Bügın qazaqstandyqtar üşın dästürlı mereke retınde sanalatyn «Ruhani kelısım künıne» orai Almatyda «Tūrmystyq zorlyq-zombylyqtyŋ aldyn aludaǧy dıni bırlestıkterdıŋ rölı» taqyrybynda döŋgelek üstel öttı. Atalǧan şaraǧa türlı dıni konfessiialardyŋ köşbasşylary, memlekettık organdardyŋ, ükımettık emes ūiymdardyŋ ökılderı, ǧylymi-saraptamalyq qoǧamdastyqtyŋ ökılderı, şeteldık sarapşylar men daǧdarys ortalyqtarynyŋ ökılderı qatysyp, öz pıkırlerın ortaǧa saldy.
Alǧaş bolyp söz tızgını Almaty qalasynyŋ bas imamy Tölebi Dädılūlyna berıldı. Öz kezegınde tūrmystyq zorlyq-zombylyqqa qarsy dıni bırlestık retınde qandai şaralar qoldanyp jatqanyn baiandady:
- İslam salasy boiynşa aitar bolsaq, aldyŋǧy jūma namazy kezınde Qazaqstannyŋ barlyq meşıtterınde kısı aqysy turaly uaǧyz aityldy. Naqtyraq aitsaq adamdardyŋ aqysyna kırmeu, zorlyq-zombylyq jasamau, türlı qysym körsetpeu jönınde Qazaqstannyŋ 3000 - ǧa juyq meşıtterınde uaǧyz aityldy. Künı keşe Qazaqstan mūsylmandary Dıni basqarmasy qoǧamdaǧy qatıgezdıkten tuǧan jaǧdailarǧa bailanysty ündeuın jariialady. Būl ündeude jalpy İslam dınınıŋ adamdarǧa qatıgezdık jasau, onyŋ ışınde balalar men otbasyna qatıgezdık körsetudıŋ dūrys emestıgı Qūran aiattary men Paiǧambarymyzdyŋ hadisterın negızge alyp jetkızıldı. Osy sättı paidalana otyryp, küşımızdı bırıktırıp Qazaqstandaǧy türlı zūlymdyqtyŋ aldyn alu maqsatynda tüsındıru jūmystaryn, aqparattyq ısterın jürgızuge şaqyramyn.
Dıni bırlestıkter halyq arasynda ruhani qūndylyqtardy nasihattap, otbasy şaŋyraǧy şaiqalmauyna jäne zorlyq-zombylyqtyŋ zardaptaryn tüsındıru arqyly qoǧamǧa zor üles qosa alady. Alaida būl mäselenı şeşude tek dıni ūiymdar emes, memlekettık organdar, qūqyq qorǧau ūiymdary jäne azamattyq qoǧamnyŋ barlyq müşelerı belsendı qatysuy tiıs.
Elımızde jyl saiyn tūrmystyq zorlyq-zombylyqtan zardap şegetın äielder men balalar statistikasy örşıp tūr. Ötken jyly er adamdardyŋ qolynan 69 äiel men 7 bala köz jūmǧan. Biyl qoǧamda jaŋǧyryq tudyrǧan Quandyq Bişımbaevtyŋ ısı tört jyldan berı qyzu talqyǧa tüsken tūrmystyq zorlyq-zombylyqqa qatysty zaŋ jobasynyŋ qabyldanuyna negız boldy. Bügıngı döŋgelek üstel spikerlerı el ışınde "Saltanat zaŋy" atalyp ketken osy bır zaŋǧa qoldau bıldırıp, qaiǧyly oqiǧalardyŋ statistikasyna eleulı yqpal etetınıne senım bıldırdı.
Almaty qalalyq tūrmystyq zorlyq-zombylyq qūrbandarymen jūmys ısteitın krizistık ortalyqtyŋ direktory Zulfiia Baisaqova balalardyŋ da öte maŋyzdy äleumettık top retınde erekşe män berılu kerektıgın aityp, statistika boiynşa Qazaqstandaǧy ärbır altynşy bala tūrmystyq zorlyq-zombylyqtyŋ kuäsı bolatynyn aitty. Saldarynan balalarda kekeştık, psihosomatikalyq aurular paida bolatynyn eskerttı.
