Jyl basynan berı Qazaqstanda internet-alaiaqtyqtyŋ 17 myŋnan astam jaǧdaiy tırkeldı. Soŋǧy bes jylda būl qylmys türınen keltırılgen şyǧyn kölemı şamamen 55 milliard teŋgenı qūrap otyr. Būl mälımetterdı Işkı ıster ministrlıgı Kiberqylmysqa qarsy küres departamentınıŋ basşysy Jandos Süiınbai keltırdı.
Web-alaiaqtar qoldanatyn aldau täsılderı qandai? Alaiaqtardyŋ qūrbany bolmas üşın ne ısteu kerek? Qazaqstan bankterı klientterın qorǧau boiynşa jūmys jürgızıp jatyr ma? Būl sūraqtarǧa Kartalyq biznes pen qaşyqtan qyzmet körsetu arnalaryn qoldau baǧytynyŋ bas bankirı Andrei Revenkov pen kiberqauıpsızdık, IT jäne bailanys salasynyŋ sarapşysy Evgenii Pitolin jauap berdı.
Äŋgımelesu täsılderı özgerıp jatyr
Sarapşylardyŋ aituynşa, soŋǧy jyldary kiberalaiaqtyqtyŋ jaŋa täsılderı paida bolǧan joq. Ädette, adamdardy aldau telefon arqyly qoŋyrau şalu nemese ūialy bailanys jelısı men messendjerlerden kelgen SMS habarlamalary türınde jüzege asady. «2024 jylǧy negızgı özgerıs - “Ülken soqqy” ssenariiınıŋ paida boluy. Alaiaqtar jeke nemese bank derekterıne qol jetkızu üşın jalǧan paraqşa jasap, özderın kompaniia basşysy, äleuettı qūrbanynyŋ jūmys ısteitın kompaniiasynyŋ nemese serıktes ūiymynyŋ ökılı, tıptı belgılı saiasatker, biznesmen nemese şou-biznes jūldyzy retınde tanystyrady. Odan keiın ärtürlı tergeu jürgızılıp jatqandyǧyn nemese basqa da mäseleler tuyndaǧanyn jetkızedı. Jäbırlenuşıge tergeu barysynda kömek körsetu ūsynylady, bıraq bärın qataŋ qūpiiada ūstau kerektıgı eskertıledı. Äŋgıme barysynda SMS kodty aitu sūralady. Būl bırınşı kezekte messendjerlerge, eGov.KZ akkauntyna, bank şottaryna jäne basqa da maŋyzdy qyzmetterge kıru almau mäselesın tuyndatady»,— deidı Evgenii Pitolin. ForteBank ökılınıŋ aituynşa, būryn alaiaqtar äldekımderdıŋ şottan qarajat şeşıp alu üşın operasiialar jürgızıp jatqany jaily jiı aitqan. Al biyl aldau täsılderı anaǧūrlym tapqyr jäne jabyq bola bastady. «Alaiaqtar bank klientın qyzmetkerdıŋ käsıbi bılıktılıgın tekseru, mobildı telefon nömırınıŋ jaramdylyq merzımın ūzartu, tanys adamǧa konkursta dauys beru syndy äreketterdı jasauǧa şaqyryp jür. Iаǧni, qazır klienttıŋ ıs-äreketı qarjymen tıkelei bailanysty emes jaǧdailar jiılep kettı. Sonymen qatar alaiaqtar jiı paidalanatyn basqa da mysaldar bar. Olar — därıgerge jazylu, dosyŋyzǧa WhatsApp arqyly dauys beruge kömektesu, qoŋyrau şalu nemese eseptık jazbany kütpegen jerden qalpyna keltıru, WhatsApp beine qoŋyraulary. Keide jeke käsıpkerlerdı nemese şot derektemelerın jalǧa beru jaǧdailary kezdesıp jatady. Olardy alaiaqtar zaŋsyz maqsatta paidalanady»,—dep atap öttı Andrei Revenkov. Mamannyŋ aituynşa, qandai ssenarii bolsa da basty ädıs – äleumettık injeneriia bolyp qala barady. Iаǧni, aldymen adam zerttelıp, sodan keiın «hakerleu» jürgızıledı. Mūny arnaiy daiyndyqtan ötken adamdar jüzege asyrady. Alaiaqtar psihologiialyq daiyndyqqa ie jäne jalpy mentalitettı, sondai-aq qazırgı taŋda qūrban bolyp otyrǧan jeke adamnyŋ erekşelıkterın öte jaqsy bıledı.Alaiaqtarǧa qarsy tūru joly bar ma?
