Endı tarihqa auyz sala bastapty…
Avtory imam ba naqty bılmedım…
Myna postta menıŋ nazarymdy bırden audarǧan dünie — tarihqa qatysty tūsy. Qarahandy islam memleketı etıp qūryp, «Altyn Orda» şariǧatpen basqarylyp, Äz Täuke «Jetı Jarǧyny» şariǧat boiynşa jazypty-mys...
Būl jerdegı oidyŋ tüpkı maqsaty — şariǧatpen ömır sürsektı meŋzeitın siiaqty...
Ūlyq ūlysty qūrǧan Joşynyŋ balasy Batu han memleketın atasynyŋ zaŋy Iаsamen basqardy. Şyŋǧystyŋ taǧy bır nemeresı Berkenıŋ kezınde odan keiıngı bırneşe hannyŋ kezınde islam dınıne köŋıl bölgenı turaly derekter bar. Euraziia keŋıstıgın en jailaǧan älemdık eŋ alyp imperiialardyŋ bırınıŋ qysqa uaqytta şariǧatpen basqaryluy, qazırgıdei zamanaui kommunikasiia qūraly joqta islam dınınıŋ jyldam tarauy aqylǧa syimaidy. Tarihşylar tolyqtyrar.
Onda şamamen 400 jyldan keiın Täuke nege «Jetı jarǧyny» qabyldaidy?! Şariǧatpen basqara bermei me?!
Jä, HÜII-ǧasyrda Äz-Täukenıŋ kezınde ışkı-syrtqy jaǧdailarǧa bailanysty qūqyqtyq reforma jasalǧanyn bılemız. Zaŋ jinaǧynda bırlı-jarymdy şariǧat tarmaqtary boluy mümkın...
«Jetı jarǧy» zaŋdar jinaǧynyŋ özegı — «Esım hannyŋ eskı joly» men «Qasym hannyŋ qasqa joly». Arǧy jaǧy – Şyŋǧys hannyŋ Qūryltaida qabyldatqan Iаsasy (Türkie memleketı zaŋdy älı künge deiın «Iаsa» dep aitady).
Al olardyŋ tüp bastauy — türkı memleketterınıŋ myŋdaǧan jyldardan berı kele jatqan salt-dästür, ädet-ǧūryp, nanym-senım men erejeler jinaǧy.
Jalpy Ūly dala tösınde babalarymyz qūrǧan memlekettık basqarudyŋ myŋdaǧan jyldyq dästürı bar. Atalarymyz Ūly dalada köptegen imperiia men memleketter qūryp, älemdık örkeniet pen mädenietke öz ülesterıŋ qosyp jürgende islam dını älı paida bolǧan joq edı...
Keşe ǧana anabır molda sözımızdıŋ 70 paiyzy araptıkı, 30 orystıkı dedı eş şımırkpesten. Endı sözınen taiqyp, jūrtty aqymaq sanap otyr…
Qai künı änäubır ärtıs jıgıt atalarymyzdyŋ bärın dın üşın soǧysqan «jihadşyl» qylyp jıberıp edı.
Ötkende taǧy bıreu qazaqqa qolǧa su qūiudy Däuıt paiǧambardyŋ balasy Süleimennen kelgen dästür dep kökıdı.
«Dındı bılmegen dymdy bılmeidı», «salt-dästür dınnen bastau alǧan»,-degen äŋgımeler aşyq aitylyp jür.
Qazır änşı-bişıge deiın uaǧyzşy bolyp kettı ǧoi. Taǧy bır saiqymazaqtyŋ «ainalaiyn» degen sözdıŋ maǧynasyn Qaǧbamen bailanystyryp soǧyp otyr.
Qazır halyq äleumettık jelıge, tik-tokqa ne şyqsa, soǧan senedı. Ras dep oilaidy. Orystandyru saiasatynyŋ ozbyr saiasatynan auyr zardap şekken tarihi jady men sanany qaitadan qalpyna keltırıp ülgermei baiau jatqanda mūndai ürdıs - araptandyru tıptı ülken qauıp, jyǧylǧanǧa jūdyryq bolyp tūr.
Öz qaǧynan jerıgen qūlandyq saiasattyŋ qūlaǧy qyltiiady. Sonda būlardyŋ meŋzeuı — qazaq maldyŋ soŋynda jabaiy bolyp jürgende dın kelıp közımızdı aşyp, adam etıptı.
Keŋes Odaǧynyŋ propogandasy da bız senderdı adam qyldyq, tarihtaryŋ 1920 jyldan bastalady dep oqytyp, üiretın keldı.
Kez kelgen eldı otarlau üşın sende tarih bolǧan joq, mädeniet bolǧan joq, bız adam qyldyq dep pasyq saiasatpen basa beru ejelgı täjıribe.
Dınge fanatizm kerek joq. Barlyq qazaq özın mūsylman sanaidy. Dındı sender aitpai-aq qalai ūstaudy bıledı. Barlyq dünienı dınnıŋ aiasyna tyǧuǧa tyrysyp, ony agressivtı türde nasihattau öte qauıptı ürdıs... Būl köbıne salafitterdıŋ, ralikaldardyŋ pasyq piǧyly.
Ūlttyŋ jany — tarihy, tılı, salt-dästür, ädet-ǧūrpy men bolmysy, maqal-mätelın būrmalap, qadır-qasietıne tıl tigızudıŋ tübı jaqsylyqqa aparmaidy.
Şäkärım atam «aldaǧan dın jamylǧan öŋkei jülık» deuşı edı... Jülıkter jaŋbyrdan keiıngı saŋyrauqūlaqtai köbeiıp tūr.
Babalar dınınıŋ şeŋberımen jürseŋder — tura jol sol!
Erjan Tölek
