaqtyly tölemeuı bolyp tabylady, – deidı Arman Uraşūly.
Jalpy 2024 jyly prokuratura, memlekettık kırıster, eŋbek inspeksiiasy organdarynyŋ, jeke sot oryndauşylar palatasynyŋ bırlesken äreketımen 33 käsıporynda 495,375 mln. teŋge somaǧa jalaqy boiynşa bereşektı öteu qamtamasyz etılıp, 4807 qyzmetkerdıŋ qūqyqtary qorǧalǧan, būl da eŋbek daulary men janjaldardyŋ aldyn aluǧa yqpal ettı. Jūmys beruşıler men jūmyskerler zaŋnamanyŋ būzyluyna jol bermeuı tiıs.
Käusar BAIǦALİEVA
