Temekıge täueldılık: Qazaqstandaǧy statistika jäne densaulyqqa töngen qauıp

Temekıge täueldılık – Qazaqstanda densaulyq saqtau salasyndaǧy eŋ özektı mäselelerdıŋ bırı. Soŋǧy jyldary şylym şeguge qarsy türlı şaralar qabyldanǧanymen, būl ziiandy ädettıŋ taralu deŋgeiı älı de joǧary bolyp otyr. *Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymynyŋ (DDSŪ)* derekterı boiynşa, Qazaqstanda eresekterdıŋ 22%-y tūraqty türde temekı şegedı. Būl tek statistikalyq mälımetter ǧana emes, är azamattyŋ densaulyǧyna töngen tıkelei qauıp. Temekı şegudıŋ saldary auyr. *Qazaqstan Respublikasy Densaulyq saqtau ministrlıgınıŋ* mälımetınşe, jyl saiyn elımızde 25 myŋǧa juyq adam temekı şegumen bailanysty aurulardan köz jūmady. Būl körsetkıştıŋ artynda ökpe qaterlı ısıgı, jürek-qan tamyrlary aurulary jäne tynys alu joldarynyŋ türlı asqynulary jatyr. Şylym şeguşılerdıŋ infarkt nemese insult alu qaupı temekı şekpeitındermen salystyrǧanda 2-3 ese joǧary ekendıgı belgılı. Temekınıŋ jastar arasyndaǧy taraluy da alaŋdatarlyq. *2022 jylǧy zertteuler* körsetkendei, Qazaqstandaǧy 18-25 jas aralyǧyndaǧy jastardyŋ şamamen 15%-y temekı önımderın qoldanyp körgen. Soŋǧy jyldary elektrondy temekıler men veiping önımderınıŋ taraluy jastar arasynda şylym şegudıŋ jaŋa türlerın qalyptastyruda. Būl önımder nikotindı tūtynudyŋ jaŋa ädısı bolǧanymen, densaulyqqa ziiany kädımgı temekıden kem emes. Temekıge bailanysty ekonomikalyq şyǧyndar da eleulı. *Düniejüzılık banktıŋ* mälımetterıne süiensek, Qazaqstan temekı şegudıŋ saldarynan tuyndaǧan aurulardy emdeuge jyl saiyn 100 milliard teŋgeden astam qarjy jūmsaidy. Būl qarajat qoǧamnyŋ basqa salalaryna, densaulyq saqtau jüiesıne tiımdı baǧyttaluy mümkın edı. Qazaqstan ükımetı temekıge qarsy şaralardy küşeitıp keledı. 2021 jyly qabyldanǧan zaŋǧa säikes, qoǧamdyq oryndarda temekı şeguge qataŋ tyiym salyndy. Sondai-aq, temekı önımderınıŋ jarnamasyna da tolyqtai şekteu qoiyldy. Būl şaralar şylym şegudı azaituǧa baǧyttalǧanymen, mamandardyŋ aituynşa, temekımen küresu üşın älı de köptegen qadamdar jasaluy qajet. Temekıge qarsy aqparattyq nauqandar halyqtyŋ densaulyǧyn saqtauda maŋyzdy röl atqarady. Äsırese, jastar arasynda temekı şegudıŋ ziiany turaly tüsınık qalyptastyru kerek. Temekını tastauǧa ūmtylǧan adamdarǧa psihologiialyq jäne medisinalyq qoldau körsetetın ortalyqtardyŋ rölın küşeitu de öte maŋyzdy. Temekı şegu – adamnyŋ densaulyǧyna ǧana emes, onyŋ ömır süru sapasyna da äser etetın ziiandy ädet. Sondyqtan är adam öz densaulyǧyna jauapkerşılıkpen qarauy kerek. Şylym şegudı tastau arqyly sız özıŋızdıŋ ǧana emes, jaqyndaryŋyzdyŋ da bolaşaǧyn jaqsarta alasyz.