Qazır halyqtyŋ äleumettık jaǧdaiyn jaqsartu maqsatynda atqaruşy bilık bırqatar ideialardy jüzege asyryp-aq jatyr. Jūmyssyzdardyŋ sanyn azaitu, köp balaly jäne az qamtylǧan otbasylardyŋ äleuetın köteru, jalǧyz-jarym, qamqorşysyz qalǧandardy qoldau, baspanamen qamtu deisız be, bır qaraǧanda elımızde äp-ädemı jobalar barşylyq. Bıraq jaǧdaiy güldenıp, örkendep ösıp-önım ketken adamnyŋ qarasy asa köp emes. Resmi derekterge jügınsek, bızdıŋ eldegı bailar men kedeilerdıŋ arasy tym alşaqtap ketken.
Ekonomist-sarapşy Jūmadılda Baiahmetovtyŋ aituynşa, Qazaqstan halqynyŋ 60 paiyzy ailyqtan ailyqqa äreŋ jetetınder, būl iaǧni atqaruşy bilık «ortaşa ömır süredı» dep sanaityn toptar. Qalǧan 30 paiyzy bai-manaptar bolsa, eldıŋ 10 paiyzy kedeiler.
Qazaqstandaǧy kedeişılık şegı eŋ tömengı kün körıs deŋgeiımen esepteledı.
Bızdegı eŋ tömengı kün körıs deŋgeiı 26490 teŋgenı qūrap otyr. Al äleumettık jaǧdaiy az qamtylǧandarǧa bızde osy kün körıs deŋgeiınıŋ 40 paiyzyn iaǧni 10560 teŋgesın kömek retınde berıledı. Al osy 10 myŋ teŋgege adam kün köre ala ma? Memleket äleumettık jaǧdaiy öte tömen otbasylarǧa, äleumettık az qamtylǧan toptarǧa naqty jaǧdai körsetuı kerek. Bızde qazır qazaqtyŋ kedeilıgın «jalqaulyǧynan» deitınder köbeiıp kettı. Aldyna jaǧdaiyn aityp barsa, «eŋbektenu kerek» dep kösemsitınder bar» deidı maman Jūmadılda Baiahmetov.
Söitıp mamannyŋ paiymynşa, «qazaqty jalqau halyq» degenmen kelısuge bolmaidy. «Negızınde, jūmyssyzdyq, kedeişılık turaly söz etkende, qaisybır qauymnyŋ «qazaqtyŋ özı jalqau, halyq özı tyrbanyp eŋbek etkısı kelmeidı. Halyq naryqqa beiımdele almai otyr» desken pıkırlerdı örbıtedı. Degenmen būl jerde halyqtyŋ aldyndaǧy memlekettıŋ boryşy ūmyt qalmauy kerek» dedı maman.
Jalpy, elde halyqqa naqty-naqty qūrylymdyq kömekter älı de jetıspeitının alǧa tartqan maman:
«Bızdıŋ elımızde halyqtyŋ ömır süretın aimaqtary qolaily jäne qolaisyz aimaqtar bolyp bölınedı. Onyŋ bırı egını bıtık, suly-nuly jerler bolsa, endı bır aimaq – quarǧan, şöl jäne şöleit jerler. Ol jerler – jatqan bır qu dala. Osy aimaqtarda halyq tūryp jatyr. Sol halyqtyŋ ışerge suy joq, malynyŋ jeitın azyǧy joq, azyǧy öz aldyna, maldyŋ basyn köbeiteiın dese, ony örıstetıp jaiatyn jaiylymy joq. Mıne, jaǧdai qandai! AQŞ-ta, Kanadada, basqany qoiǧanda, «bızden damuy artta qaldy, ǧylymy jetılmedı» dep, bız mūryn şüiırıp, mensınbeitın Oŋtüstık Afrikada qūnarsyz, suy tapşy, närsız jerlerde tūratyn jandarǧa jalaqysyna qosa, üsteme tölemaqy tölenıp tūrady. Būl ürdıs jaǧdaiy tömen deŋgeidegı Ündıstannyŋ özınde jüzege asyp otyr. Būl – bızge sabaq bolatyn dünie. Qazır qazaqqa qoiylatyn basty aiyptardyŋ bırı – qazaqty «jalqau halyq» deidı. Mūnymen kelısuge bolmaidy. Ömır süruıne qolaisyz aimaqta tūryp jatqan halyqty jalqau deuge bolmaidy. Qūzyrly oryndar būl mäselenı myqtap oilanyp, halyqtyŋ aldyndaǧy boryşyn ūmytpauy kerek. Işkı migrasiia mäselesın oŋtaily oilastyryp, şöl jäne şöleit aimaqta tūratyn, qolaisyz auyldardy meken etken halyqqa jūmys ısteitın oryndar, öndırıster aşyluy kerek. Bolaşaqta halyqty bolaşaǧy bar eldı mekenderge auystyru ısın jedeldetken jön. Olai etpesek, 5-6 jyldan soŋ, şynymen de, būqaranyŋ jūmyssyz qaluy üdeidı. Memlekettıŋ naq qazır alaŋdauy tiıs düniesı osy boluy kerek»,-dedı.
Sondai-aq mamannyŋ paiymynşa, bız üşın aldaǧy uaqytta äleumettık tölemderdı ösıru mäselesı de özektı boluy kerek. Būl rette maman «İrlandiia, Sloveniia, Gresiianyŋ tūrmysy tömen otbasylarǧa töleitın järdemaqysy bızge ülgı bolsa deimın. Ekonomikasy «qoqysqa maltyqty» dep bız synap jatatyn körşı Reseidıŋ özı kedei-kepşıgıne 200 dollarǧa juyq järdemaqy töleidı. Sondyqtan äleumettık jobalarǧa bölıngen qarjynyŋ «ūstaǧannyŋ qolynda, tıstegennıŋ auzynda ketpegenı bız üşın maŋyzy»,-deidı maman.
Bız maman sözı däleldı boluy üşın bırqatar elderde tölenetın järdemaqy kölemın arnaiy syzbamen körsettık.
Qarlyǧaş ZARYQQANQYZY
"Adyrna" ūlttyq portaly
