Men ünemı köterıp kele jatqan mäselelerdıŋ bırı — 1-11 synyptarda matematika pänın bır oqulyqpen oqytu, iaǧni algebra men geometriiany bırıktıru qajet. 2022 jyly "Bılım berudıŋ jalpyǧa mındettı standarttaryn, ülgılık oqu josparlaryn, ülgılık oqu baǧdarlamalaryn jetıldıru" jūmys tobynda osy mäselenı qozǧaǧan edık, bıraq matematikterdıŋ köbı qarsylyq bıldırdı. Al ol baǧdarlamanyŋ jyry älı bıtken joq jäne 2026 jyldan bastap osy "jetıldırılgen" baǧdarlamalar boiynşa jaŋa oqulyqtar kezeŋ-kezeŋımen engızılmek. Sol kezde de eskertken edım: “baǧdarlamany jetıldıru emes, şyt jaŋa özgertu kerek" dep. Sebebı ol eskı ǧimaratqa jai ärleu jürgızu ǧana. Bärıbır tört qabyrǧaǧa baryp qaita soǧylamyz!
Sözımnıŋ däleldı boluy üşın algebra men geometriiany bırıktırıp, bır ǧana matematika pänın oqytudyŋ sebepterı men maŋyzdylyǧyn tarqatyp öteiın:
- Älem elderı solai oqidy. Säbet salǧan sara jolda kele jatqan bız ǧana. Qazır bükıl älem elderı mektep bıtırgenge deiın bır ǧana matematika degen oqulyqpen oqidy. Bırese algebra, bırese geometriia dep mi aşytpaidy. Bız oqyǧan qytaida da būryn algebra, geometriia dep bölek oquşy edı, bız ortalau mektep oqyǧan toqsan neşınşı jyldarǧa kelgende bırıgıp kettı.
- Mazmūndy jeŋıldetuge, funksionaldyq sauattylyqty arttyruǧa mümkındık tuady. Bala miy aşymai, mektep bıtırgenşe matematika degen bır oqulyqpen oqidy. Balanyŋ funksionaldyq sauattylyǧynan görı, ǧylymi baǧytymyz küşeiıp, oquşy jüktemesın şekten tys auyrlatyp otyrmyz. Al algebra men geometriiany bırıktırıp, 7-synyptan bastap "matematika" dep oqytsaq, zaman aǧymyna sai bolar edık jäne būl oquşylardyŋ funksionaldyq sauattylyǧyn arttyruǧa mümkındık beredı. Qazırgı kezde ömırde keŋınen qoldanylatyn matematikalyq mäselelerdı şeşuge, mätın esepterdı köbırek taldauǧa, sondai-aq analiz ben statistika mäselelerıne köbırek köŋıl böluge jol aşylar edı.
- Matematikanyŋ barlyq bölımderı tolyq qamtyluy kerek. 1-6 synyptar aralyǧyndaǧy matematika oqu baǧdarlamasy bes negızgı bölımdı qamtidy: san jäne şama, algebra elementterı, geometriia elementterı, jiyn jäne logika, matematikalyq modeldeu. Alaida, 7-synyptan bastap matematika algebra men geometriia pänderıne bölınıp ketedı, jäne qai bölımnıŋ qaida ketkenın tüsınu qiyn bolyp qalady. Mysaly, trigonometriia taqyryby geometriiadan bastalyp, keiın algebraǧa ötıp ketedı.
- Geometriia joǧalyp ketpeidı, kerısınşe, ony jüielı oquǧa mümkındık tuady. Qazır 7-synyptan bastap matematika aptasyna bölıngen 5 saǧattyŋ 3 saǧaty algebraǧa, 2 saǧaty geometriiaǧa arnalady. Alaida köptegen mektepterde tömendetılgen oqu jüktemesı boiynşa, geometriia 1 saǧatqa, algebra 2 saǧatqa deiın qysqarady. Aptasyna bır-aq saǧat ötetın geometriiany elestetıp körıŋız. Özı kürdelı pän, al kelesı aptaǧa deiın oquşy tüsınbegen närsenı ūmytyp qalady. Eger matematika bırtūtas pän retınde oqytylsa, mūndai qiyndyqtar bolmas edı. Mysaly, üşbūryş taqyrybyn tolyq aiaqtaǧannan keiın bırden ekınşı därejelı teŋdeulerdı şeşuge köşuge bolar edı.
- Saǧat qysqaryp qalmaidy, kerısınşe köbeiedı. Joǧaryda atap ötkenımdei, köp mektepterde tömendetılgen oqu jüktemesın paidalanady da, geometriia 1 saǧatqa, algebra 1 saǧatqa, barlyǧy 2 saǧatqa qysqaryp qalady. Būl matematikalyq tılmen aitqanda – 5 saǧattyŋ 40%-y. Al matematika bır pän retınde oqytylsa, 5 saǧattyŋ bır-aq saǧaty qysqarar edı, iaǧni 20%. Aldyŋǧydan ekı ese az. Bızde qazır balanyŋ jügın jeŋıldetu degendı syltau etıp, rasynda matematikanyŋ saǧatyna jaǧalasqysy keletınder köp. Bıraq PISA, TIMSS halyqaralyq zertteulerınde 1-orynda kele jatqan Singapur qatarly elderdıŋ matematikany aptasyna 8 saǧattan oqitynyn ūmytpauymyz kerek! Matematikanyŋ saǧattaryn qysqartar bolsaq, tehnokrat el bolamyz dep söz qozǧaudyŋ qajetı joq.
- 7-11 synyptardaǧy jalpy bılım beretın pänder boiynşa ötetın olimpiadalarda algebra men geometriia jeke olimpiada türınde ötkızılmeidı. Tek, matematika pänınen olimpiada ūiymdastyrylady jäne ol sandar teoriiasy, algebra, geometriia, kombinatorika siiaqty bölımderdı qamtidy. Būl da matematika pänın tūtas oqytudyŋ maŋyzdylyǧyn körsetedı, öitkenı olimpiadalyq tapsyrmalar bır ǧana bölımmen şektelmei, bırneşe matematikalyq salalardy qatar meŋgerudı talap etedı.
Osy sebepterge süiene otyryp, bız bılım beru jüiesınde algebra men geometriiany bırıktırıp, matematika pänın bırtūtas etıp oqytudy qolǧa aluymyz kerek. Būl qadam oquşylardyŋ funksionaldyq sauattylyǧyn arttyryp, oqu prosesın jeŋıldetedı jäne jahandyq deŋgeide bäsekege qabılettı mamandardy daiyndauǧa mümkındık beredı. Tehnokrat el bolamyz desek – aldymen matematika jüiesın jolǧa qoiaiyq.