Ekı sarapşy da alaiaqtarǧa qarsy tūrudyŋ negızgı qūraly – būl adamnyŋ syni oilauyn, qarjylyq sauattylyq pen qauıpsızdık turaly negızgı bılımın qalyptastyru dep sanaidy. Eger tūlǧada qajet bılım bazasy bolsa, ol telefon arqyly ne aitylatynyn jäne şottarynda ne bolyp jatqanyna analiz jürgıze alady. Sondai-aq öz bankıne qaita qoŋyrau şalyp, mäselenıŋ aq-qarasyn anyqtaidy. «Ekınşı şara – qarjy ūiymdarynyŋ, bailanys operatorlarynyŋ, nesielık tarih biurolarynyŋ jäne qūqyq qorǧau organdarynyŋ qyzmetkerlerınıŋ būzylǧan telefondar, bank rekvizitterı, tūtynuşy derekterı, nesielık ötınımder turaly aqparat almasuda jedel ärekettesuı»,—dep atap öttı bas bankir. Onyŋ aituynşa, bankte klientke tän ädettegı operasiialardy eskeretın jäne klientke tän emes erekşe operasiialardy tekseruge jıberetın mamandandyrylǧan jüie engızılgen. Kelesı kezekte osy operasiiany taldaityn arnaiy daiyndalǧan qyzmetker klientke qoŋyrau şalyp, onyŋ ne sebeptı qomaqty somada audarym jasaǧanyn anyqtaidy. «Mäselen, klient jaqynda nesie alyp, onyŋ barlyq somany būryn derekqorynda bolmaǧan şotta audarady. Būl jaǧdaida tūtynuşy päterdı jöndeuden ötkızıp, jūmysşylarǧa aqşa audaryp jatqanyn tüsındıredı. Eger klient Atyrauda, al aqşa aluşy Semeide bolsa, būl — küdıktı jaǧdai. Bız ony jeke söilesu üşın bank bölımşesıne şaqyramyz. Klient filialǧa kelgen kezde üşınşı tūlǧalardyŋ yqpalynda boluy mümkın bolsa, onymen täjıribelı qyzmetkerler jūmystanady. Soŋǧy oqiǧalardan mysal keltıreiın. Jaqynda auylşaruaşylyq käsıpornynyŋ basşysy arnaiy tehnikany jalǧa alǧany üşın alaiaqtarǧa 8 million teŋgege juyq aqşa audarmaq boldy. Baqylau qyzmetkerlerınıŋ, keŋse men qauıpsızdık qyzmetınıŋ belsendı qatysuynyŋ arqasynda jalaqy töleuge arnalǧan aqşany alaiaqtardan saqtap qala aldyq»,—dep tüsındırdı Andrei Revenkov. ForteBank ökılı jyl basynan berı bank tabysty kiberalaiaqtyq statistikasyn bes esege qysqarta alǧanyn atap öttı. Nazarlaryŋyzǧa alaiaqtardan qorǧanuǧa kömektesetın ForteBank ūsynǧan top-10 keŋestı ūsynamyz. 1. Beitanys sıltemelerge ötpeŋız. 2. Beitanys adamdardan kelgen beineqoŋyraularǧa jauap bermeŋız. 3. Jeke derekterdı qamtityn maŋyzdy aqparatty messendjerlerde saqtamaŋyz. 4. Eger SMS habarlama arqyly kelgen kodtyŋ mänı tüsınıksız bolsa, ony eşkımge jıbermeŋız. 5. Sızden bırdeŋenı tezırek, şūǧyl türde jasaudy sūrasa, kerısınşe, toqtap, män-jaidy mūqiiat süzgıden ötkızıŋız. 6. Eger sızge tüsınıksız jaǧdai bolsa, tūtqany qoiyŋyz. Bank nemese sızben bailanysqysy kelgen basqa ūiym özdrı qaita qoŋyrau şalulary qajet. 7. Eger alaiaqtar qoŋyrau şalyp jatqanyn tüsınseŋız, äŋgımenı jalǧastyrmaŋyz jäne äzıldesuge tyryspaŋyz. 8. Kez kelgen bank operasiialaryn bıluı kerek. 9. Bankpen kelısımşart jasasqanda, ony mūqiiat oqyp şyǧyŋyz. Jeke derekterdı, karta rekvizitterın beru nemese jeke käsıpkerlıktı jalǧa beru syndy äreketterge tyiym salynǧan. 10. Alaiaqtar tuystaryŋyz ben jaqyndaryŋyzǧa şūǧyl türde aqşa kerek dep habarlasyp jatady. Bıreuge kömektespes būryn, onymen bailanysyp, şyn mänınde kömek qajet pe, joq pa, anyqtap alyŋyz. Būl keŋester sızdıŋ jeke derekterıŋız ben qarjylyq qauıpsızdıgıŋızdı saqtauǧa kömektesedı.
