Täueldılık — būl adamnyŋ psihoäleumettık jaǧdaiyna terıs äser etıp, onyŋ ömırıne baqylau jasai almaityn küige keluın bıldıretın jaǧdai. Äleumettık jäne psihologiialyq aspektılerden bastap, densaulyqqa ziian keltıretın saldarǧa deiın täueldılıktıŋ ärtürlı türlerı bar. Būl qūbylys köbınese psihoaktivtı zattarǧa, oiyndarǧa, internetke nemese basqa da mınez-qūlyqtarǧa bailanysty damidy. Täueldılık öz kezegınde adamnyŋ ömır süru sapasyn tömendetıp, käsıbi jäne jeke qatynastardy būzady.
Täueldılık türlerı
Himiialyq täueldılık — būl psihoaktivtı zattarǧa, mysaly, esırtkı, alkogol, temekı nemese därı-därmekterge degen täueldılık. Būl türdegı täueldılık adamnyŋ miyndaǧy himiialyq tepe-teŋdıktıŋ būzyluyna alyp keledı, iaǧni zattyŋ äserınen miǧa baratyn neirotransmitterlerdıŋ qyzmetı özgerıp, adam olardy qaita qoldanuǧa degen qatty qajettılık sezınedı. Alkogolge täueldılık – eŋ köp taraǧan himiialyq täueldılık türlerınıŋ bırı. Älemde alkogoldı paidalanu saldarynan bolatyn aurular men ölım-jıtım körsetkışterı öte joǧary. Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymynyŋ (DDŪ) mälımetı boiynşa, alkogoldı şamadan tys qoldanu jyl saiyn milliondaǧan adamnyŋ ömırın qiyp, densaulyǧyna aitarlyqtai ziian keltıredı. Qazaqstanda da alkogolge täueldılık problema bolyp tabylady, statistika boiynşa ärbır 10-şy adam alkogolge täueldı. Esırtkıge täueldılık — adamnyŋ ömırınde eŋ qauıptı täueldılık türlerınıŋ bırı. Esırtkıge täueldılık, äsırese jasöspırımder men jastar arasynda keŋ taralǧan. Qazaqstanda esırtkı qoldanuşylardyŋ sany artuda. 2023 jyly Qazaqstanda esırtkı qoldanatyndardyŋ sany şamamen 350 myŋ adamǧa jetken, būl qoǧamda maŋyzdy äleumettık mäsele tudyrady. Temekıge täueldılık – älemde keŋ taraǧan himiialyq täueldılık türı. Temekınıŋ qūramyndaǧy nikotin neirotransmitterlerdıŋ qyzmetın özgertıp, adamdy qaita-qaita temekı şeguge mäjbür etedı. Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymynyŋ derekterı boiynşa, temekı şegu jyl saiyn milliondaǧan adamnyŋ ölımıne äkeledı, al Qazaqstanda temekı şegetınderdıŋ ülesı öte joǧary. Mınez-qūlyqtyq täueldılık dep adamnyŋ psihoemosionaldy jaǧdaiyn retteu üşın belgılı bır mınez-qūlyq türlerıne degen tūraqty qajettılıktı aitady. Būl täueldılık türı fizikalyq zattardan täueldılıkten özgeşe, alaida onyŋ saldary da öte auyr boluy mümkın. Qūmar oiyndarǧa täueldılık, nemese ludomaniia, adamdy üzdıksız oiyn oinauǧa mäjbürleitın jaǧdai. Būl täueldılık türı adamnyŋ äleumettık qarym-qatynastaryn būzyp, qarjylyq qiyndyqtar tudyryp, psihologiialyq küizelıstı küşeitedı. Qūmar oiyndarǧa täueldı adamdar köbınese «ūtyp alu» degen ümıtpen qaita oinaidy, bıraq soŋynda tereŋ qarjylyq daǧdarysqa ūşyraidy. İnternet pen äleumettık jelılerge täueldılık – jaŋa zamannyŋ eŋ maŋyzdy problemalarynyŋ bırı. Äleumettık jelılerde uaqyt ötkızu, onlain oiyndar oinau nemese video köru adamnyŋ psihoemosionaldyq küiıne kerı äserın tigızedı. Būl täueldılık adamnyŋ şynaiy ömırge degen qyzyǧuşylyǧyn joǧaltuyna, oquda nemese jūmysta önımdılıktıŋ tömendeuıne jäne äleumettık oqşaulanuǧa alyp keledı. 2023 jylǧy zertteuler boiynşa, älemde internetke täueldı adamdardyŋ sany 3 milliardtan asady. Satyp aluǧa täueldılık nemese sauda täueldılıgı — adamdy ünemı tauarlar satyp aluǧa itermeleitın psihologiialyq jaǧdai. Būl täueldılık türı köbınese emosionaldy küizelısterdıŋ nemese öz-özıne senımsızdıktıŋ saldary retınde paida bolady. Satyp alu äreketı uaqytşa qanaǧattanuşylyq sezımın tuǧyzady, bıraq keiıngı uaqytta adamnyŋ qarjylyq jaǧdaiyn naşarlatyp, küizelıs tuǧyzady.Täueldılık türlerınıŋ saldary
Täueldılık adamnyŋ fizikalyq jäne psihikalyq densaulyǧyna terıs äser etedı. Himiialyq täueldılık aurularǧa, sonyŋ ışınde bauyr sirrozy, jürek aurulary, insult siiaqty auyr jaǧdailarǧa äkeledı. Al mınez-qūlyqtyq täueldılık adamdardyŋ äleumettık ömırın būzady, qarjylyq jäne psihologiialyq küizelısterge sebep bolady.Täueldılıktı emdeu jäne aldyn alu
Täueldılıkpen küresu üşın keşendı şaralar qajet. Būl psihoterapiia, därı-därmekpen emdeu, qoldau toptary jäne äleumettık qyzmetter arqyly jüzege asyrylady. Mysaly, esırtkıge täueldı adamdar üşın arnaiy klinikalar men reabilitasiialyq ortalyqtar jūmys ısteidı. Sonymen qatar, jastar arasynda täueldılıktıŋ aldyn alu üşın mektepterde bılım beru baǧdarlamalary, aqparattyq kampaniialar jäne psihologiialyq treningter ūiymdastyrylady. Täueldılıktıŋ türlerı köp jäne olardyŋ ärqaisysynyŋ özıne tän erekşelıkterı men saldary bar. Himiialyq jäne mınez-qūlyqtyq täueldılıkter adamnyŋ ömırıne auyr äser etıp, onyŋ äleumettık, psihologiialyq jäne fizikalyq jaǧdaiyna terıs yqpal etedı. Täueldılıkpen küresu üşın keşendı aldyn alu jäne emdeu şaralaryn qabyldau qajet. Tek qoǧam bolyp būl mäselege nazar audaryp, jastarǧa dūrys baǧyt beru arqyly täueldılıktıŋ terıs äserınen aryluǧa bolady.