- Bızde, jalpy alǧanda, balalar men adam qūqyqtarynyŋ būzylǧanyn şeşuge baǧyttalǧan zaŋdar bar, olar da tūrmystyq zorlyq-zombylyqqa qarsy küreske baǧyttalǧan. Sondyqtan bız körıp otyrǧanymyzdai, infraqūrylym da bar, zaŋnamalyq baza da bar. Bıraq nege Qazaqstandaǧy ärbır otbasynda belgılı bır därejede zorlyq-zombylyq oryn alady? Nege bız tek äleumettık jelılerde ǧana emes, ömırde de, körşı otbasynda, tuystardyŋ şaŋyraǧynda da qorqynyşty oqiǧalardyŋ kuäsı bolyp otyrmyz? Būl, bälkım, mädeniettıŋ jetıspeuşılıgınen. Sondyqtan, bız eŋ aldymen ärıptesterımızge, dostarymyzǧa, tuystarymyzǧa Qazaqstanda zorlyq-zombylyqtyŋ aldyn alu jäne ony toqtatu äbden mümkın ekenın aituymyz kerek. Tek zaŋdar men qūrylymdar ǧana emes, ömırlerdı özgertuge degen niet te qajet. Būl mäselede ünsız qaluǧa bolmaidy.
Sondai-aq, İspaniiadan kelgen professorlar Santiago De Lasala Porta men Nikolas Zamboana, ündıstandyq professor Krişna Kotra, amerikandyq LYN Community ükımettık emes ūiymynyŋ prezidentı UEID KIýSAK myrza jäne MFNN ökılı Maika Friiz myrza döŋgelek üsteldıŋ qonaqtary boldy.
Dıntanuşy maman Äl-Farabi Bolatjannan tılşımız tūrmystyq zorlyq-zombylyqqa qarsy dıni bırlestıkter tarapynan qandai ıs-şaralar qoldanylatynyn sūrady:
- Dıni bırlestıkterdıŋ tūrmystyq zorlyq-zombylyqqa qarsy qūraldaryn aituǧa bolady. Ol myna uaǧyz-nasihatty aituǧa bolady. Öz jamaǧatyna tüsındırme jūmystaryn jürgızu, treining,seminar ötkıze alady. Dıni bırlestık te qoǧamdyq bırlestık sekıldı qolynda zaŋdy küş joq, mäjbürlei alatyn. Būl jerde memleket qana qandai da bır fakt tırkelse jaza qoldana alady. Al dıni bırlestıkterde mysaly mynadai praktika bar: otbasy qūrǧysy keletın jastar aldyn ala keledı, olarǧa neke qiylǧanǧa deiın seminarlar ötkızıledı. Otbasy degen ne? Qandai qiynşylyqtar bolady? Qandai krizister bolady? degendei sūraqtarǧa jauap tauyp, otbasylyq ömırge daiyndyq jasaidy.
Tūrmystyq zorlyq-zombylyq qoǧamnyŋ kürdelı mäselelerınıŋ bırı retınde köptegen elderde özektı mäsele bolyp tūr. Qazaqstanda da būl mäselege erekşe nazar audarylady. Soŋǧy jyldary memlekettık organdar, qūqyq qorǧau ūiymdary būl mäselenı şeşude türlı şaralardy qolǧa alyp keledı. Osyndai şaralardyŋ bırı — dıni bırlestıkterdıŋ tūrmystyq zorlyq-zombylyqtyŋ aldyn alu jäne ony toqtatu prosesıne qatysuy.
Şara aiaqtalǧannan keiın Almaty qalasy Dın ısterı jönındegı basqarmasynyŋ basşysy Nūrlan Qiqymov döŋgelek üstel nätijelerı jaily pıkırın bıldırdı:
- Bügıngı şaraǧa barlyq Almaty qalasynyŋ dıni ūiymdarynyŋ basşylaryn jinaǧan bolatynbyz. Osy bügıngı döŋgelek üstelde otbasyndaǧy zorlyq-zombylyqqa ūşyraǧan balalar men äielderge qalai kömek körsetuge, qoldauǧa bolatynyn talqyladyq. Ony bız zorlyq-zombylyqqa qarsy qabyldanǧan zaŋǧa säikes qarastyrdyq. Endı men osy şaranyŋ nätijesınde barlyq qarastyrylǧan mäseleler Almaty qalasynyŋ tūrǧyndary men qonaqtaryna dıni ūiym basşylary arqyly özınıŋ dıni ǧimarattarynda talqylanyp, jetedı dep senemın. Negızgı maqsatymyz qoǧamdaǧy jasöspırımder men azamattar jasyna, ūltyna, dınıne qaramai otbasyndaǧy süiıspenşılıkke şaqyruǧa baǧyttalǧan.
Döŋgelek üstelde taqyrypty türlı rakurstan talqylaǧannan keiın ruhani mereke Qūrmanǧazy atyndaǧy Qazaq ūlttyq halyq aspaptar orkestrınde, Ruhani kelısım künıne arnalǧan merekelık konsertpen jalǧasyn tapty.
Baǧlan Tūrǧanbek
